کودکان انتظار, داستان یک سرنوشت

لیلا پس از ۲ ساعت ماندن, آماده رفتن شد ناگهان صدایی در درونش پیچید صدایی به وسعت زندگی دوباره

لیلا پس از ۲ ساعت ماندن، آماده رفتن شد. ناگهان صدایی در درونش پیچید. صدایی به وسعت زندگی دوباره. یکی آرام و معصوم گفت: «مامان منو می‌بری خونه!». زن خیره به او نگریست و پس از مکثی کوتاه پاسخ داد: بزودی. به زن شوکی کوتاه وارد شد. تعجب کرد اما تردید نداشت. صدای معصومانه کودک هر لحظه در وجودش تکرار می‌شد.

حالا لیلا پشت در یکی از مراکز بهزیستی به انتظار امضای یک مسوول نشسته است و آرام داستان آن روز حضور خود در بهزیستی و دیدارش با این کودک را در یکی از مراکز نگهداری کودکان بازگو می‌کند. داستان تغییر یک سرنوشت با بوی مهر و زندگی؛ هرچند که برای انتشار گفته‌هایش تردید داشت، اما وقتی دریافت این مساله می‌تواند انگیزه و تشویقی برای دیگران باشد با اشتیاق پذیرفت.

قصه به همین سادگی بود، آغاز یک زندگی جدید. دوباره صدای شیرین یک کودک به خانه‌اش طراوت می‌بخشد. لیلا با دخترش آمده است. دختر او حدود ۲۰ ساله به نظر می‌آید. نکته جالب و مورد توجه در این‌باره، نظر دیگر اعضای خانواده است. مادر پاسخ می‌دهد: همه ما برای لحظه ورود کودک به خانه لحظه‌شماری می‌کنیم، حتی اتاقش را تزیین کرده‌ایم و فقط منتظر یک امضا هستیم.

آنها تصمیم گرفته‌اند که امین موقت کودک شوند. شوهر لیلا در یکی از شهرهای جنوبی اشتغال دارد و صاحب یک خانه و یک خودرو هستند.

● فقط بخوانید...

در خلال گفتگو مدام به این بانوی نیک‌اندیش، ارزش کار انسانی او را یادآور می‌شوم و ناخودآگاه با واژه‌های کلیشه‌ای تحسینشان می‌کنم. به این مادر مهربان که ۴۵ سال دارد، می‌گویم: ضریب خوشبختی این کودک نسبت به بسیاری از کودکان بالاست، چراکه بسیاری از بچه‌ها به دلیل نقص جسمانی از تجربه گرم کانون خانواده محروم می‌مانند و زندگی آنها در همین مراکز بهزیستی ادامه پیدا می‌کند و کمتر کسی یا شاید هیچ کس حاضر به پذیرش و پرورش آنها در خانواده نیست و روح لطیفشان بی‌تجربه پدر، مادر و خواهر و... پرورش می‌یابد.

پاسخ او ماتم کرد، واژه‌ها در درونم فروریختتند و شاید کمی شرمسار از گفته خود. لیلا گفت: پسر ما! معلول حرکتی است از یک دست و یک پا. او نمی‌تواند حتی یک تراش و یا مداد را در دستش نگه دارد! اما مهم نیست. پسر ما سال آینده به مدرسه خواهد رفت و همه شما توانایی‌های او را خواهید دید.

در بیان اهمیت این موضوع همین مساله کافی است که پیامبر گرانقدر اسلام نیز پرورش یافته دایه‌ای مهربان بود.

● امین موقت، آسان‌تر از فرزندخواندگی

واژه فرزندخوانده برای بسیاری از مردم آشناست. در فرزند‌خواندگی بسیاری از خانواده‌ها به دلیل شرایط خاص قانونی از پذیرش سرپرستی بازمی‌مانند. از سویی دیگر چنان که اخیرا یکی از مسوولان سازمان بهزیستی عنوان کرده است، برای هر کودک جهت فرزندخواندگی ۸ خانواده متقاضی وجود دارد که آن هم با توجه به شرایط متقاضیان بسته به شهر و موقعیت باید یک دوره زمانی طولانی در انتظار بماند، اما در طرح شبه خانواده امین موقت چنین انتظاری وجود ندارد. لیلا در این‌باره می‌گوید حدود ۳ ماه است که برای پذیرش کودک مورد نظر اقدام کرده‌اند و بزودی فرزند خود را تحویل خواهند گرفت.

