عجایب هفتگـانه قشـم

جزیره قشم با مساحتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومتر مربع نه فقط پهناورترین جزیره خلیج فارس بلکه بزرگتر از بسیاری از کشورهای مستقل جهان است

جزیره قشم با مساحتی نزدیک به ۱۵۰۰ کیلومتر مربع نه فقط پهناورترین جزیره خلیج فارس بلکه بزرگتر از بسیاری از کشورهای مستقل جهان است. این جزیره همچون دلفین زیبا و بزرگ در تنگه استراتژیک هرمز خودنمایی می‌کند. جزیره زیبای مرجانی قشم جاذبه‌های شگرفی دارد. به طوری که جاذبه‌های طبیعی آن از عجایب هفتگانه به شمار می‌آید. عجایب هفتگانه جزیره زیبای قشم شامل؛ ژئوپارک قشم، جنگل‌های دریایی حرا، بزرگترین غار نمکی جهان، تنگه چاهکو، بام قشم، دره ستاره‌ها و زیستگاه لاک‌پشت‌ها است.

● ژئوپارک قشم

ژئوپارک در لغت پارک زمینی‌شناسی است و در واقع منطقه‌ای است که چند پدیده بارز زمین‌شناسی و زیستی در آن قرار گرفته باشد. این محدوده باید بتواند در توسعه اقتصادی جوامع پیرامون خود نقش مؤثری ایفا کند.ژئوپارک ممکن است علاوه بر پدیده‌های زمین‌شناسی از آثار تاریخی، بوم‌شناسی و میراث فرهنگی و طبیعی دیگر نیز برخوردار باشد. ژئوپارک قشم دارای هشت سایت اصلی است. این ژئوپارک دارای موزه‌ای است که حیات وحش منطقه و عکس‌هایی از پدیده‌های زمین‌شناسی ژئوپارک را به نمایش می‌گذارد. این مجموعه نخستین و تنها ژئوپارک خاورمیانه است که سال ۲۰۰۶ به ثبت شبکه جهانی ژئوپارک‌ها رسید. در حال حاضر فقط ۱۷ کشور جهان ژئوپارک ثبت شده دارند که ایران نیز یکی از آنها است. در بین ژئوپارک‌های جهان، ژئوپارک قشم به واسطه واقع شدن در منطقه استراتژیک خلیج فارس از اهمیت بالاتری برخوردار است. از طرف دیگر ژئوپارک قشم به دلیل قرار گرفتن بین ژئوپارک‌ شرق آسیا و اروپا هم موقعیت ویژه‌ای در منطقه و هم بین ژئوپارک‌های دیگر دارد. قرار گرفتن سواحل در حاشیه ژئوپارک قشم باعث شده است تا زیبایی این ژئوپارک چند برابر شود. از دیگر ویژگی‌های ژئوپارک قشم مجاورت با جنگل‌های حرا است که به ارزش آن افزوده است.

علاوه بر این وجود بیش از ۲۲۰ گونه پرنده، ۳۰ گونه خزنده، ۲۰ گونه جانور چهارپا در محدوده ژئوپارک و اطراف آن باعث شده این ژئوپارک از نظر اکوسیستم غنی بسیار گسترده نیز از اهمیت بالایی برخوردار باشد. همچنین وجود آثار باستانی که تاریخ آنها به دوره مادها می‌رسد جنبه باستانشناسی ژئوپارک را شدیداً تقویت کرده است. با توجه به تنوع پدیده‌های زمین‌شناسی در ژئوپارک این منطقه می‌تواند به مرکزی برای تحقیقات، مطالعات و انجام پایان‌نامه‌ها در زمینه‌های رسوب‌شناسی، فسیل‌شناسی و بررسی گنبد نمکی و پدیده دیاپیریسم تبدیل شود.

