دیوار آهنین نظارت مقابل واکسن های جدید

نگاهی به شیوه های مقابله با آلودگی گوشت در کشورهای پیشرفته

آلودگی مواد غذایی یکی از موضوعاتی است که اخبار آن هرازچندگاه در کشور شنیده می شود و هر بار نیز فضای جدیدی را ایجاد می کند. این آلودگی می تواند هم شامل محصولات داخلی شود و هم محصولات خارجی را دربرگیرد. آلودگی برنج های وارداتی را شاید بتوان یکی از جدیدترین این موارد برشمرد. در مواد غذایی ایرانی نیز موضوع آلودگی سبزی های خوراکی جنوب تهران و حتی آلودگی آب تهران از مواردی است که هر چند وقت یک بار در رسانه ها برجسته می شود و عکس العمل های متفاوتی را نیز در پی دارد.

گروهی این اخبار را نوعی تصفیه حساب سیاسی و حتی اقتصادی تعبیر می کنند و گروهی نیز اساساً موضوع را تکذیب می کنند و مردم نیز با چشمانی حیران به دنبال نتیجه بحث ها می گردند. هر چند این گونه خبررسانی باعث جلب توجه افکار عمومی خواهد شد ولی این اشکال را نیز دارد که چون تمامی ابعاد مساله کالبدشکافی علمی نمی شود، هر گروه، نهاد و سازمان سعی دارد تقصیر را بر گردن دیگری بیندازد و در نهایت مردم نیز حساسیت خود را در مورد این گونه اخبار از دست خواهند داد. شاید راه حل آن باشد که ضمن بررسی موشکافانه، حد و مرزهای وظایف هر نهاد مشخص شده و در موج بعدی اخبار، هر کس باید پیگیر میزان پیشرفت امور از بررسی قبلی به بعدی باشد تا بتوان در نهایت به یک نتیجه معقول دست یافت. اگر فراموش نکرده باشیم، چند سال قبل موضوع «گوشت های آلوده» بحثی بود که حساسیت زیادی را در بین مردم برانگیخت.

البته اخبار مربوط به آلودگی سوسیس و کالباس و محصولات گوشتی را هنوز هم می توان در مطبوعات مشاهده کرد. در ادامه نمونه یی از مشکل گوشت های آلوده در امریکا تشریح می شود. در این مقاله می توان دریافت راه حلی واحد برای مشکلات اینچنینی متصور نیست بلکه هر بخش باید سهم خود را بر عهده گرفته و در مقابل آن پاسخگو باشد و هر کس سود بیشتری از این تجارت می برد، باید ریسک بیشتری را نیز پذیرا باشد و راه حل ها مانند یک پازل است که باید قطعات کوچک آنها در کنار یکدیگر قرار گیرد تا بتوان مشکل را به طور کلی حل کرد و در عین حال حساسیت مردم نیز از بین نرود. بحث بیماری های مشترک انسان و دام از بحث های قدیمی حوزه بهداشت است که این بیماری ها گاهی در سطح جهان همانند بیماری جنون گاوی شیوع می یابد و از این رو نیازمند توجه خاص است. طبق آمارها در کشور ما حدود هشت میلیون و ۹۰۰ هزار راس گاو، گوساله و گاومیش وجود دارد و این عدد تنها ۱۰ درصد از کل دام کشور را شامل می شود. در این مقاله بیان شده است گوشت، شایع ترین ماده غذایی برای این نوع عفونت به شمار می رود و این عفونت نیز از مهم ترین عوامل اسهال خونی است.

البته دانشمندان وجود این نوع از باکتری را به غذاهای دیگری از قبیل شیر، کاهو و حتی بعضی از گیاهان خوراکی نیز نسبت می دهند. لازم به ذکر است عفونت ناشی از این باکتری برای محققان کشور ما نیز بسیار اهمیت داشته است و یکی از تلاش های انجام شده در این ارتباط، برگزاری «کارگاه کشوری روش های تشخیص بیماری های منتقله از غذا» در خرداد و تیر ۱۳۸۷ توسط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی بوده است. مطالب این کارگاه، تشخیص باکتری مربوط به این عفونت را نیز دربرمی گرفته است. البته به نظر می رسد بیشتر فعالیت های کشور روی تشخیص این باکتری متمرکز است و به موضوع پیشگیری از شیوع این بیماری به قدر کافی توجه نشده است. در ضمن در همین حال نباید از ذهن دور داشت که بحث استفاده از واکسن به عنوان یکی از راه های پیشگیری از عفونت، مبحثی است که همکاری ارگان ها و نهادهای دولتی و غیردولتی را می طلبد.

