زنگ خاموشی برای لجبازها

بررسی یک نمونه شایع از اختلالات رفتاری در کودکان

دنیای کودکان، گاهی اوقات آنقدر برای والدین پیچیده و دست‌نیافتنی می‌شود که پدر و مادر برای اداره‌کردن و تحت کنترل درآوردن اوضاع نابسامان خانه و مقابله با لجبازی‌های کودکان متوسل به تنبیهات گفتاری یا حتی بدنی می‌شوند.

ارتباط با کودکان نوپا که در نخستین سال‌های عمر خود برای ورود به دنیای مستقل و باتجربه‌هایی تازه و شیرین دست و پنجه نرم می‌کنند، نیاز به آموختن و یادگیری مهارت‌های خاص داشته و از همان سال‌های ابتدایی تولد کودک، والدین به‌عنوان الگوهای مناسب در مدیریت رفتار، پیشگیری و کنترل اختلافات رفتاری مانند لجبازی و پرخاشگری مؤثر هستند.

رشد شناختی کودکان در سال‌های اول عمر شکل نگرفته و آنها قادر به برقراری ارتباط صحیح با اطرافیان خود نیستند اما آنها بخوبی قادر به درک مسائل و مشکلات اطراف خود بوده و از شیوه رفتاری اطرافیان تأثیر می‌گیرند.

اکثر کودکان تلاش می‌کنند با ابراز مخالفت با والدین، لجبازی و پرخاشگری راهی برای دستیابی به استقلال فردی پیدا کنند و اوضاع را در تسلط خود درآورند. این در حالی است که با اجرای چند تکنیک ساده ارتباط با کودکان امکان‌پذیر خواهد بود.

● منظم و ثابت قدم باشید

برخورداری از برنامه‌های منظم روزانه در کودکان احساس امنیت و آرامش خاطر به وجود می‌آورد. بطور کلی دنیای پیرامون کودکان و اتفاقاتی که رخ می‌دهد غیرمنتظره و پرتلاطم است. از این رو کودکان در مقابل رفتارهای برنامه‌ریزی شده و مطابق با مقررات وضع شده، واکنش‌های مثبت نشان می‌دهند.

محققان معتقدند در خانواده‌هایی که زمان‌های مشخصی برای خواب، استراحت، غذاخوردن و بازی کردن کودکان وجود دارد، رفتارهای پرخاشگرانه و از روی لجبازی کمتر در بچه‌ها دیده می‌شود و کودکان در این خانواده‌ها آرام‌تر هستند.

کارشناسان حوزه علوم روانشناسی کودک معتقدند آگاه‌کردن کودک از تغییر در برنامه‌ریزی در خانواده از بروز واکنش‌های منفی و اختلالات رفتاری در کودکان پیشگیری می‌کند. برای نمونه وقتی والدین فرزند خود را از تغییر مکان خواب در یک روز تعطیل قبل از رفتن به مهمانی مطلع کنند، احتمال بروز واکنش‌های منفی و لجبازی برای رفتن به رختخواب کمتر می‌شود.

ثابت قدم بودن و برنامه‌ریزی در امر و نهی کردن به کودک نیز مؤثر است. برای مثال، زمانی‌که کودک کار اشتباهی را مرتکب می‌شود و پدر یا مادر به او متذکر می‌شوند که این کار نادرست است، نیاز به تکرار نهی از انجام عمل در دفعات دوم، سوم و چهارم که کودک مرتکب خطا می‌شود، از سوی والدین ضروری است و پس از آن باید روش‌های دیگری برای خاموش‌سازی رفتار انجام شود.

‌● پاسخ مناسب

پاسخ به نیازهای ابتدایی کودک مانند گرسنگی، تشنگی یا نیاز به دریافت محبت از سوی پدر و مادر از جمله وظایف والدین است. محققان معتقدند، ارضای تمام نیازهای کودک باید در محیطی آرام و دور از هرگونه استرس انجام شود.

کودکانی که قبل از احساس گرسنگی در زمان مشخص به آنها غذا داده می‌‌شود یا لباس پوشیدن، غذا خوردن و... در محیط آرام و بدون استرس انجام می‌شود، کودکانی آرام بوده و بروز رفتارهای پرخاشگرانه یا لجبازی در آنها کمتر مشاهده می‌شود.

نیازهای کودکان باید در اسرع وقت و به موقع انجام شود، برای نمونه وقتی کودک گرسنه است، نباید برای خرید منزل را ترک کرده و غذا دادن به او را به تأخیر انداخت. مادرانی که شاغل بوده یا فرزندان آنها برخی اوقات روز را در مهد‌کودک سپری می‌کنند، باید مطمئن شوند خواب، تعویض لباس یا پوشک، غذا خوردن و... در ساعات معین انجام می‌شود.