● جنگل‌های دریایی حرا

گونه حرا که نام علمی آن به حکیم و فیلسوف ایرانی ابوعلی سینا نسبت داده می‌شود، درختانی در اندازه‌های ۳ تا ۶ متر با شاخ و برگ سبز روشن هستند. حرا درختی است آب‌شورزی که هنگام مد آب دریا تا گلوگاه در آب فرو می‌رود. درخت حرا در واقع یک کارخانه آب‌شیرین‌کن طبیعی و خدادادی است. این درخت بخش شیرین‌ آب دریا را جذب و نمک آن را دفع می‌کند. جنگل حرا گستره‌ای معادل ۲۰۰ کیلومتر مربع دارد که از تنوع زیستی بالایی برخوردار است. جنگل حرا به دلیل مساعد بودن شرایط اکولوژی، زیستگاهی امن برای پرندگان مهاجر از مناطق گرمسیری مانند حواصیل بزرگ، اگرت بزرگ، اگرت ساحلی، حواصیل هندی، کفچه نوک‌تیز، سلیم خاکستری، گیلانشاه و کاکایی است. ناحیه جزر و مدی حرا پناهگاه مناسبی برای نرم‌تنان، سخت‌پوستان و ماهیان بوجود آورده است که منبع غذایی مهمی برای ماهیان و پرندگان وحشی هستند. بستر مرطوب حرا، محل مناسبی برای پرورش مرغان ماهیخوار دریایی و به طور مشخص ماهیخوار دریایی سفید به وجود آورده و از میان دیگر گونه‌ها، مرغ باران یا آبچلیک در هنگام مهاجرت از این منطقه عبور می‌کنند. این جنگل در زمستان زیستگاه مناسبی برای تغذیه آبچلیک‌ها و پلوه‌هاست. همچنین تعداد قابل توجهی از گونه‌های پرندگان اروپا ـ آسیایی که ۴۳ گونه از آنها ماهیخوارند و به آفریقا مهاجرت می‌کنند از این منطقه می‌گذرند. جنگل‌های حرا در حقیقت به مثابه سرزمین استراحت و تغذیه پرندگان ماهیخوار و گونه‌های دیگری از پرندگان مهاجر است. دیدار از جنگل‌های حرا خاطره‌ای به یادماندنی در ذهن دوستداران طبیعت باقی می‌گذارد.

● غار نمک

جزیره قشم از طریق تنگه کلارنس یا خورخوران از سواحل ایرانی جدا شده است. مرتفع‌ترین منطقه جزیره قشم، کیش کوه با ارتفاع تقریبی ۳۹۰ متر از کوه نمک تشکیل شده است که به کوه نمکدان نیز مشهور است. گنبد نمکی نمکدان تنها گنبد نمکی درجزیره قشم است که از میان دماغه جنوب، تاقدیس سلخ و دماغه شمال غرب تاقدیس باسعیدو بالا آمده است. بام گنبد توپوگرافی نامنظم دارد و دیواره‌های آن بسیار پرشیب است. در بخش جنوبی گنبد نمکی نمکدان غارهای نمکی بسیار زیبا و شگفت‌انگیزی وجود دارد. غار نمک در بخش جنوبی جزیره قرار دارد. دهانه غار رو به جنوب است و تا ژرفای ۲۰ متری آن با نور روز روشنایی دارد، ژرفای غار نزدیک به ۱۰۰ متر و پهنای متوسط آن پنج متر است. شکل کل مسیر غار به صورت یک کمان کاملاً خمیده است و از حدود ۳۰ متری ژرفای آن پیچش مسیر آغاز می‌شود. دیواره غاز از نوارهای رنگارنگ نمک و لایه‌های مختلفی از کانی‌های آهن‌دار تشکیل شده است. همچنین در داخل غار یک آبگیر به طول ۲۰ متر مشاهده می‌شود که میزان آب آن وابسته به نزولات جوّی و متغییر است. از نیمه غار تا انتهای آن کفپوشی از نمک کریستاله زیبایی غار را دوچندان کرده است. چشمه نمکی مجاور غار نمکی، حاصل نفوذ آب‌های سطحی مربوط به بارندگی به داخل مجراها و کانال‌های گنبد نمکی نمکدان است. این آب‌ها پس از نفوذ به داخل گنبد و حل کردن مقادیر زیاد نمک و دیگر مواد قابل انحلال، به شکل چشمه ظاهر می‌شود. از دل کوه نمکدان و از میان غار یک جریان آب زیرزمینی دائمی می‌جوشد و راه خود را به خارج می‌کشاند که پس از حل کردن نمک در مسیر حرکت خود به صورت چشمه در دامنه کوه ظاهر می‌شود. منظره این حوضچه از دور همچون سطح وسیعی پوشیده از برف زمستانی دیدنی است. نمک موجود در غار کوه نمکدان از بهترین نوع نمک شناخته شده است و در ترکیب آن عناصر دیگری همچون منیزیم وجود دارد. به همین دلیل می‌تواند به عنوان نمک طبیعی به ویژه برای ورزشکاران حرفه‌ای مصرف شود. مانند غارنمک جزیره قشم در کمترنقطه‌ای از ایران و جهان دیده شده است، تحقیقات اخیر بر روی این غار نشان می‌دهد که تنفس در آن می‌تواند به بهبود بیماران مبتلا به آسم و ناراحتی‌های تنفسی کمک کند.

