نقش معلم در فرآیند آموزش و پرورش

نخستین صفت یک معلم شایسته, مسلط بودن به رشته ای است که درس می دهد و دانش و آگاهی او رابطهء مستقیم با موفقیت او دارد

یکی از اساسی‌ترین مولفه‌های تعلیم و تربیت، معلم است. اگر فرآیند آموزش و پرورش را به کاروانی تشبیه کنیم، بدون شک معلم قافله‌سالار این کاروان است. اگر این قافله‌سالار تمام خم و پیچ‌ها و نشیب و فرازهای مسیر را نداند، کاروان را به بیراهه خواهد برد. پس اگر معلم در وظیفه‌اش اغفال کند، نه‌تنها اهداف تعلیم و تربیت محقق نمی‌شود که آموزش و پرورش ماهیت خود را از دست می‌دهد.

نخستین صفت یک معلم شایسته، مسلط بودن به رشته‌ای است که درس می‌دهد و دانش و آگاهی او رابطهء مستقیم با موفقیت او دارد. اگر معلمی این شاخصه را نداشته باشد، امکان بروز چند مشکل وجود دارد:

الف) برای پوشاندن ضعف خود، اصول را مراعات نمی‌کند و به پرخاشگری، دیکتاتوری و ایجاد جو رعب و ترس می‌پردازد; تا شاگردان را از سوال کردن، چون و چرا کردن و ابراز توانایی‌هایشان منع کند. در این صورت شاگردان در درازمدت انسان‌هایی خنثی می‌شوند که نه نظر می‌دهند، نه سوال می‌کنند و نه در کارهای گروهی مشارکت.

ب) اشتباه درس می‌دهد و معلومات وارونه و به دور از حقیقت را به شاگردان انتقال می‌دهد; که در هر دو صورت لطمهء بزرگی به روند آموزش و پرورش می‌زند.روش‌مند بودن دیگر نیاز معلم است. گرچه یک سلسله روش‌های پذیرفته شده در تعلیم و تربیت وجود دارد، اما روش‌ها متناسب با تحولات باید تغییر کنند و در عین حال، هر معلم موفق روش‌های مخصوص خود را هم دارد. زیرا او در نتیجهء مواجهه با مسایل آموزشی و تربیتی، تجربه کسب کرده است و می‌تواند زمینهء رقابت سالم، جست‌وجو و کنجکاوی و حس تقدم در فعالیت‌های صنفی را برای فردفرد اعضای صنف خلق کند. معلمی موفق است که وقتی سوالی را در صنف مطرح می‌کند بیش‌تر از نصف شاگردان، دست بالا کنند و در حل یا پاسخ سوال یکی بر دیگری سبقت‌گیرد نه این‌که کسی حاضر نشود سوال را جواب بگوید.

طراحی و برنامه‌ریزی آموزشی، تمرکز آموزش بر یک یا بیش از یک هدف، توسعهء توانایی دانش‌آموز برای یادگیری دانش، مهارت و تفکر، تلفیق مهارت، محتوا و فرآیند تفکر، پیشنهاد اهدافی که یادگیرنده را تحریک می‌کند و ارایهء تجارب متناسب با رشد یادگیرندگان از ویژگی‌های معلم است.همچنین برای ایجاد فضای یادگیری ارتباط در نقش مثبت و حمایت‌کننده، ایجاد تعامل و توازن محترمانه در کلاس، حساسیت نسبت به تفاوت‌های علمی، فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی و انعطاف‌پذیری و تطبیق فرآیند کلاس با مقتضای محیط می‌تواند راهگشا باشد.

در اجرا و ادارهء آموزش معلم باید نکاتی چون تبیین استانداردهای اختصاصی، پیوند دانش پیشین دانش‌آموز با یادگیری، استفاده از راهبردهای چندگانه یادگیری، راهنمایی دانش‌آموزان در بیان کردن و توضیح دادن نسبت به عملکرد، آسان کردن مهارت‌های بین فردی، استفاده از چشم‌انداز مختلف در تطبیق دانش با تجارب یادگیری دانش‌آموز و استفادهء بهینه از زمان را در نظر بگیرد.

معلم می‌تواند برای ارزیابی و ابلاغ نتایج یادگیری به بررسی وضعیت پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، ثبت و بررسی فرآیند آموزش در دفاتر مربوطه، استفاده از ارزشیابی و منابع اطلاعاتی چندگانه، ترغیب دانش‌‌آموز به خودسنجی با ملاک‌های مقرر و توجه به عملکرد بعدی و اهتمام به ارزشیابی فرآیندی و به کارگیری ابزارهایی چون پوشهء ‌کار، چک‌لیست، آزمون عملکردی و... وقت داشته باشد، تقویت میل به مطالعه و کتابخوانی در دانش‌آموز، تحلیل فردی و جمعی تاثیر تجارب یادگیری و ارزیابی میزان اثربخشی آموزش و تحلیل نتایج نیز از راه‌های تعمیق آموزشی و ارزیابی آن است.

زهرا یادگاری