اخلاق پزشکی

ارزش های هر علم بستگی به شرافت موضوع و غایت آن علم دارد, هر اندازه موضوع علمی پراهمیت تر و غایت آن مقدس تر باشد, آن علم از ارزش و اهمیت بیشتری برخوردار خواهد بود از طرفی موضوع علوم پزشکی بدن انسان و هدف غایت آن تأمین سلامتی و تندرستی آدمی است که بی شک اهمیت این موضوع از دیدگاه اسلام بر کسی پوشیده نیست

۱) پزشک وماما برای انجام دادن خدمات خود نه تنها آمادگی کافی دارند بلکه همواره معلومات و مهارت‌ خود را در سطح بالایی نگه می‌دارند.

۲) پزشک وماما همواره عالی‌ترین شرایط را در خدمات و رفتار خود رعایت می‌کنند.

۳) عقاید مذهبی بیمار برای پزشک و ماما همیشه قابل احترام است.

۴) ماما مسوولیتها و محدودیتهای کار خود را کاملاً می‌داند و بدون تجویز پزشک در مواردی که در حیطه‌ی کاری او قرار ندارد کسی را درمان نمی‌کند مگر در مواردی فوری که در این گونه موارد گزارش کار خود را در اولین فرصت به پزشک می‌دهد.

۵) وسایل شخصی دیگران را که به او داده می‌شود همیشه با دقت حفظ می‌کند.

۶) ماما موظف است دستورهای پزشک را با هوشیاری انجام دهد و از همکاری در انجام دادن کارهای خلاف شوون اخلاقی خودداری کند.

۷) پزشک و ماما به همکاران بهداشتی خود اعتماد داشته و در موارد لزوم ناشایستگی و اعمال خلاف همکاران خود را به مقامات صلاحیت‌دار گزارش می‌دهد.

۸) پزشک و ماما در مقابل کار خود حقوقی را که برای او معین شده دریافت می‌کند.

۹) پزشک و ماما از اسم و عنوان خود برای تبلیغات و آگهی تجارتی استفاده نمی‌کند.

۱۰) پزشک و ماما با همکاران خود و دارندگان مشاغل دیگر همکاری کرده و مناسبات متعددی با آنها برقرار می‌کند.

۱۱) پزشک و ماما خود را به اصول اخلاقی که به حرفه‌ی‌ او بستگی دارد پای ‌بند می‌سازد.

۱۲) پزشک و ماما در زندگی شخصی نسبت به آئین مورد قبول جامعه‌یی که درآن زندگی می‌کند تعمداً بی‌اعتنایی نمی‌کند.

۱۳) پزشک و ماما در برآوردن نیازهای بهداشتی انسانها به دستیاری گروه‌های بهداشتی و افراد دیگر جامعه با مقامات بین‌المللی ومحلی همکاری می‌کند.

● ضمانت اخلاقی:

▪ اخلاق‌‌های پسندیده:

ارزش‌های هر علم بستگی به شرافت موضوع و غایت آن علم دارد، هر اندازه موضوع علمی پراهمیت‌تر و غایت آن مقدس‌تر باشد، آن علم از ارزش و اهمیت‌ بیشتری برخوردار خواهد بود. از طرفی موضوع علوم پزشکی بدن انسان و هدف غایت آن تأمین سلامتی و تندرستی آدمی است که بی‌شک اهمیت این موضوع از دیدگاه اسلام بر کسی پوشیده نیست.

علم طبابت و مامایی از کرامت و ارزش‌ والایی برخوردار است و این قدر و منزلت پزشک و ماما را ملزم می‌کند برای انجام وظایف خود، خویش را به صفات عالی انسانی مزین نماید، صفاتی که اصولاً بدون داشتن آنها امر مراقبت و درمان بیماران ناقص و بلکه غیر ممکن خواهد بود.

نکته‌ی مهم دیگری که باید مورد توجه واقع شود این است که رفتار صاحبان مشاغل پزشکی در جامعه به عنوان نمونه و الگو برای بسیاری از مراجعان ایشان قابل تقلید می‌باشد لذا اگر صاحبان این مشاغل انسانهایی متقی و آراسته به صفات عالی انسانی باشند، علاوه بر خود موجبات نیل جامعه را نیز به سوی رستگاری فراهم می‌آورند.

ما نیز با الهام از رهنمودهای اسلامی و نظرات دانشمندان آگاه به ذکر برخی از این خصوصیات لازم می‌پردازیم.