نکته مهم آن که همه کودکان نیز شرایط فرزندخواندگی را ندارند. از این‌رو براساس قانون ۱۱۸۷ مدنی، موضوع امین موقت پیش‌بینی شده است که می‌توان فرزندانی را که شرایط واگذاری به صورت فرزند‌خوانده ندارند، به خانواده‌ها معرفی کرد.

بنابراین در طرح شبه خانواده امین موقت، دشواری‌ها و قواعد سختگیرانه فرزندخواندگی وجود ندارد. براساس قانون فرزندخواندگی، زوج متقاضی باید یک سوم از اموال خود را به صورت ثبت شده به نام کودک کند که بسیاری از خانواده‌ها به این قانون انتقاد دارند، اما چنین ضابطه‌ای برای امین موقت وجود ندارد.

این طرح در کل با هدف پیشگیری از اقامت درازمدت کودکان در مراکز و پیشگیری از مشکلات عاطفی کودکان، پیشبرد و تداوم موسسه‌زدایی و براساس تجارب علمی پیشنهاد شده است.

در طرح امین موقت هر خانواده متقاضی که شرایط پذیرش کودک را داشته باشد، می‌تواند متولی یک الی ۳ کودک شود.

● شرایط خانواده‌های متقاضی «امین موقت»

براساس قوانین، خانواده‌هایی که داوطلب طرح امین موقت هستند باید دارای شرایطی باشند که بدون شک مقایسه این قوانین نسبت به فرزندخواندگی دارای تفاوت‌های آشکاری است.

این قوانین بدین شرح است:

۱) اعضای خانواده ‌باید ایرانی،‌ مسلمان، متعهد، ‌معتقد به مبانی اعتقادی و اسلامی، فاقد سوء پیشینه کیفری، ‌مشهور به حسن اخلاق، دارای انسجام، توانایی و مهارت کافی در پرورش کودکان باشند.

۲) با توجه به سن و جنسیت فرزند و مدت نگهداری، ‌اعضای خانواده باید متعهد به رعایت دقیق موازین شرعی و پرورش اسلامی باشند و به آن عمل کنند.

۳) برخورداری اعضای خانواده از سلامت روان و سلامت جسمانی در حد ایفای نقش و مسوولیت، نسبت به فرزندان و حقوق آنان.

۴) خانواده‌های داوطلب باید حداقل دارای مدرک تحصیلی دیپلم باشند. داوطلبان دارای کارشناسی علوم تربیتی، روان‌شناسی،‌ جامعه‌شناسی و مددکاری در اولویت هستند.

۵) خانواده‌های داوطلب باید در کار با کودک دارای شناخت و تجربه لازم باشند و توانایی آنها در حمایت از کودکان، مورد ارزیابی لازم قرار گیرد.

۶) بستگان سببی و نسبی کودک در صورت واجد شرایط بودن در اولویت قرار می‌گیرند.

۷) سن زوجین داوطلب باید حداقل ۲۵ سال و حداکثر ۵۰ سال باشد.

۸) پس از پذیرش فرزندان در خانواده، ‌تعداد اعضای خانواده نباید از ۷ نفر تجاوز کند.

۹) خانواده داوطلب می‌بایست از تمکن مالی مناسب برخوردار باشند.

۱۰) خانم‌های فاقد همسر در صورت دارا بودن سایر شرایط با تایید کمیته شبه‌خانواده استان می‌توانند سرپرستی یک الی ۳ کودک دختر را عهده‌دار شوند.

● شرایط کودکان برای واگذاری

بدون شک همه کودکان دوست دارند در کانون خانواده زندگی کنند. اماچه کودکانی مشمول طرح «امین موقت» می‌شوند و هدف از این طرح چیست؟ کودکان مقیم شبانه‌روزی‌ها، با هدف زمینه‌سازی مناسب مددکاری، انتخاب و به صورت کوتاه‌مدت یا بلندمدت جهت زندگی، به خانواه‌های داوطلب واجد صلاحیت منتقل می‌شوند. برخلاف فرزندخواندگی در این طرح امکان سرپرستی یک کودک که در اصطلاح بدسرپرست بوده است نیز وجود دارد.

این مساله موهبت تجربه خانواده را برای بسیاری از کودکان و همچنین خانواده‌ها فراهم می‌کند. البته چنان که از نام طرح پیداست این نگهداری می‌تواند به صورت موقت، قابلیت تمدید نامحدود داشته باشد و به این ترتیب بسیاری از محدودیت‌های موجود که بر سر راه فرزندخواندگی وجود دارد، در این طرح وجود ندارد.

