سفالگری, تنها ساختن کاسه و کوزه نیست

دهمین دوسالانه سفال و سرامیک ایران, میزبان آثار هنرمندان پیشرو این عرصه است

دهمین دوسالانه ملی سفال معاصر ایران در حالی در موزه هنرهای دینی امام علی(ع)‌ برپا شده که ۳۳۸ اثر از ۱۹۶ هنرمند در آن به معرض نمایش گذاشته شده است. آثار ارائه شده در این نمایشگاه از یک سو استادان و کارشناسان این عرصه را به آینده هنر سفال کشور امیدوار می‌سازد و از طرف دیگر، دنیایی متفاوت را پیش چشم مخاطب عام می‌گشاید. اگر تا امروز فکر می‌کرده‌اید هنر سفال تنها به ساختن کوزه، کاسه و بشقاب محدود می‌شود، بهتر است به این نمایشگاه سری بزنید و کارهای بسیار متفاوت و متنوع آن را به تماشا بنشینید.

دهمین دوسالانه سفال و سرامیک که از ۲۲ مهر در موزه هنرهای دینی امام علی(ع)‌ و همزمان در فرهنگسرای کومش استان سمنان افتتاح شده است تا ۳۰ آبان دایر خواهد بود.‌ وقتی وارد موزه امام علی(ع) در بلوار اسفندیار (خیابان ولیعصر، بالاتر از میرداماد) می‌شویم، از همان ابتدا جلوه‌های متفاوتی از هنر سفال کشور مقابل چشمان ما خودنمایی می‌کند که در مقایسه با همین ۲ سال پیش، نشان‌دهنده پیشرفت و تنوع دید هنرمندان این عرصه است.

بازدیدمان را از طبقه زیرین نمایشگاه آغاز می‌کنیم، جایی که نقش برجسته‌هایی از رضا عمرانی با عنوان «البرز»، سعید سلطانی‌مقدم «هرچه کردم جمله ناکرده گرفت»، یک اثر بی‌عنوان از هنگامه احمدی بروجنی، «باغ ایرانی» اثر سکینه آقانبی، «نگاه نو» از فرزاد فرجی، «نقاشی روی کاشی در قالب سه اثر از فرزانه کلانتری» و... به چشم می‌خورد. در وسط سالن اول نمایشگاه، سردیس زنده‌یاد عربعلی شروه‌کاری از هادی محبعلی نمایان است که به تکنیک سفال لعاب‌دار ارائه شده است.

● تکنیک‌های متنوع

مریم چیت‌ساز یکی دیگر از هنرمندان نمایشگاه است که به ارائه ۳ اثر بی‌عنوان پرداخته است. تکنیک این ۳ اثر، ورقه بر روی احیاء نام دارد. «اصفهان» و «امامزاده» نیز کارهایی هستند که در قالب نقش برجسته با لعاب در این نمایشگاه نمایش داده شده‌اند. در دهمین دوسالانه سفال و سرامیک، صرف‌نظر از تنوع مفاهیم، تکنیک‌های گوناگونی به چشم می‌خورد که از جمله آنها می‌توان به لعاب بوری قلیایی سربی، تراشه روی کاشی و انواع و اقسام نقش برجسته‌ها اشاره کرد.

● تعدد چیدمان‌ها

آنچه نمایشگاه این دوره از دوسالانه را در مقایسه با سایر دوره‌های پیشین، متمایز ساخته، وجود چیدمان‌هایی است که در طبقه فوقانی یا دوم نمایشگاه به معرض نمایش گذاشته شده‌اند و تعدادشان کم هم نیست. اولین اثر چیدمانی که بعد از عبور از پله‌ها در طبقه دوم نمایشگاه به چشم می‌خورد، اثری است با نام «درباره آدم‌ها». این چیدمان که اثر فائزه هاشمی است، مشتمل بر سر آدم‌های مختلف از گل است. تکنیکی که در این اثر به کار رفته، ترکیبی از کار دست و لعاب است. همچنین‌ آرش گلابچیان نیز در قالب چیدمان به ارائه اثر متفاوتی از برگ‌ها و ماسه‌ها پرداخته است.

مقوله پررنگ محتوا

فارغ از چیدمان‌ها، در طبقه دوم نمایشگاه، چند ویترین پایه‌دار وجود دارد که برخی از آثار هنرمندان در این ویترین‌ها نمایش داده شده‌اند و از آن جمله می‌توان به «تمدن» اثر هیربد همت آزاد با تکنیک سرامیک دست‌ساز اشاره کرد.

