گناهان بزرگ و كوچك

«إن تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه نكفّر عنكم سیّئاتكم و ندخلكم مدخلا كریما» سوره نساء آیه ۳۱
اگر از گناهان بزرگی كه شما را از آن نهی كرده اند دوری كنید, ما از دیگر گناهانتان می گذریم و شما را در جایگاهی نیكو و مقامی والا قرار خواهیم داد

«إن تجتنبوا كبائر ما تنهون عنه نكفّر عنكم سیّئاتكم و ندخلكم مدخلا كریما»(سوره نساء - آیه ۳۱)

اگر از گناهان بزرگی كه شما را از آن نهی كرده‏اند دوری كنید، ما از دیگر گناهانتان می گذریم و شما را در جایگاهی نیكو و مقامی والا قرار خواهیم داد.

دوری از گناهان بزرگ كفاره گناهان كوچك است. چه لطفی از این بالا تر و چه نعمتی از این ارزشمند تر.

كبائر: جمع كبیره است به معنای گناهان بزرگ.

در این زمینه میان مفسرین اختلاف است كه مقصود از كبائر چیست؟ برخی گویند: كبیره گناهی است كه شارع مقدس برای ارتكاب آن حدّ قرار داده است. و برخی بر این عقیده‏اند كه مقصود از كبیره گناهی است كه پی آمدش تهدید شدید قرآن یا سنت است. یعنی در مواردی كه قرآن یا حدیث به شدت آن را نهی كرده و صاحبش را تهدید می‏كند جزء كبائر حساب می‏شود مانند آن حدیث كه می‏گوید كلید تمام گناهان خمر است یا آن كه مثلا گوید مؤمن ممكن است زنا كند، ممكن است دزدی كند ولی مؤمن هرگز دروغ نمی‏گوید.

●و برخی آنها را به هفت گناه بزرگ معنی كرده‏اند كه در اصطلاح حدیث به آنها " موبقات " گفته می‏شود. و موبقات عبارتند از:

۱ـ شرك به خدا

۲ـ سحر ۳ـ قتل نفس محترمه

۴ـ خوردن ربا و مال یتیم

۵ ـ فرار از جنگ در حال جهاد

۶ ـ تهمت زنا به زنهای پاكدامن.

و در روایتی كه كافی از امام رضا علیه السلام نقل كرده، حضرت بر این هفت گناه، گناهان دیگری افزوده است از جمله: نا أمیدی از رحمت خدا - عقوق والدین - زنا - منع زكات - شهادت زور - شرب خمر - ترك نماز - شكستن پیمان و قطع رحم. برخی دیگر غیبت و لواط را نیز بر آن افزوده‏اند.

ولی در مقابل می‏بینیم محقق بزرگ عالم تشیع شیخ مفید أعلی الله مقامه معتقد است كه همه گناهان جزء كبائرند زیرا همه شركت دارند در یك امر خطرناك و آن مخالفت امر خدا و سرپیچی از فرمان الهی است و اطلاق بزرگ و كوچك بر آنها اضافی است یعنی گاهی یك معصیت، ممكن است بزرگ شمرده شود و همان معصیت نسبت به معصیتی دیگر، كوچك. مثلاً ممكن است یك بوسه نسبت به زنا كوچك شمرده شود ولی همین گناه نسبت به نگاهِ به شهوت، كوچك حساب می‏شود.

به هر حال بدیهی است كه نوع گناه با نیت و قصد انسان فرق می‏كند مثلا اگر اصرار روی گناه نداشته باشد فرق دارد تا كسی كه گناه می‏كند و هیچ اهمیت نمی‏دهد. وانگهی دنیا با آن همه مغریات ممكن نیست به دون گناه بگذرد جز برای معصومین كه خداوند آنها را پاك قرار داده و از هر نیت گناهی در امان نگه داشته است ولی انسانها قطعا در محیطهای آلوده به این میكربهای خطرناك گاهی آلوده می‏شوند، با این تفاوت كه یك نفر پس از آلوده شدن، در پی پاك شدن است و دیگری همچنان در این آلودگیها و منجلاب‏ها فرو می‏رود تا غرق شود و امكان علاج برایش نماند.

حال نكته‏ای كه در این آیه وجود دارد این است كه خداوند كبائر را به طور كلی ذكر كرده و مصادیقش را بیان ننموده است. شاید سرّش این باشد كه آنها را پنهان كند تا انسان با ایمان به هر گناهی برخورد كرد آن را بزرگ بشمرد و از آن دوری جوید مانند شب قدر را كه خداوند در طول ماه رمضان پنهان كرده تا مؤمنین هر شب ماه مبارك را احیا بدارند شاید به فضیلت شب قدر برسند.