آقای «تیمرمان» یک دامداری موقت قبل از کشتارگاه را در اختیار دارد. او در یک بعدازظهر مشغول کلنجار رفتن با یک گوساله بازیگوش است تا بتواند آمپولی را در گردن او تزریق کند. او در حال تزریق واکسنی جدید به گوساله ها و گاوهای خود است تا آنها را در مقابل نوع خطرناکی از باکتری «اشریشیا کلی» مصون سازد.

این گوساله و هزاران گاو و گوساله دیگر، قسمتی از یک آزمایش بزرگ به شمار می روند تا نحوه پاسخ بدن آنها به واکسنی که برای یکی از دردسرسازترین مشکلات ایمنی غذایی در امریکا تهیه شده است، مشخص شود.

این آزمایش بزرگ باید از خیلی قبل آغاز می شد ولی تاخیرهای اداری رخ داده در واشنگتن، ورود این واکسن را سال ها با مشکل مواجه ساخت. این در حالی بود که مردم این کشور به دلیل خوردن گوشت های آلوده گاو مریض شده و حتی می مردند. اما اکنون که این واکسن توانسته است از آزمایش های سختگیرانه با سرافرازی بیرون آید نیز آینده نامطمئنی دارد چون دامداران و صاحبان کارخانه های فرآوری گوشت در مورد افزایش هزینه ناشی از قیمت این واکسن ها نگرانند و همواره سوال می کنند چه کسی این هزینه را می پردازد؟

آقای «تیمرمان» می گوید؛ «من آرزو می کنم که این واکسن جواب خوبی داشته باشد. هر چند احتمالاً این واکسن به طور مستقیم برای کیف پول من خوب نیست ولی برای صنعت ما بسیار خوب خواهد بود.»

البته دانشمندان با این موضوع منصفانه برخورد کرده و بیان می کنند، قرار نیست واکسن هایی مشابه آنچه آقای تیمرمان به گوساله خود تزریق کرد گونه خطرناک باکتری E.coli به نام O۱۵۷:H۷ را به طور کامل محو و نابود کند بلکه اگر نتایج نشان دهنده موثر بودن این باکتری شود نیز می تواند به نحو بارزی از تعداد باکتری های موجود در دام های ورودی به کشتارگاه ها بکاهد که این به معنی بیش از پیش امکان پذیر ساختن حذف بقیه این باکتری ها طی فرآیندهای فرآوری گوشت در کارخانجات است.

هر چند اعداد و ارقام متفاوتی توسط محققان درباره میزان تاثیر این واکسن ارائه شده است ولی اکثر آنها بر این عقیده اند که واکسن E.coli می تواند تعداد این باکتری در حیوانات ناقل را بین ۷۵ - ۶۵ درصد کاهش دهد. این عدد رقم مناسبی برای پیشگیری از انتشار این باکتری به خصوص در تابستان ها است چون در این فصل باکتری فعال تر شده و گزارش در مورد بیماری نیز افزایش می یابد.

به علاوه این واکسن ها قادرند تعداد دام های «بیش ناقل» را کاهش دهند. این نامگذاری برای دام هایی است که میزان E.coli در بدن آنها به طور نامعمول زیاد است. بر این اساس این واکنش ها باعث افزایش ایمنی و بهداشت و در کشتارگاه ها و کارخانه های فرآوری گوشت می شود. آقای «مایک چابوت» مدیرکل کارخانه فرآوری کارگیل در ناحیه فورت مورگان ایالت کلرادو است. او می گوید؛ «ما هر کاری که می توانیم باید انجام دهیم تا از پتانسیل بار آلودگی درونی بکاهیم و کارهایی مثل تزریق واکسن باعث موفقیت بیشتر می شود.»