«راه نرفته» عنوان چیدمان دیگری است که در وسط سالن وجود دارد. این چیدمان که اثر مریم عزیزمحمدی است، تلفیقی از حجم، سفال و سرامیک است. «وحدت در وجود» که اثری دست‌ساز با لعاب قلیایی است نیز دیگر چیدمان این سالن است. این اثر را عاطفه نساجی زواره ارائه کرده است. یاسر رجبعلی یکی دیگر از هنرمندان خوش‌فکر این نمایشگاه است که به وسیله ورقه‌ای قالب پرسی به ارائه چیدمان«حلزون‌های خانه به دوش» پرداخته است. به طور کلی، نمایشگاه این دوره از دوسالانه دارای مضامین و مفاهیم بیشتری در مقایسه با دوره‌های پیشین است.

در میانه سالن نمایشگاه، تابلوی بزرگی با زمینه آبی از سعید اکبری از استان سیستان نصب شده است. همچنین اثر «اسب» که با تکنیک ریخته‌گری ارائه شده از بهزاد اژدری در نمایشگاه به چشم می‌خورد. یک اثر حجمی با فیگور متفاوت آدم‌ها از نادر جلال، اثری با تکنیک نقاشی روی لعاب با عنوان «زندگی» از سمیرا هاشمی، «آغوش خاموش» و «انتظار» از مریم کوهستانی، «مرغ آمین»‌، «طلسم» و چیدمان پرنده‌ها اثر مسعود فریاد شیران و «زنان ایران» اثر رضوان مساله‌دان است.

● از کنسرت پرندگان تا مهمانی گل‌ها

در ۳ گوشه نمایشگاه، اثر زیبا و جالب دیگری در قالب چیدمان وجود دارد که در درجه نخست اثر به چشم مخاطب، شبیه موج بزرگی در دریای بیکران می‌آید. نام هنرمند این اثر، محمدرضا فروهش است. همچنین، چیدمان «مهمانی گل‌ها» اثر مهدی ابراهیمی به تلطیف فضای نمایشگاهی کمک زیادی کرده است. این اثر به وسیله دوغاب و با تکنیک ریخته‌گری کار شده است. «کنسرت پرندگان» اثر فهیمه بنی‌اسدی و «سرمست از تهی» اثر پگاه حبیبی همدانی دیگر چیدمان‌های حاضر در نمایشگاه هستند.

● حضور هنرمندان صاحب نام سفال

به جز هنرمندانی که از استان‌های مختلف کشور در این نمایشگاه به ارائه اثر پرداخته‌اند، آثاری از هنرمندان نامی در عرصه سفال چون منیژه آرمین، عباس اکبری، منصور پورسنگری، رضا تائبی، فریده تطهیری مقدم، مریم سالور، اوژن سیروسی، فرزاد فرجی، روزبه نمازی، بهزاد اژدری، اسماعیل یاردیمچی و... نیز در این نمایشگاه حضور دارد.

● مهمانان خارجی

علاوه بر این، دهمین دوسالانه سفال و سرامیک امسال میزبان ۲ مهمان خارجی یعنی رولند سامر از اتریش و اسماعیل یاردیمچی از ترکیه است.

نکته: در این دوسالانه ‌، صرف‌نظر از تنوع مفاهیم تکنیک‌های گوناگونی به چشم می‌خورد که از جمله آنها می‌توان به لعاب بوری قلیایی سربی، تراشه روی کاشی و انواع و اقسام نقش برجسته‌ها اشاره کرد

نکته‌ای که درباره این نمایشگاه حائز اهمیت است وجود کارگاه‌های آموزشی و همایش‌هایی در ارتباط با سفال است که در حاشیه نمایشگاه با سخنرانی استادان این هنر برگزار می‌شود که این دو مهمان خارجی نیز از جمله این سخنرانان هستند. «قابلیت‌های تکنیک دوغابی در سرامیک هنر معاصر»، «لعاب کریستالی»، «اهمیت و قابلیت‌های بدنه‌های سرامیکی»، «معرفی ماده گل سلولوزی»، «بررسی سفالگری زنانه در سفال بومی استان کردستان»، «بررسی پویایی و تنوع کاشیکاری در اصفهان»، «آفرینش دیوارنگاره‌های سفالی لعاب‌دار در تمدن ایلام و سرزمین‌های همجوار» و... برخی از موضوعات این همایش‌ها را تشکیل داده‌اند.

