صنعت نفت از قافله الکترونیکی شدن عقب مانده است

نگاهی به ضرورت حضور ICT در رشد و توسعه صنعت نفت

درحالی‌که روز‌به‌روز توجه به ICT برای توانمندسازی صنایع مختلف در حال افزایش است اما درحوزه انرژی و به‌ویژه نفت، گاز و پتروشیمی ICT همچنان مقوله‌ای بیگانه به‌شمار می‌رود.

فناوران-رشد و توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در دنیا و به تبع آن در کشور در سال‌های اخیر به گونه‌ای بوده که شاهد دگرگونی شگرف در روند انجام تمامی مشاغل بوده‌ایم و این امر با به‌کارگیری سیستم‌های اطلاعاتی وتبدیل روند‌های دستی به الکترونیکی در راستای تسریع و تسهیل امور صورت گرفته است.

صنعت نفت که زمانی در به‌کارگیری فناوری‌های روز پیشرو بوده متاسفانه در دوره‌ای که رشد فناوری اطلاعات، دنیا را در نوردیده و درکشور نیز بسیار مشهود است، از تحرک قابل قبولی برخوردار نیست به‌گونه‌ای که بسیاری از دستگاه‌های دولتی در این امر بر صنعت نفت پیشی گرفته‌اند. ‌اقدامات ناچیزی هم که انجام شده پس از ابلاغ بخشنامه‌های الزام آور دولت بوده و لذا جای ابتکارعمل و نوآوری در این شاخه همچنان خالی است.‌نقش روزافزون نرم‌افزارها در بسیاری از فعالیت‌های صنعت نفت و گاز، اولویت‌ سرمایه گذاری برای تولید آنها را دو چندان کرده است.‌نرم‌افزارهای نفتی اعم از شبیه‌سازی (طراحی، شبیه‌سازی، مدل‌سازی، محاسباتی و...)، یا نرم‌افزارهای بسیار پیشرفته مهندسی با بهره‌گیری از دانش فنی داخلی می‌توانند از درستی فعالیت‌‌ها ما را مطمئن ساخته و در نتیجه فعالیت‌ها و تولیدات به صورت استاندارد و ارزان صورت گیرد. ‌در صنعت نفت همه ساله میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری انجام می‌شود که در این میان میلیاردها تومان نرم‌افزار خارجی خریداری شده یا هزینه اجاره آنها پرداخت می‌شود.‌نداشتن شناخت و آگاهی کافی مدیران نفتی از توانمندی‌ها و فرصت‌های ICT ایرانی، باعث شده تا فعالان و متخصصان داخلی ICT از بازار بزرگ نفت کشور محروم شده و صنعت نفت نیز تا حد قابل توجهی به محصولات و خدمات فناوران خارجی متکی باشد. ‌براساس برخی اخبار منتشر شده، سالانه رقمی‌در حدود ۱۵ میلیارد تومان برای خرید نرم‌افزارهای تخصصی خارجی در صنعت نفت هزینه می‌‌شود!

شاید یکی از دلایل این معضل ناآشنایی یا بی‌اعتمادی متولیان نفتی از توان‌مندی‌های صنعت ICT داخلی باشد. درحالی‌که دولت نهم بنا را بر استفاده از بخش خصوصی و توانمندی‌های داخلی گذاشته، سکانداران فناوری اطلاعات در نفت نیز باید برای جبران عقب‌ماندگی‌ها و کم کاری‌های خود در اولین گام از توانمندی‌‌های بخش خصوصی اطلاع یافته و موانع موجود برای توسعه همکاری‌های مشترک را بررسی و مرتفع سازند.‌راه‌اندازی گروه‌های کاری تخصصی، انجام نشست‌های تخصصی بین مدیران صنعت نفت و صنعت انفورماتیک کشور و برگزاری سمینارهای تخصصی می تواند در این راه موثر باشد.‌ خوشبختانه وزارت نفت امکانات رایانه‌ای خوبی دارد و بخش مخابرات آن نیز فعال است. برخورداری از نیروها و کارشناسان برجسته که تاکنون پاسخگوی نیازهای جاری این صنعت بوده‌اند از دیگر ویژگی‌های این صنعت است. اما با توجه به اینکه در چند دهه آینده نفت، گاز و پتروشیمی از ‌صنایع محوری در توسعه ایران هستند و باید در این حوزه‌ها سرمایه‌گذاری‌های عظیمی‌ انجام شود، انتظار می‌رود در این توسعه از توانایی و تخصص نیروهای برجسته در قالب شرکت‌های خصوصی استفاده شود تا بتوانند در ظرفیت سازی برای ارتقای توان ملی کشور در بخش IT موثر باشند.