اساساً آلودگی گوشت ها به گونه های خطرناک از باکتری E.coli مثل گونه O۱۵۷:H۷ موضوعی است که هر چند وقت یک بار گسترش می یابد. طبق آمار این گونه از باکتری عامل ۷۳هزار مورد بیماری و ۶۱ مورد مرگ در سراسر امریکا در هر سال است.

از ژانویه ۲۰۰۷ صنعت گوشت فرآوری شده مجبور شد ۵۲ بار برای عودت گوشت ها به دلیل آلودگی با E.coli فراخوان بدهد و این در حالی است که سه سال قبل از آن تعداد آنها ۲۰ مورد بوده است. در یکی از حادترین این موارد که در اکتبر سال ۲۰۰۹ رخ داد، یک شرکت در شمال نیویورک مجبور شد برای بازگرداندن بیش از ۲۵۰ هزار کیلوگرم گوشت چرخ شده و همبرگر اطلاعیه صادر کند، چون دو نفر مرده بودند و صدها نفر نیز مریض شده بودند. (علاقه مندان به مباحث آلودگی مواد غذایی می توانند به مقاله «لزوم حذف مواد خطرناک از ظروف غذا» در روزنامه اعتماد مورخ ۲/۳/۸۸ مراجعه کنند.)

تاکنون در تلاش برای مواجهه با این بحران، دو واکسن به صورت تجاری به تولید انبوه رسیده است. یکی از آنها توسط شرکت Epitopix تولید شده است که مقر این شرکت در ایالات مینه سوتا قرار دارد. این واکسن توانسته است در ماه مارس ۲۰۰۹ موافقت های اولیه را از وزارت کشاورزی امریکا اخذ کند. این به آن معنی است که این واکسن می تواند در حین ادامه تحقیقات نیز به فروش برسد. دکتر «سند استروم» که مدیرعامل این شرکت است بیان می کند طی ماه های آینده به ۳۰۰ هزار دام واکسن تزریق خواهد شد که این کار به عنوان بخشی از یک برنامه سراسری بزرگ به شمار می رود.

واکسن دوم توسط شرکت Bioniche Life Sciences ساخته شده است.

این شرکت اصالتاً کانادایی است و سال گذشته توانسته است مجوز استفاده در کانادا را اخذ کند ولی هنوز برای استفاده در امریکا منتظر مجوز است. (علاقه مندان به موضوع شرکت های بیوتکنولوژی می توانند به مقاله «نگاهی به چشم اندازهای آینده بیوتکنولوژی» در روزنامه اعتماد مورخ ۱۴/۷/۸۸ مراجعه کنند)

این دو واکسن چندین سال پشت مرزهای قرمز سازمان های تصمیم گیرنده در پایتخت امریکا مانده بودند چون هنوز مرزهای بین داروهای دامی و سلامت انسان کاملاً مشخص نشده بود و این دارو را نیز می توان به هر یک از این موضوعات نسبت داد.

البته گونه های متفاوتی از باکتری E.coli در دستگاه گوارش گاوها وجود دارد که باعث بیماری گاوها نیز نمی شود. این در حالی است که بعضی از گونه های این باکتری مثل O۱۵۷:H۷ می توانند باعث بیماری مردمی شوند که گوشت چرخ شده و همبرگر و دیگر محصولات تولیدشده از گوشت گوساله و گاو را مصرف می کنند.

شرکت های درگیر در ساخت این واکسن ها حدود یک دهه است که مشغول این کار هستند. وزارت کشاورزی امریکا در سال ۲۰۰۱ اولین درخواست برای عرضه واکسن O۱۵۷:H۷ را دریافت کرد ولی این وزارتخانه تا سپتامبر ۲۰۰۳ عقیده داشت صلاحیت تایید این واکسن را ندارد. آنها بیان کردند این وزارتخانه فقط می تواند واکسن های مربوط به سلامت حیوانات را تایید کند و باکتریE.coli باعث بیماری دام ها نیست. از سوی دیگر اداره غذا و داروی امریکا (FDA) نیز معتقد بود صلاحیت لازم برای این کار را ندارد و هر چند در مورد تعداد زیادی از داروهای حیوانی و نیز داروهای مرتبط با سلامتی انسان ها مقررات وضع کرده است ولی طبق قانون فدرال مسوولیتی در قبال واکسن های حیوانی ندارد. «لامبرت» معاون پیشین بخش بازاریابی و برنامه های قانونی وزارت کشاورزی بوده است. او می گوید؛ «این دو سازمان در برزخ به سر می بردند و هیچ یک از آنها در مورد تایید قانونی این محصول احساس مسوولیت نمی کردند.» در نهایت در ماه مارس ۲۰۰۵ وزارت کشاورزی امریکا در یک چرخش آشکار بیان داشت درخواست ها را مورد توجه قرار خواهد داد. هر چند این وزارتخانه تصمیم به بررسی این درخواست ها گرفته بود ولی شرایط بسیار سختی مانند یک دیوار بر سر این راه قرار داد.