● پیشرفت هنرمندان

بعد از تماشای آثار نمایشگاه به فرزاد فرجی هنرمند سفالگر و عضو شورای سیاستگذاری دهمین دوسالانه سفال و سرامیک برمی‌خورم. او درباره این دوره از دوسالانه می‌گوید: بی‌تردید شاهد پیشرفت‌های بارز و آشکاری در دهمین دوره از دوسالانه سفال و سرامیک بوده‌ایم و همان‌طور که می‌بینیم، هنرمندان از سراسر کشور در بخش‌های مختلف حجم، نقاشی، میراث فرهنگی، چیدمان، سرامیک دیزاین و... به ارائه اثر پرداخته‌اند. درواقع، بارزترین مولفه این نمایشگاه را می‌توان پیشرفت هنرمندان در زمینه تکنیک قلمداد کرد؛ بویژه در زمینه لعاب که آثار متنوعی ارائه شده است.

● ارائه شیوه‌های نو

از او درباره تکنیک احیاء می‌پرسم و این که دلیل روی آوردن هنرمندان در این نمایشگاه به این تکنیک چه بوده است.

فرجی با اشاره به این که احیاء، تکنیک تازه‌ای در زمینه سفال و سرامیک نیست و از دیرباز تا امروز در این هنر وجود داشته است، ادامه می‌دهد: تصور می‌کنم طی سال‌های اخیر به واسطه تعدد برگزاری کارگاه‌های آموزشی، ارتقای اطلاعات هنرمندان درباره سفال و ارائه آثار لعابی، شیوه‌های تازه‌تری در این حیطه به وجود آمده است. ضمن این که هنرمندان به فراخور سلیقه و دیدگاهی که درباره اثر خود داشته‌اند، در برخی موارد از تکنیک احیاء که یک تکنیک همیشگی نیز بوده، استفاده کرده‌اند.

● سفال‌های کاربردی

این هنرمند که رویکرد فعلی‌اش نسبت به سفال، کار کردن‌ روی نقش‌های هخامنشی است، تصریح می‌کند: سفال این قابلیت را دارد که موضوعات گوناگونی را در بر‌گیرد. به طوری که رویکردهای تاریخی تا مسائل اجتماعی در کارهای هنرمندان این دوره نیز بخوبی مشهود است. هنرمندان معاصر در حیطه سفالگری، امروز می‌کوشند صرف‌نظر از ترسیم دغدغه‌های خود در آثار هنری بنا به ضرورت جامعه نیز به ارائه اثر بپردازند و طوری در زمینه سفال کار کنند که جنبه کاربردی نیز داشته باشد.

او در ادامه با اشاره به این که با وجود این نباید هنر سفال را محدود به ساخت وسایل مورد نیاز زندگی دانست و آن را در دایره کاسه و بشقاب و کوزه محدود کرد، می‌افزاید: از این رهگذر نیز‌ به واسطه برگزاری نمایشگاه‌ها، همایش‌ها و به‌طور کلی شناختی که درباره سفال ارائه شده، می‌بینیم که سفال از حالت کاربردی به سمت شهری شدن تغییر یافته و در حجم‌ها نمود یافته است، اگرچه هنوز در زمینه طراحی دچار ضعف‌هایی هستیم.

● نگاه عمومی مطلوب نسبت به سفال

این عضو شورای سیاستگذاری دهمین دوسالانه سفال و سرامیک در پاسخ به این سوال که در حال حاضر رویکرد عمومی جامعه نسبت به این هنر چگونه است، می‌گوید: به طور کلی، سفال به یمن وجود کارگاه‌های آموزشی، تبلیغات و اطلاع‌رسانی، برپایی نمایشگاه‌ها و... رشد مطلوبی داشته است و فکر می‌کنم تا امروز شناخت نسبتا خوبی از سوی جامعه به این هنر صورت گرفته است. بخصوص این که هنرمندان سفالگر از نظر فرمی در کارهایشان رشد زیادی کرده‌اند و همان‌طور که اشاره کردم، سفال امروز کاربرد بیشتری در جامعه پیدا کرده و به همان نسبت، درک عمومی مطلوبی هم نسبت به این هنر حاصل می‌شود.

آزاده صالحی