● تنگه چاهکوه

در حوالی روستای چاهو در کناره شمالی بخش غربی جزیره دو دره عمود بر هم با دیواره‌های عمودی بلند دیده می‌شوند. در کف یکی از این دره‌ها، حفره‌های کم عمق و نیمه عمیق چاه مانندی وجود دارد که محل انباشت و ذخیره آب‌های جاری شده در دره‌ها بوده و مورد استفاده اهالی منطقه قرار می‌گیرد. ورودی دره شمالی ـ جنوبی از سمت شمال عریض‌تر و کم‌شیب‌تر است و شکل کم و بیش u مانندی را نشان می‌دهد. هرچه به سمت جنوب پیش می‌رویم دره کم ‌عرض‌تر شده، شیب آن افزایش می‌یابد و در انتها به شکل v درآمده و صعب‌العبور می‌شود. این مشخصات نشان‌دهنده سیلابی بودن دره است. دیوارهای دره شیارها و خطوط فرسایشی موازی متعددی را نشان می‌دهند که بعضاً این شیارها عمق بیشتری پیدا کرده و فرم‌های قاشقی یا قیفی را به خود می‌گیرد.

جنس دیواره‌ها عمدتاً از ماسه سنگ آهکی سست است و به دلیل وجود میان لایه‌های مارن قرمز، سیلت و آهک شاهد انحلال و فرسایش‌های شدید در این بخش‌ها هستیم. این تنگه به دلیل داشتن دیواره‌های عمودی نسبتاً مرتفع، وجود شیارها و خطوط فرسایش موازی و عمیق و همچنین انواع حفره‌های نیمه کروی و بیضوی از زیبایی ویژه‌ای برخوردار است.

● بام قشم

بام قشم فلات نیمه مرتفعی است که گسترده‌ترین بخش مرتفع جزیره را تشکیل می‌دهد و چشم‌‌انداز بی‌نظیری را می‌توان از فراز آن دید. بخش‌های مرتفع به طور عمده از سنگ آهک سخت که شامل پوسته‌های صدف فراوان است تشکیل شده است. آثاری از دیواره‌های قدیمی بسیار منظم، محوطه زندگی، قطعات سنگی پرداخت شده و ساختاری شبیه شبکه زهکشی یا فاضلاب در این ویرانه‌ها مشاهده می‌شود. همچنین قطعاتی از سفال و خشت پخته که احتمالاً مربوط به دوران اسلامی است در میان ویرانه‌ها یافت می‌شود. جنگل‌های حرا از بالا، سواحل شمالی خلیج فارس و مناظر بدیع فرسایشی در جنوب فلات از چشم‌انداز‌هایی است که می‌تواند ساعت‌ها انسان را بر فراز بام قشم به تماشا وادار کند، که از جاذبه‌های اصلی ژنوپارک قشم است و آن را دره تندیس‌ها نامید‌ه‌اند. در بام قشم یک آب انبار سنتی برای جمع‌آوری و نگه‌داری آب باران وجود دارد و در بخشی از آن نیز انبوه درختان تنومند دیده می‌شود. گفته می‌شود در گذشته، مردم روستاهای پیرامون بام قشم در فصل تابستان برای فرار از شرجی و گرما به این منطقه روی آورده‌اند.