کارشناسان دولتی برآورد کرده بودند واکسن های خوب باید حداقل باعث کاهش ۹۰درصدی در تعداد دام های ناقل این باکتری شوند. در بین دام هایی که پس از واکسیناسیون هنوز پناهگاه باکتری E.coli هستند نیز وزارتخانه بر عدد ۹/۹۹ درصد کاهش در تعداد باکتری های موجود در بدن حیوانات اصرار داشت.

البته این اعداد فراتر از رقمی بودند که واکسن ها می توانستند به آن دست یابند و ضمناً این عدد از اعدادی که این وزارتخانه برای انواع دیگر واکسن ها تعیین می کند نیز فراتر بودند.

دکتر «اسمیت» استاد اپیدمیولوژی در دانشگاه نبراسکا در شهر لینکلن است و چند کار تحقیقاتی روی واکسن شرکت Bioniche انجام داده است. او در این باره می گوید؛ «این یک هدف گذاری بسیار جاه طلبانه و غیرواقعی است.» دکتر روت ریاست مرکز سلامت غذایی و بهداشت عمومی در دانشگاه ایالتی آیوا را برعهده دارد. او می گوید واکسن هایی با کاربردهای وسیع تر همانند واکسن های به کار گرفته شده برای ناراحتی های تنفسی گاوی ضمن موفقیت در اکثر مواقع با ارقامی کمتر از ۸۰ درصد، قادر به جلوگیری از بیماری بوده اند.

با توجه به مطالب فوق واکسن های E.coli مجدداً به وضعیت بلاتکلیفی دچار شدند.

سپس در سال ۲۰۰۷ تعداد موارد فراخوان برای عودت گوشت های گاو به دلیل آلودگی به باکتری E.coli به شدت افزایش یافت و این زنگ خطری برای طرفداران سلامت بیشتر مواد غذایی و نیز بعضی از صاحبان صنایع فرآوری گوشت بود تا تلاش کنند و راه حل های جدیدتری را به کار گیرند.

دکتر «ریموند» بین سال های ۲۰۰۸- ۲۰۰۵ در بخش ایمنی مواد غذایی وزارت کشاورزی امریکا مشغول به کار بوده است. او می گوید؛ «ما به دنبال هر روشی که بتواند به ما در این زمینه کمک کند، بودیم چون مردم در حال مریض شدن و حتی مرگ بودند.»

در اوایل سال ۲۰۰۸ این وزارتخانه به دو شرکت سازنده واکسن اعلام کرد درخواست های آنان را بررسی می کند. در ماه مارس ۲۰۰۹ این وزارتخانه اجازه فروش واکسن شرکت Epitopix را صادر کرد.

دکتر «ریموند» می گوید؛ «دولت فدرال در این زمینه بسیار کند عمل کرد.» او تاخیر ۱۸ماهه مربوط به دعوای تعیین صلاحیت بین وزارت کشاورزی و سازمان غذا و داروی امریکا را یک «زمان باطله» می نامد.

البته «کلیفرد» که ریاست بخش دامپزشکی در وزارت کشاورزی را برعهده دارد معتقد است دولت سریع عمل کرده چون این یک مناقشه پیچیده قانونی بوده است. او بیان داشته «این دو نهاد فدرال باعث کاستن از گسترش این محصول توسط این دو شرکت دارویی نشده اند.»

در همین ارتباط وزارت کشاورزی طی یک بیانیه اعلام داشت این وزارتخانه سعی دارد سازندگان واکسن بالاترین استانداردها را رعایت کند و ضمن تشریک مساعی با آنان می خواهد مطمئن شود که این شرکت ها نیازهای مورد نظر این وزارتخانه را تامین می کنند.