‌در قراردادهای نفتی، پیمانکاران خارجی باید موظف شوند در انجام پروژه‌ها از توان‌مندی و ظرفیت داخلی در بخش IT بیش‌ترین استفاده را داشته باشند. بدون شک نتیجه این همکاری تضمین کیفیت تخصصی و استاندارد بین‌المللی را به همراه خواهد داشت.‌تجربه کارت سوخت به‌عنوان پیچیده‌ترین و بزرگ‌ترین کاربرد IT در عرصه اقتصادی، اجتماعی و فنی در ایران پیش‌روی ماست. پروژه‌ای که ثابت ‌کرد صنعت نفت می‌تواند به‌عنوان صنعت پیش برنده اقتصاد ایران در توسعه فناوری سهم موثری داشته باشد.

کارت هوشمند سوخت پروژه سنگینی است که در اجرای آن از بیش از ۷۰ درصد توان داخلی استفاده شده است. البته با توجه به حجم پروژه، تنوع و تعدد کاربران، پیچیدگی‌های فنی و مسایلی از این دست کاملا طبیعی است و باید بپذیریم در هیچ جای دنیا پروژه ای با این عظمت یک شبه تمام مشکلاتش حل نمی‌شود.

سال‌هاست که در بخش فنی مهندسی حدود ۹۰‌درصد از نرم‌افزارهای مورد استفاده، خارجی هستند که اگر ساز و کارها فراهم می شد متخصصان داخلی آنها را تولید می‌کردند.‌البته چندپروژه هم به بخش داخلی واگذار شده که به‌عنوان مثال می‌توان به "سامانه اطلاعات بالادستی" اشاره کرد که مدتی است مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. این بانک اطلاعاتی شامل تمامی اطلاعات مربوط به فعالیت‌های بالادستی از ده‌ها سال پیش است و تمام اطلاعات مربوط به میادین نفتی و مخازن کشور همراه با مشخصات زمین‌شناسی منطقه، عملیات اکتشاف، توسعه و... را دربر می‌گیرد.

این اقدام باعث شد تا تمام اطلاعات مربوط به میادین و مخازن نفتی در اختیار مدیران و کارشناسان داخلی قرار گیرد در‌حالی‌که پیش از این، اطلاعات یاد شده در اختیار خارجی‌ها بود و تنها اطلاعاتی غیرقابل پردازش در اختیار کارشناسان داخلی قرار داشت. به همین خاطر برای مطالعه درباره مخازن محتاج آنها بودیم و هزینه‌های هنگفتی هم صرف می‌شد ولی هم‌اکنون اجرای این پروژه صرفه‌جویی ارزی فوق‌العاده‌ای را نیز به همراه داشته است.‌اما انتظاری که از مدیریت بخش‌های ICT می رود این است که خودشان متناسب با قابلیت‌ها و امکانات موجود در صنعت نفت در به‌کارگیری این فناوری پیش‌دستی کرده و قبل از اینکه بخشنامه‌های عمومی ‌دولت یا دستور مافوق آنها را مجبور به پیاده‌سازی سیستم‌های اطلاعاتی کند، بر‌اساس نیازهای مختلف هر شاخه به‌ویژه بخش‌های فنی پیشنهادات تغییر روش‌های سنتی و جایگزینی با روش‌های نوین الکترونیکی را ارایه کرده و مسوولیت خطیر ارتقا و به‌کارگیری سیستم‌های رایانه ای را با هدف بالابردن کیفیت، کمیت و کارآیی وظایف سازمانی به‌خوبی انجام دهند.