افزایش نمایانی و تزاید مقاله های کتابداری و اطلاع رسانی

جامعة کتابداری و اطلاع رسانی ایران, دارای انگیزه ها و ظرفیتهای بسیار زیاد در تولید و نشر بررسیها وگزارش تحقیقات خود است

جامعة کتابداری و اطلاع رسانی ایران،‌ دارای انگیزه‌ها و ظرفیتهای بسیار زیاد در تولید و نشر بررسیها وگزارش تحقیقات خود است. چهار گروه موجود در این جامعه عبارتند از:

۱) اعضای هیئت علمی،

۲) دانشجویان تحصیلات تکمیلی،

۳) حرفه‌مندان کتابداری در سطوح علمی متفاوت

۴) دانشجویان دوره‌های کارشناسی کتابداری.

هر یک از این گروه‌ها برای انتشار بررسیها و تحقیقات خود، انگیزه‌های ویژه‌ای دارند. اعضای هئیت علمی به همان درجه که مسئولیت آموزش را برعهده دارند،‌ خود را در پاسخ‌یابی برای مشکلات حرفه، یاری رسانی به تقویت بنیانهای رشته و هدایت آن به جلو، مسئول می‌دانند. مورد دوم، انگیزه‌های درونی و نیز بیرونی دارد. عضو هیئت علمی می‌خواهد نقش خود را در رشته بنمایاند و اطمینان دارد که پایگاه اجتماعی او با کمیّت و کیفیّت تأثیرگذاری این نقش در ارتباط است. مگر نه این که خودشکوفایی یکی از نیازهای اصلی هر انسانی است. یکی از معانی خودشکوفایی یک عضو هیئت علمی، دستیابی به پایگاه اجتماعی همسطح گره گشایان جامعة بشریت از طریق پژوهش و اشاعة یافته‌های پژوهشی است.

انگیزة بیرونی عضو هیئت علمی، مسئولیت اداری در برابر دانشجو، ‌هدایت دانشجو به سوی پژوهشگری و مشارکت با دانشجو در تولید علم در قالب و خارج از قالب پایان‌نامة تحصیلات تکمیلی است. این مورد به سه گونة متفاوت، بر انگیزة پژوهشگری عضو هئیت علمی تأثیر دارد. مشارکت جدّی در تولید دانش که با انگیزة درونی بی ارتباط نیست، اجرای وظیفه آموزشی- پژوهشی و نیز ارتقا به درجات علمی دانشگاهی، دارای منزلت بوده و پشتوانة مالی بیشتری را برایش فراهم می‌آورد.

گروه دوم دانشجویان تحصیلات تکمیلی هستند که تولید حداقل یک مقاله بر اساس پژوهش آنها برای دانش‌آموختگی ضرورت دارد. این نیاز در دوره های دکتری به اصلی رایج تبدیل شده است و برای دوره های کارشناسی ارشد رفته رفته الزام می‌یابد. در رقابتی که برای استخدام یا ارتقای افراد به درجات اداری یا آموزش بیش از پیش در جریان است، گزارش تحقیقات منتشر شده، اهمیت روزافزون می‌یابد. این مورد بویژه با افزایش دانشجویان در دوره‌های کارشناسی ارشد و نیز با افزایش در این سطوح، جدّی‌تر از گذشته مطرح است. واقعیت این است که انسانها به تحصیل می‌پردازند تا با دانش و تجربه‌ای که به دست می‌آورند، نقش و جایگاه خود را در جامعه ارتقا ‌بخشند. با روز‌افزونی دانش محور شدن جوامع، انسانهایی مطرح هستند که قابلیتهای علمی آنها بر تقویت دانش محوری جامعه تأثیر مثبت دارد. ظهور عینی این قابلیتها برای کسانی که در محدودة مکانی فرد حضور دارند ‌در عمل فرد، و برای کسانی که خارج از این محدوده‌اند،‌ پیامهای مکتوب (‌مقاله‌ها و کتابها و ...) یا شفاهی ( سخنرانیهای ضبط شده ) ‌است که بُرد محلی،‌ منطقه‌ای و جهانی دارد. برای اعضای هیئت علمی، دانشجویان تحصیلات تکمیلی و همچنین دانش‌آموختگان این سطوح که به کتابداری اشتغال دارند،‌ پیام «منتشر کن و گرنه مرده‌ای» یا به بیانی مثبت که من می‌پسندم «منتشر می‌کنی، پس زنده‌ای» صادق است. روشن است که کیفیّت آنچه منتشر می‌شود،‌کیفیّت «بودن» نویسنده را نیز مشخص می‌کند. گرچه انگیزة ذاتی دستیابی به جایگاه اجتماعی مطلوب در دانشجویان دوره های کارشناسی نیز وجود دارد، ‌اما شرایط رقابتی برای استخدام و بویژه شرایط رقابتی برای بهره‌وری از امتیازهای دوره کارشناسی برای ورود بدون آزمون به دوره های کارشناسی ارشد،‌ انگیزة بیرونی قوی برای این دانشجویان فراهم آورده است تا به سوی نشر اندیشه ها و یا نشر پژوهشهای خود روی آورند. این مورد بویژه در گروه‌های آموزشی که مدرسان آنها بیشتر از گروه های دیگر پژوهش محور هستند،‌ روز به روز بیشتر رخ می نماید و دفاتر مجله‌های کتابداری اندک اندک شاهد آثار بیشتری از دانشجویان دوره کارشناسی هستند که برای نشر به دفتر مجله می‌رسد