به هر حال ضمن اینكه آیه، بشارتی است بزرگ و لطفی است بی كران برای بندگان، هشداری است همیشگی برای ما كه پیوسته از نزدیك شدن به گناهان بپرهیزیم و چنانچه مفید می‏فرماید هر گناهی كه مخالفت امر مولا است بزرگ است و كیفری سخت در پی دارد. از طرفی دیگر انسان‏ها را در حال امید نگه می‏دارد كه مأیوس از رحمت و آمرزش پروردگار نگردند و در حال خوف و رجاء بمانند كه این حالت، انسان را به كمال نزدیك می‏سازد و به رحمت خدا نزدیكتر.

در روایتی از رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده كه فرمود: " الكبائر سبع: الاشراك بالله و قتل النفس التی حرّم الله، و قذف المحصنهٔ و أكل مال الیتیم، و الربا، و الفرار من الزحف، و عقوق الوالدین " در این روایت كه صاحب منهج الصادقین در تفسیرش نقل كرده رسول اكرم صلی الله علیه و آله و سلم هفت گناه بزرگ را شرك، قتل نفس محترمه، و تهمت به زن پاكدامن، و خوردن مال یتیم، ربا، فرار از جنگ و عقوق والدین شمرده است.

پس از ذكر این هفت گناه حضرت ادامه می‏دهد: " فمن لقی الله سبحانه و هو بریءٌ منهنّ، كان معی فی بحبوحهٔ جنهٔ مصاریعها من ذهب " اگر كسی از این هفت گناه دوری گزیند، در برترین جایگاه‏های بهشت همراه من باشد، بهشتی كه درهایش زرین است.

در روایت جامعی كه حضرت عبد العظیم حسنی به سند خود از امام كاظم علیه السلام نقل می‏كند كه روزی عمرو بن عبید نزد امام صادق علیه السلام آمد و پس از سلام آیه " الذین یجتنبون كبائر الاثم " را تلاوت كرد و خاموش شد. حضرت فرمود: می‏خواهی كبائر را از زبان خدا ( قرآن ) برایت بیان كنم: عرض كرد: آری.

حضرت فرمود: اكبر كبائر شرك است كه می‏فرماید: " انّ الله لا یغفر أن یُشرك به و یغفر ما دون ذلك لمن یشاء "و فرمود: " انّه من یشرك بالله فقد حرم الله علیه الجنهٔ و مأواه النار و ما للظالمین من أنصار " و پس از آن، یأس و نومیدی از رحمت خدا است كه می‏فرماید: " و لا تیأسوا من روح الله انه لا ییأس من روح الله الا القوم الكافرون " و دیگر ایمن بودن از مكر و عقوبت خدا است كه می‏فرماید: " و لا یأمن مكر اللّه الّا القوم الخاسرون " و دیگری عقوق والدین است كه خداوند به زبان عیسی بن مریم عاقّ را جبار و شقی نام برده است " و برّاً بوالدتی و لم یحعلنی جبارا شقیا " و از آن پس قتل انسانی است به ناحق: " و من یقتل مؤمنا متعمدا فجزاؤه جهنم خالدا فیها " و قذف محصنات است " انّ الذین یرمون المحصنات المؤمنات الغافلات لعنوا فی الدنیا و الآخرهٔ و لهم عذاب عظیم " و خوردن مال یتیم است كه فرمود: " ان الذین یأكلون أموال الیتامی ظلما انما یأكلون فی بطونهم ناراً و سیصلون سعیرا " و فرار از نبرد در هنگام جهاد است " و من یولهم یومئذ دبره الّا متحرفا لقتال أو متحیزا إلی فئهٔ فقد باء بغضب من الله و مأواه جهنم و بئس المصیر " و خوردن ربا است " الذین یأكلون الربا لا یقومون الّا كما یقوم الذی یتخبطه الشیطان من المس و فرمود: " فإن لم تفعلوا فأذنوا بحرب من الله و رسوله "... و این روایت مفصل است و در مجمع البیان نقل شده است كه راوی گوید: پس از تمام شدن سخنان امام، عمرو به شدت و با صدای بلند گریست و با گریه از منزل امام خارج شد.

خداوند ما را موفق گرداند كه از هر نوع نافرمانی دوری جوئیم آمین رب العالمین.