‌

● همه‌کودکان زیبا هستند

لیلا آن روز با یک جمله کودک،‌ فرزند دلخواه خود را یافت و مجدانه پیگیر بردن او به خانه‌اش شد و در حقیقت از همان ابتدا رابطه عاطفی میان آنها شکل گرفت. او درباره انتخاب کودک از سوی خانواده‌ها حضور در مراکز نگهداری را پیشنهاد می‌دهد. در هر حال پس از آن که یک خانواده براساس منویات خیرخواهانه تصمیم گرفت که امین موقت کودکی باشد، می‌تواند براساس شرایط از پیش تعیین شده، کودکی را با توجه به شرایط خود انتخاب کند. در این مرحله فرزندان واجد شرایط با مطالعه کارشناسی و نظر فرزند، نظر سرپرست شبه‌خانواده و با در نظر گرفتن مصالح تربیتی و حقوقی کودک انتخاب می‌شوند. البته ویژگی‌های کودک و خانواده‌های داوطلب با هدف افزایش موفقیت شبه‌خانواده مورد بررسی دقیق کارشناسی قرار می‌گیرد. این مساله به منظور پایین آوردن ریسک در عدم موفقیت است.

گام بعدی شناسایی و تایید صلاحیت خانواده‌های داوطلب است که ‌این امر طی گزارش‌های مددکاری صورت می‌پذیرد. گزینش خانواده داوطلب از طریق کمیته شبه‌خانواده هر استان که شامل: مدیرکل استان، معاون امور اجتماعی استان، کارشناس شبه‌خانواده استان، مدیر بهزیستی شهرستان و کارشناس حقوقی استان انجام می‌گیرد.صدور حکم امین موقت از سوی مراجع قضایی نیز در پایان کار قرار دارد که براساس آن انتقال ضابطه‌مند و قانونی تحویل کودک به خانواده با صدور معرفی‌نامه به مراجع قضایی صورت می‌گیرد.

● نظارت بر وضعیت کودک در خانه

خانواده‌هایی که موفق به پذیرش کودک می‌شوند، باید منتظر باشند تا وضعیت کودک مورد نظارت مستمر کارشناسان قرار گیرد. همان طور که لیلا هم تصریح می‌کند که چندین بار از محل زندگی او بازدید به عمل آمده است. پس از هر محله بازدید گزارش‌های لازم در پرونده اجتماعی کودک درج می‌شود. پس از تحویل کودک به خانواده، باید اقدامات لازم در زمینه رفع نیازهای اساسی کودک از جمله تامین نیازهای جسمانی، روانی، عاطفی، فرهنگی، اجتماعی،‌ بهداشتی و تحصیلی کودک از طریق اعضای خانواده فراهم شود.

لازم به ذکر است در صورتی که تداوم زندگی کودک در شبه‌خانواده به صلاح وی نباشد و یا کودک با سوءرفتار و بی‌توجهی روبه‌رو باشد و یا بنا بر گزارشی، کارشناس حقوقی بازگشت کودک را ضروری بداند، نسبت به بازپس‌گیری کودک از شبه‌خانواده اقدام خواهد شد. این نظارت مطابق با اصول پذیرفته شده جهانی است و براساس ماده ۲۵ پیمان جهانی حقوق کودک، وضعیت کودکی که از طرف دولت به افراد یا خانواده سپرده می‌شود، باید مورد ارزیابی منظم قرار گیرد.

● کودکان انتظار...

لیلا هنوز روزشماری می‌کند، اتاق فرزندش آراسته شده با کاغذ رنگی و ماشین‌های کوکی. روز ورود او جشنی برپا خواهد بود و این جشن در تمام زندگی پسر ۶ ساله ادامه خواهد یافت. او دوست دارد عکس اتاق پسر جدیدش در روزنامه چاپ شود، اما بعد منصرف می‌شود. البته مدام تاکید می‌کند که گزارش ترغیب‌کننده خانواده‌ها باشد برای گرفتن بچه‌ها از مراکز نگهداری.

با وجود این هنوز چشم‌های زیبا و معصوم بسیاری هستند که به تمنای یک آغوش گرم در زیر سقف شهر به در دوخته شده است، تا شاید شبی با لالایی پرمهر مادر به خواب فرشته‌ها بروند و سحرگاه بر سفره عشق بنشینند. آنگاه که این نوباوگان به بار بنشینند، سرشار از خاطر خواهند بود، خاطره بچه‌های محل، مدرسه... مثل همه بچه‌های دنیا.

سامان عابری