غرور علمی

▪ غرور علمی چیست و چه شاخص ها و آثاری را بر رفتار و سلوک انسان مترتب می کند؟
ـ به طورکلی هرچیزی در عالم ماده آفتی دارد که هستی آن را تهدید می کند. درخت علم و دانش هم «آفت» پیدا می کند. …

غرور علمی چیست و چه شاخص ها و آثاری را بر رفتار و سلوک انسان مترتب می کند؟

ـ به طورکلی هرچیزی در عالم ماده آفتی دارد که هستی آن را تهدید می کند. درخت علم و دانش هم «آفت» پیدا می کند. آفت علم و عالم غرور است و یکی از مواردی که به انسان حالت مستی دست می دهد و عقل او را ممکن است تضعیف نموده و تحت الشعاع قرار دهد، مستی قدرت علمی است. غرور علمی به شکل های مختلفی بروز می کند. بنابراین «آسیب شناسی» و «آفت زدایی» در حوزه دانش و در دوران تحصیل و تلاش های علمی، بر هر دانش پژوهی لازم و ضروری است.

شاخص های غرور علمی

امام صادق(ع) فرمود: هرگاه از یکی از شما چیزی پرسیدند که نمی دانستید، بگویید: نمی دانم. (مجله البیضاء، ج۱، ص ۱۴۷)

گفتن این پاسخ از کسی برمی آید که از غرور علمی بدور باشد و شهامت اعتراف به واقعیت را داشته باشد و نخواهد دیگران را فریب دهد و برتری علمی کاذب خود را به رخ دیگران بکشد.

غرور علمی افراد، گاهی سبب می شود روشن ترین حقیقت ها را انکار کنند و در مقام بحث و مجادله «حق» را نپذیرند و در بحث حالت عناد و ستیزه جویی و یک دندگی نشان دهند و خطاهای خود را توجیه کنند. ابن مسعود یکی از اصحاب پیامبر اعظم(ص) نقل می کند: «کسی که درباره هرچه از او بپرسند، فتوا و نظر بدهد، دیوانه است» (همان). این سخن ، هشدار به کسانی است که خود را صاحب نظر در همه مقولات می دانند و حاضر نیستند درموردی به دلیل نداشتن علم و آگاهی، بگویند: نمی دانم. نتیجه این گونه پاسخ دادن های بی محابا و نظرات برخاسته از غرور علمی، هم رسوا شدن خود انسان است و هم به گمراهی کشاندن مردم.

شاخص و جلوه دیگر غرور علمی، تکبر، فخرفروشی و تفاخر نسبت به دیگران و خود را تافته جدا بافته از دیگران دانستن است. کسی که با فراگیری مشتی از اصطلاحات علمی، حاضر نیست دوستان قدیمی و حتی پدر و مادر خود را تحویل بگیرد و توقع دارد همه به مقام علمی و برتری او خضوع کنند و او را درصدر نشانند دچار آفت غرور علمی شده است. این است کسی که خود را دانای همه فن و حریف بداند و در همه عرصه ها خود را کارشناس و متخصص بپندارد، به طور قطع و یقین دچار توهم «خودبرتربینی» و غرور علمی می باشد.

در تورات آمده است به صاحب دانش بگو که به دانش فراوان خود مغرور نشود، اگر مغرور است و خیال می کند که خیلی می داند و راست می گوید، خبر دهد که کی خواهد مرد؟ (بحارالانوار، ج۷۷، ص۴۲)

اینکه انسان از زمان و مکان و کیفیت مرگ خویش خبر ندارد، یک نمونه از محدودبودن علم آدمی است، پس دیگر چه جای غرور است. امام علی(ع) در این رابطه می فرماید: از فضیلت و یا فزونی علم تو، این است که دانش خود را کم و ناچیز بشماری. (غرر الحکم، حدیث ۹۴۲۰)

مرحوم علامه طباطبایی(ره) که به حق شایسته لقب علامه بود و از مفاخر جهان علم، حکمت و فلسفه و از افتخارات حوزه و تشیع به شمار می رود، از تواضع علمی خاصی بهره مند بود. یکی از شاگردانش چنین نقل می کند: «در طول سی سال که افتخار درک محضر ایشان را داشتم، هرگز کلمه «من» از ایشان نشنیدم؛ درعوض عبارت «نمی دانم» را بارها در پاسخ سؤالات ازایشان می شنیدم. همان عبارتی که برخی افراد کم مایه از گفتن آن عار دارند. جالب این است که این دریای پرتلاطم علم و حکمت از فرط تواضع و فروتنی پاسخ سؤالات را به صورت احتمال و یا عبارت به نظر می رسد بیان می کرد.» آری او به راستی تجلی این حدیث معصوم است که فرمود: «ثمره علم تواضع و فروتنی است.» یعنی یک انسان متاله همانند یک درخت هرچه بار علمی اش سنگین تر و افزون تر شود، تواضع و خاکساری او بیشتر می گردد.