دکتر «مک کلور» مشاور ارشد موسسه سلامت حیوانات است که یک گروه صنعتی در زمینه ساخت دارو به شمار می رود. او معتقد است چون این بررسی ها زمانبر است باید یک مسیر قانونی جدید طراحی شود تا واکسن های بعدی مرتبط با ایمنی مواد غذایی بتوانند از آن مسیر عبور کنند. او در این زمینه به موضوع «کمپیلو باکتر» اشاره می کند که یک باکتری آلوده کننده طیور و ماکیان است که در عین مریض نکردن آنها سالانه باعث میلیون ها مورد آلودگی غذایی می شود.

البته در حال حاضر سنگ های دیگری در مسیر واکسن های E.coli قرار دارند مثلاً اینکه چه کسی باید هزینه این واکسن ها را بپردازد؟ شرکت Epitopix اعلام کرد هنوز قیمتی برای واکسن ها تعیین نکرده است ولی در کانادا شرکت Bioniche هر روز واکسن را به قیمت سه دلار به فروش می رساند. این در حالی است که برای موثر واقع شدن این واکسن باید دو یا سه بار تزریق شود و این به معنی هزینه یی حدود ۱۰ دلار برای هر حیوان است.

کشاورزان و مالکان صنایع غذایی از این هراس دارند که هزینه واکسن بر دوش آنها بیفتد و حاشیه سود آنها از مقدار کم کنونی نیز کمتر شود. آقای تیمرمان که یکی از این مالکان است می گوید سود آنها از هر دام در بهترین شرایط بین ۳۵- ۲۵ دلار بوده است.

«اوستیس» مدیر اجرایی شورای توسعه و تحقیق گوشت گاو مینه سوتا است. این شورا یک گروه تجاری متشکل از نمایندگان کشاورزان و مالکان صنایع غذایی است. او می گوید؛ «انگیزه اصلی برای تزریق این واکسن تامین کننده منافع شرکت های بسته بندی است چون آنها هستند که باید مسوولیت های قانونی مربوط به عودت گوشت ها و دیگر مسائل قانونی را برعهده گیرند نه گله داران و دامداران.»

پژوهش بزرگی که در برگیرنده دام های آقای «تیمرمان» نیز هست توسط شرکت معظم غذایی Cargill برنامه ریزی و تامین مالی شده است. قابل ذکر است این شرکت بزرگ ترین تولیدکننده گوشت چرخ شده، همبرگر و دیگر محصولات گوشتی در سراسر امریکا است.

این برنامه در سال آینده حدود صد هزار گاو موجود در کشتارگاه های این شرکت در Fort Morgan را شامل می شود. آزمایش روی گوشت های خردشده یی که برای گوشت چرخ شده تهیه می شوند انجام خواهد گرفت. محققان می خواهند ببینند آیا میزان باکتری E.coli در این گوشت های خردشده نسبت به گوشت گاوهای واکسینه نشده کمتر شده است یا خیر.

شیوع آلودگی به باکتری E.coli معمولاً زمانی آغاز می شود که باکتری های پنهان شده در مدفوع گوساله یا گاو به لاشه ذبح شده حیوان منتقل شود. شرکت Cargill مراحل زیادی را برای تمیز کردن لاشه حیوان از قبیل پاستوریزاسیون با بخار و شست وشو با آب داغ تهیه دیده است ولی آزمایش های معمول در کارخانه، نشان دهنده آلودگی هر چند یک بار گوشت های خردشده است که برای این موضوع باید روش های دیگری از قبیل تزریق واکسن را نیز در برنامه قرار داد.

«مارسدن» استاد ایمنی مواد غذایی در دانشگاه ایالتی کانزاس است. او می گوید؛ «این کار (تزریق واکسن) قسمتی از راه حل به شمار می رود. یعنی زمانی که شما این عمل را در کنار بخش های دیگر به اجرا درآورید آنگاه به یک راه حل واقعی و یک راه حل کامل دست می یابید.»

ترجمه؛ عبدالله مصطفایی

NewYorkTimes,Dec.۲۰۰۹