جواد بوشهری

جواد بوشهری، ملقب به امیرهمایون فرزند حاج محمد معین‏التجار، تاجر معروف دوره مشروطیت، در سال ۱۲۸۴ در بوشهر متولد شد. پس از پایان تحصیلات قدیمی در بوشهر به تهران رفت و از مدرسه …

جواد بوشهری، ملقب به امیرهمایون فرزند حاج محمد معین‏التجار، تاجر معروف دوره مشروطیت، در سال ۱۲۸۴ در بوشهر متولد شد. پس از پایان تحصیلات قدیمی در بوشهر به تهران رفت و از مدرسه آلمانیها فارغ‏التحصیل شد. جواد بوشهری برای ادامه تحصیل راهی اروپا شد و در انگلستان و سویس در رشته تجارت و اقتصاد به تحصیل ادامه داد. آنگاه به ایران بازگشت و تجارت را پیشه خود کرد، همچنین به سیاست نیز پرداخت. او ازسیاستمداران متمایل به انگلستان بود ولی در جریان کودتای سوم اسفند ۱۲۹۹، سید ضیاءالدین طباطبایی نخست‏وزیر وقت دستور دستگیری عده‏ای از رجال را صادر کرد تا وانمود شود که مخالفان دولتش بسیارند؛ امیرهمایون نیز یکی از بازداشت‏شدگان بود. او پس از سقوط دولت سیدضیاء در ۱۳۰۰ آزاد شد و از اعضای مجلس مؤسسانی بود که در ۱۳۰۴ به انقراض قاجاریه رأی مثبت داد و در دوره هفتم مجلس شورای ملی در ۱۳۰۷ نیز به نمایندگی از تهران به مجلس راه یافت. او که از حامیان رضاخان پهلوی بود چون دیگر یاران وی مورد غضب واقع شد و حتی شاه قصد بازداشت او را داشت اما بوشهری که احساس خطر می‏کرد در ۱۳۱۲ از ایران به اروپا گریخت و تا زمان سقوط شاه در آنجا مقیم بود.

بوشهری پس از شهریور ۱۳۲۰ به ایران بازگشت. در ۱۳۲۲ به همراه عده‏ای دیگر از دولتمردان پهلوی به جرم همکاری با آلمانیها از سوی متفقین دستگیر شد و مدتها در بازداشت آنها در اراک بود. اما واقعیت این است که این عده اکثراً انگلوفیل بودند تا آلمانوفیل. در ۱۳۲۵ش محمدرضا پهلوی او را به استانداری فارس منصوب کرد و یک سال بعد ۱۳۲۶ش به دولت قوام‏السلطنه راه یافت و در دولت عبدالحسین هژیر نیز وزیر کشاورزی بود. او در ۱۳۲۸ به مجلس سنا راه یافت ولی در همان سال نیز استعفا کرد تا اینکه در سال ۱۳۳۰ نخست‏وزیر وقت دکتر مصدق وی را به وزارت راه منصوب کرد. با توجه به سابقه انگلیسی بودن بوشهری این عمل دکتر مصدق اعتراض بسیاری را برانگیخت اما بوشهری تا ۱۳۳۱ در این سمت باقی ماند و از اعضای هیئت همراه دکتر مصدق در سفر به شورای امنیت در امریکا بود.

بوشهری در دولت دکتر مصدق مأمور مهمانداری از لرد استوکس (خزانه‏دار و وزیر مشاور دولت انگلیس که برای حل مشکل نفت به ایران سفر کرده بود) شد. انگلیسیها وی را کاندیدای مناسبی برای نخست‏وزیری به جای دکتر مصدق می‏دانستند. کاردار سفارت انگلستان در گزارش خود به وزارت امور خارجه نوشت : « اگر زاهدی یا بوشهری و یا حتی مکی نخست‏وزیر شوند بیشتر اهل سازشند...» ۱

بوشهری در ۱۳۳۱ از دولت مصدق کنار گذاشته شد و تا دوره پنجم مجلس سنا (۱۳۴۸) از سناتورهای انتصابی تهران بود. او در ۱۳۳۹ از سوی شاه به ریاست کمیسیون مالی و نایب رئیسی شورای مرکزی جشنهای شاهنشاهی منصوب و در ۱۳۴۷ ریاست این شورا را عهده‏دار شد.

برنامه‏ریزی جشنها بیشتر بر عهده وی بود. پس از پایان این جشنها او به سمت مشاور دربار منصوب شد اما عمرش چندان کفاف این منصب را نداد و در ۱۳۵۱ درگذشت. ساواک در گزارش خود او را چنین معرفی می‏کند :

... دارای استبداد رای می‏باشد. زیاد باهوش نیست ولی فوق‏العاده مبادی آداب را حفظ می‏کند. بین دوستان خود به درستی شهرت دارد... به طرفداری از سیاست غرب بالاخص انگلستان شهرت دارد. در حال حاضر در درجه اول به سیاست انگلستان و بعد امریکا تمایل دارد. ۲

فاطمه معزی

۱. مصطفی الموتی. ایران در عصر پهلوی. لندن، پکا، ص ۴۰ و ۴۳۹ .

۲. بزم اهریمن، جشنهای دوهزار و پانصد ساله به روایت اسناد ساواک. تهران، مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات، ۱۳۷۷. ص ۵۹- ۵۸ .