تجربیات روزانه حرفه مندان کتابداری در ترکیب با دانسته های ذهنی راه یافته از ادبیات نوشتاری و کلامی رشته، همسو با انگیزه خودشکوفایی ذاتی انسانی و موازی با درخواستهای محیط اداری برای ارتقای‌ پایه یا گروه، ‌ترکیبی از انگیزه‌هایی هستند که نوشتن و منتشر کردن را در کارکنان کتابخانه ها و مراکز اطلاع‌رسانی تقویت می‌کنند. زیستن و کارکردن با جامعة کتابخوان، پژوهشگر و دانشمند نیز به یقین ارزش این سه صفت را آشکار می‌سازد و زیست را به سوی یکسان شدن با الگوهایی که با آنها در ارتباط است یا در خدمات آنهاست، می‌کشاند.

حضور در حال تقویت انگیزه های ذکر شده، برای چهار گروه موجود در جامعه کتابداری و اطلاع رسانی ایران، ‌حجم قابل توجهی از نوشته‌های علمی را در پی داشته است که به دلیل گنجایش محدود مجله‌های علمی کتابداری، شاهد سرگردانی نوشته از این دفتر مجله به دفتر مجله دیگر، ‌از این وب‌لاگ به آن وب‌لاگ و از این طرف میز به طرف دیگر میز در حال حرکت است و متأسفانه در بسیاری موارد با توجیه «نامرتبط بودن با هیئت تحریریه مجله» ‌یا «‌ناتوانی من نویسنده» ‌موجب دلسردی بازدارنده، و نه دلسردی به تحرک وادارانه، می‌شود. دلسردی اول دست از تلاش برداشتن و دلسردی دوم تلاش برای تقویت دانش و نگارش خود و حتی تلاش برای برقراری ارتباط مؤثر با هیئت تحریریه می‌شود. روشن است که هر آنچه توسط گروه های چهارگانه موجود در جامعه کتابداری به نگارش در می‌آید، ‌قابل نشر نیست. درعین حال، روشن است که توان بالفعل مقاله نویسان کتابداری بسیار بیشتر از آن است که در مجله‌های حرفه‌ای رشته رخ می‌نماید. دریافت ۳۲۰ مقاله برای نشر در مجله کتابداری و اطلاع‌رسانی و کنارگذاشته شدن ۲۷۰ مورد از آنها طی یک سال، هیچ‌گاه نباید به نامناسب بودن مقاله‌های کنارگذارده شده، تعبیر شود. بلکه به دلیل کمبود گنجایش سالانه مجله،‌۵۰ مقاله با ارزش‌تر،‌ آن‌گونه که هیئت تحریریه و داوران مجله تشخیص داده‌اند، ‌منتشر شده و بسیاری از مقاله‌های با ارزش کنار گذاشته شده‌اند. ناخرسندی نویسندگان این مقاله‌های با ارزش،‌ از هیئت تحریریه و داوران مجله قابل درک است. در عین حال، محدودة مالی مجله، ‌به ویژه با آزاد شدن قیمت کاغذ، هیئت تحریریه را به نشر تعداد اندکی مقالة با ارزش‌تر وادار ‌می‌کند. در عین حال، نمی‌توان در برابر این محدودیت تحمیل شده بر رشته بی‌تفاوت بود. تلاش برای افزایش تعداد مجله‌های علمی توسط مؤسسه‌های دارای پایگاه حقوقی و امکانات مالی،‌ ضروری است. شخصیتهای تأثیرگذار در رشته و کتابخانه‌ها و مراکز اطلاع‌رسانی بزرگ کشور باید در فراهم آوری شرایط لازم بر‌ای نشر مجلة چاپی بکوشند. آنچه با سرعت بیشتر می‌تواند مجرای نشر یافته‌های تحقیقات کتابداران باشد، انتشار مجلة الکترونیکی توسط کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی بزرگ ایران است . موردی که توسط مرکز اطلاعات و مدارک علمی ایران انجام شده است و به ترغیب نویسندة این سطور در مرکز منطقه ای علوم و تکنولوژی ایران و کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی، در حال شکل‌گیری است.

یادمان باشد، هر مقاله‌نویسی تنها به این دلیل نمی نویسد که برای فار‌غ‌التحصیل شدن، ارتقا ‌و یا استخدام، حتماً باید نوشته‌اش در مجله‌های علمی‌ ـ پژوهشی یا علمی ـ ترویجی منتشر شود. کمترین کاری که می‌توان انجام داد این است که مقاله‌های با ارزش این افراد در مجله‌های الکترونیکی رسمی رشته منتشر شود. گمان می‌کنم راه‌اندازی چند مورد از این‌گونه مجله‌های الکترونیکی توسط چند سازمان معتبر کتابدار،‌ از بار غیر قابل مدیریت تعداد مقاله‌هایی که اکنون برای تعداد انگشت شمار مجله رشته ارسال می‌شوند، خواهد کاست و افراد دیگری را که هم برای ادارة علمی و هم برای ویرایش ونشر مقاله الکترونیکی مستعد هستند، عملاً به حوزة نشر اندیشه‌های رشته وارد خواهد کرد. این هر دو،‌ تواناییهای بالقوة بسیاری را برای نشر و اشاعة اندیشه‌ها در رشته بالفعل خواهد کرد که باید پیش‌آمدی مبارک تلقی شود.