● تفکری کودکانه داشته باشید

بسیاری از والدین تصور می‌کنند کودکان، بزرگسالان کوچک هستند و از آنها انتظار انجام رفتارهایی مانند افراد بزرگسال دارند. این در حالی است که کودکان قادر به درک بسیاری از مسائل نیستند و شیوه تفکر و دیدگاه آنها با افراد دیگر متفاوت است. بعضی از محققان معتقدند، نگاه به جهان اطراف از دریچه چشم کودک، بسیاری از مشکلات رفتاری بین کودک و والدین را حل می‌کند. برای نمونه وقتی کودک از بستن کمربند ایمنی امتناع می‌کند، نباید او را بدون توضیح دادن یا مجاب کردن به انجام این‌کار مجبور کرد. یکی از والدین باید برای او توضیح دهند «می‌دانم که علاقه‌ای به بستن کمربند نداری اما این یک قانون است. پدرت نیز این کار را دوست ندارد، ولی ما مجبور هستیم برای محافظت از خود در برابر خطرات کمربند ببندیم.»

با زبان کودک سخن گفتن و از دیدگاه او به جهان نگریستن سبب می‌شود تا به جای تنبیه و خشونت و با احترام به خواسته‌های او به کودک کمک شود تا با مشکلات دنیای اطراف کنار بیاید و آنها را بپذیرد. همچنین با حق انتخاب دادن به کودک و احترام گذاشتن به خواسته‌های وی، تنش‌ها و احتمال بروز رفتارهای پرخاشگرانه در او کاهش پیدا می‌کند. برای مثال قبل از رفتن به خودرو می‌توان از کودک درباره آوردن کتاب مورد علاقه‌اش یا میان وعده نظر پرسید تا او با شرایطی که دوست ندارد بهتر کنار بیاید.

● تمرکز و پرهیز از تکرار

کودکان توانایی انجام چند کار را به صورت همزمان نداشته یا قادر نیستند برای انجام چند کار مشخص تمرکز کنند. درخواست انجام چند کار بطور همزمان، باعث افزایش بروز لجبازی در آنها می‌شود.

از طرف دیگر زمانی که کودک به درخواست یکی از والدین که او را از انجام کاری برحذر می‌کنند، توجهی نمی‌کنند باید از تکرار درخواست امتناع ورزید و حواس او را پرت کرد. برای نمونه وقتی کودک در اتاق پذیرایی مشغول توپ بازی بود و توجهی به حرف مادر که از او می‌خواهد دیگر بازی نکند، ندارد، بهتر است از او خواسته شود تا کار دیگری انجام دهد، مثلاً کتاب بخواند یا تلویزیون تماشا کند.

تغییر محیطی که کودک در آنجا بازی می‌کند یا مهیا کردن ابزار بازی و توجه به تنوع فعالیت‌هایی که او انجام می‌دهد، روش مناسبی برای پیشگیری از بروز اختلالات رفتاری در کودکان است.

● زنگ تفریح

باید به کودکان فرصت داده شود تا در مورد خطاها و اشتباهات خود فکر کرده و رفتارهای خود را تغییر دهد. بسیاری از کودکان برای جلب توجه، کارهای درست یا نادرستی انجام می‌دهند و تمایز بین این کارها را متوجه نمی‌شوند.

از این‌رو متخصصان توصیه می‌کنند، هنگامی که کودک کار درستی انجام می‌دهد، او را تشویق کرده و به او یادآوری کنید کارهایی انجام می‌دهد که مورد تأیید والدین است و از او بخواهید آن عمل را مجدد انجام دهد.

● بی‌توجهی

نادیده گرفتن رفتارهای مثبت و پاداش دادن به رفتارهای منفی بطور ناخودآگاه، سبب تقویت لجبازی در کودکان می‌شود. مشغله کاری والدین یکی از دلایل بی‌توجهی و ارزش قائل نشدن برای کارهای مثبت کودکان است. زمانی که کودک به منظور دستیابی به هدف خود شروع به گریه کردن می‌کند، توجه به اشک‌های او تقویت‌کننده رفتار منفی و لجبازی کودک می‌شود.

گاهی اوقات والدین شکایت از رفتارهای فرزندان را در حضور آنها برای دیگران بازگو می‌کنند و حرکات نادرست و لجبازگونه را تقلید می‌کنند. این کار برای بسیاری از بچه‌ها عاملی تشویقی برای جلب توجه به‌شمار آمده و تقویت‌کننده رفتار بد است.