▪ تقوا و پرهیزگاری:

خداوند در قرآن کریم می‌فرماید: همانا گرامی‌ترین شما نزد خدا با تقواترین شماست خداوند متعال میان ما انسانها تفاوت قائل نشده و تنها تقوا را عامل برتری آدمی می‌داند. برای رسیدن به کمال انسانی باید با تلاش در جهت کسب صفات متعالی انسانی روح و جان خود را از سرچشمه‌های فضایل انسانی سیراب ساخت و همیشه درصدد تهذیب، خودشناسی وخودسازی بود. اصولاً تقوا عبارت است ازکسب قدرت روحی و معنوی که بتواند نفس اماره و احساسات سرکش را رام و مطیع سازد، یعنی تقوا به معنی دوری از اجتماع نیست بلکه همانطور که اشاره شد فرد باید حالت معنوی خاصی را در خود پرورش دهد تا در شرایط نامناسب از جاده‌ی حق منحرف نشود.

انسانی که فاقد تقواست همواره در خطر لغزش و سقوط است، گرچه همگان به تقوا نیازمندند پزشکان و پیراپزشکان و کارکنان بهداشتی به دلیل ظرافت کار و اختصاصات خدمات پزشکی قطعاً بدان نیازمندترند.

▪ اجتهاد (تلاش، بازآموزی و پژوهش مستمر):

انسان در هر شغل و حرفه‌یی لازم است مهارتهای مورد نیاز آن شغل و حرفه را به دست آورد. این امر در خصوص علوم پزشکی از اولویت خاصی برخوردار است زیرا در اینجا سر و کار با بدن است که اشرف مخلوقات عالم وجود می‌باشد و در منطق قرآن احیای او به عنوان احیای همگان و قتل او به مثابه‌ی قتل همگان تلقی می‌گردد.

حقیقت این است که هرگز بدون آموزش و بازآموزی مستمر وآن هم فراگیری علم و دانش سودمند و کاربردی و نیز تحقیق دریافتن و ارزیابی مناسب‌ترین شیوه‌های ارائه‌ی خدمات بهداشتی درمانی به نقطه‌ی مطلوب وتحقق آنچه که در کلام امام(ع) به عنوان اجتهاد آمده دست نخواهیم یافت.

لازمه‌ی مبادرت به ارائه‌ی خدمات پزشکی و بهداشتی آگاهی کافی و متناسب با دانش روز است. ضوابط اسلامی انسان در برابر مبادرت ناآگاهانه به این خدمات ضامن و در محکمه‌ی عدل الهی و محاکم قانونی اسلامی مسوول است. علاوه بر ضرورت افزایش اطلاعات باید موارد کاربرد آن آگاهی‌ها و ارزیابی نتایج آن و اصلاح نقاط و تقویت نقاط قوت در ارائه‌ی خدمات پیاپی و مستمراً صورت گیرد و این یک زمینه‌ی مستمر پژوهش را طلب می‌کند، پژوهشی که از پایین‌ترین رده‌ها با سطح تحصیلات ابتدایی تا بالاترین تخصص‌ها و سطح تحصیلات بسیار بالا باید همگان همواره آن را مد نظر داشته باشند و فراموش نکنند که ارزش‌کارها در کمیت آنها نیست در میزان اخلاص و احساس مسوولیت و تلاش است.

▪ خیرخواهی و آموزش ناصحانه:

این نکته نیز آشکارا مورد تأکید قرارگرفته که برای تمام صاحبان حرف بهداشتی و پزشکی، خیرخواهی و آموزش ناصحانه متناسب با سطح آگاهی‌های افرادی که به آنها ارائه‌ی خدمات می‌شود طلب می‌کند. طبیعی است چنین آموزشی قطعاً باید ناشی از خیرخواهی و به شکلی کاربردی ارائه شود، این گونه آموزش حتماً از فخر فروشی، اظهار معلومات کردن و به کاربردن کلمات نامانوس و دشوار به دور خواهد بود.

▪ نظم در امور:

همه به خصوص هر جا که مسوولیت‌ها سنگین‌تر و نوع خدمات حساس‌تر است به نظم در امور نیازمندند. نظم در امور برای صاحبان پیشه‌های بهداشتی و درمانی که به زیور تقوا آراسته‌اند هم برای تأمین مصالح جامعه و هم برای پیشرفت علم و آسایش جسمی و وجدانی و روحی صاحبان مشاغل یاد شده ضروری است.

دکترمحمود عمویی

متخصص پزشکی قانونی