● دره ستاره‌ها

در شمال روستای برکه خلف یکی از زیباترین جلوه‌های فرسایشی در جزیره قابل مشاهده است. اهالی منطقه به این روستا استاره کفته می‌گویند اما نام دره ستاره‌ها برای این پدیده کم‌نظیر زمین‌شناسی جا افتاده است. به دلیل شکل ویژه این دره و انواع حجم‌ها و پدیده‌های فرسایشی موجود در آن وزش بادهای تند و گردش هوا در لابه‌لای ستون‌ها و حفره‌های موجود در دره تولید صدا می‌کند. دره ستاره‌ها در واقع یک ناحیه فرسایش یافته توسط آب‌های سطحی، رگبارهای فصلی و تندبادها است. فلات اولیه که هنوز در بخش شمالی به صورت کم و بیش دست نخورده باقی مانده است در ارتفاع ۷ تا ۱۵ متری از کف دره قرار دارد و جنس آن ماسه، سنگ با سیمان آهکی سست و پر از پوسته‌های فسیلی است. مخروط‌های نوک تیز، ستون‌ها و ستونک‌های فرسایشی، آرک‌ها و تیغه‌ها و دیواره‌های نواری از جمله بخش‌هایی هستند که در این دره مشاهده می‌شوند. به دلیل سست بودن جنس لایه‌ها، می‌توان انتظار داشت که پس از هر بارندگی شدید که به ندرت اتفاق می‌افتد، تغییرات محسوسی در شکل دره صورت می‌پذیرد.

● لاک‌پشت‌ها

جزیزه قشم به دلیل وجود سواحل شنی و ماسه‌ای مناسب،‌همواره در فصل بهار لاک‌پشت‌های دریایی بسیاری را برای تخمگذاری به سوی خود می‌کشاند. سواحل شیبدار در آب‌های جنوبی قشم، از جمله مکان‌های مناسب برای تخمگذاری لاک‌پشت‌های بزرگ دریایی است. در شب‌های مهتاب که نور نقره گون ماه همه سواحل قشم را روشن می‌کند تماشای جانوری با پیکر سنگین و شکلی غریب که از دریای مواج و پرشکوه بیرون می‌آید بیشتر به یک افسانه می‌ماند تا واقعیت. از هشت گونه لاک‌پشت دریایی شناسایی شده در جهان، پنج گونه در آب‌های خلیج‌فارس و دریای عمان زندگی می‌کنند که شامل: لاک‌پشت سبز، لاک‌پشت عقابی، لاک‌پشت چرمی، لاک‌پشت سرخ و لاک‌پشت رایدلی هستند. سواحل بکر جنوبی جزیره قشم که شیب ملایمی دارند، محل مناسبی برای تخمگذاری لاک‌پشت‌ها است. لاک‌پشت‌ها حداقل دو متر و حداکثر ۵۰ متر برای تخمگذاری از دریا فاصله می‌گیرند. همه لاک‌پشت‌ها شب‌ها برای تخمگذاری به ساحل می‌آیند. لاک‌پشت‌ها می‌توانند در نیم ساعت بیش از ۱۰۰ تخم بگذارند. تخمگذاری لاک‌پشت‌های عقابی در سواحل قشم از نیمه دوم اسفند آغاز می‌شود و حداکثر تا پایان اردیبهشت ادامه می‌یابد. بین ۴۵ تا ۶۰ روز طول می‌کشد تا بچه لاک‌پشت‌ها سر از تخم بیرون آورند. هر اندازه دمای محیط تخم‌ها بیشتر باشد بچه لاک‌پشت‌ها زودتر از ماسه‌ها سر بیرون می‌آورند و جنس آن‌ها نیز ماده خواهد شد. اما کاهش دما تاثیر معکوس در این فرآیند دارد. بیرون آمدن بچه لاک‌پشت‌ها از زیر ماسه‌ها دیدنی و شگفت‌انگیز است. بچه لاک‌پشت‌ها پس از آنکه از زیر ماسه‌ها بیرون می‌آیند به سمت روشن‌‌ترین افق که دریا است حرکت می‌کنند. در واقع این نوزادان را تنها حسی غریزی به سوی دریا می‌کشاند و این آغاز راهی دشوار همراه با خطرهای بسیار برای آنها است.