تأثیرات مثبت و منفی افکار در زندگی

فکرها و ذهنیات ما, از مهمترین اموری هستند که باید به آنها توجه کنیم آنها ممکن است سازنده و امیدبخش باشد, یا سست کننده و آزاردهنده که در این صورت بخش مهمی از توان ما را هدر خواهد داد در اینجا به کمک برخی آیات قرآن می خواهیم در این باره بیشتر سخن بگوییم

فکرها و ذهنیات ما، از مهمترین اموری هستند که باید به آنها توجه کنیم. آنها ممکن است سازنده و امیدبخش باشد، یا سست‌کننده و آزاردهنده که در این صورت بخش مهمی از توان ما را هدر خواهد داد. در اینجا به کمک برخی آیات قرآن می‌خواهیم در این‌باره بیشتر سخن بگوییم.

اعمالی از جنس فکر

بخش مهمی از دنیای ما را هیچ‌ کس نمی‌تواند ببیند، زیرا در درون خود ما و به شکل افکار و ذهنیت‌ها ظهور می‌یابد. اگر قدری افق دید خود را وسیع‌تر کنیم، درخواهیم یافت که همانطور که گفتار ما جزو اعمال ما محسوب می‌شود، افکار و ذهنیت‌های ما نیز جزو اعمال ما محسوب می‌شود. به عبارت دیگر، اراده ما نقش مهمی در جهت دادن به افکار و ذهنیات ما دارد.آیا تاکنون به تأثیرات مثبت و منفی که افکار در زندگی ما می‌گذارند توجه کرده‌اید؟ آیا تاکنون شده است که بتوانید با اراده و عمل خود، یک فکر بد را از خود دور کنید یا یک فکر خوب و خداپسند را در خود ایجاد و تقویت کنید؟

تقوایی از جنس کنترل فکر

دانستن اینکه می‌توانیم افکار خود را کنترل کنیم و به این وسیله در روحیه و نشاط خود تأثیر بگذاریم به ما می‌فهماند که کنترل فکر جزو مصادیق تقواست. بنابراین هر بار که آیات تقوا را در قرآن می‌خوانیم ، باید توجهی به ذهنیات خود نیز داشته باشیم که نکند شیطان از این راه در ما نفوذ کند. عمده تلاش شیطان در جهت تأثیر گذاشتن بر فکر ماست؛ مثلاً در حالی که خدا آرامش بخش است و در قرآن آمده که خدا روزی ما را تضمین نموده‌ است، شیطان ما را می‌ترساند و وعده فقر می‌‌دهد؛ آنقدر روی ذهن ما کار می‌کند تا سرانجام ما را به کارهای بسیار زشت و ناپسند بکشاند. تقابل فکرهای الهی و شیطانی را در این آیه می‌توانیم ببینیم:الشَّیْطانُ یَعِدُکُمُ الْفَقْرَ وَ یَأْمُرُکُمْ بِالْفَحْشاءِ وَ اللَّهُ یَعِدُکُمْ مَغْفِرَةً مِنْهُ وَ فَضْلاً وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلیمٌ (بقره، ۲۶۸). در حقیقت یکی از ضروری‌ترین نیازهای ما برای باقی ماندن در مسیر خدا، داشتن نشاط و امید به خداست و هرگونه بدگمانی به خدا و گمان‌های بد، باعث خراب شدن حرکت ما می‌شود. گمانهای بد، با یک لکه سیاه آغاز می‌شود که خود ما آن را بزرگ می‌کنیم. لکه‌ای که به قلب ما خطور می‌کند ولی ما به جای بررسی عاقلانه آن با حقایق دینی، صرفاً از راه احساس آن را بزرگ و بزرگتر می‌کنیم تا جایی که تبدیل به گمان می‌شود، به طوری که گاه حالتی فریبنده و شبیه به یقین پیدا می‌کند.خدا در چند آیه قرآن به وضوح بیان کرده‌ است که گمان‌های ما در نظر او هیچ ارزشی ندارد و هرچند به نظر ما نزدیک به یقین است، در نظر خدا هرگز جای حقیقت را نمی‌گیرد. مثلاً در آیه ۲۸ سوره نجم می‌خوانیم که گمان برای دریافت حق هیچ سودی نمی‏دهد. از این آیه‌ و آیه‌های مشابه می‌آموزیم که آنچه برای خدا مهم است، علم است نه ظن. یعنی اگر حقیقتاً چیزی را ندانیم، حتی بسیار به آن تمایل داشته باشیم به آن علم نداریم بلکه ظن داریم و ظن نزد خدا بی‌ارزش است. حال که به بی‌اهمیت بودن گمان‌های ما نزد خدا پی‌بردیم، می‌توانیم حدس بزنیم که برای خدا، گمان های بد و نگران کننده ما از فرط بی‌ارزشی، حسابی ندارد. از این‌روست که قرآن، گمانهای بد را نکوهش می‌کند و برای ما نمی‌پسندد. او که انسان را به خوبی می‌شناسد در سوره حجرات اینگونه به ما توصیه می‌کند: هان ای کسانی که ایمان آوردید! از بسیاری گمان‏ها بپرهیزید که پاره‏ای از گمان‏ها بدفرجام است. از این آیه می‌آموزیم که بخشی از گمانها، بدفرجام هستند و بخاطر همین تعداد،‌ باید از بیشتر گمانها بپرهیزیم.

چند مثال قرآنی از گمان های بد

قرآن نمونه‌هایی از گمان های بد – و به تعبیر امروزی ما، فکر و خیال منفی – را مثال زده است. در سوره فتح، خدا درباره مشرکانی که به خدا بدگمان (الظَّانِّینَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَیْهِمْ) هستند، می‌فرماید که خودشان دچار گردونه بد در نشیب و فراز زمان خواهند شد. آیه دوازدهم این سوره هم قضیه عده‌ای از بدگمانان به خدا را برای عبرت ما یادآور شده است. آنان کسانی بودند که از همراهی با پیامبر(ص) در سفر عمره سر باز زدند و عذرتراشی می‌کردند؛ زیرا خیال می‌کردند که پیامبر و مومنان در درگیری با کافران کشته خواهند شد. در اثر پروراندن این ذهنیت‌های منفی، از برکات همراهی پیامبر(ص) و حضور در بیعت رضوان محروم شدند: بَلْ ظَنَنْتُمْ أَنْ لَنْ یَنْقَلِبَ الرَّسُولُ وَ الْمُومِنُونَ إِلی‏ أَهْلیهِمْ أَبَداً وَ زُیِّنَ ذلِکَ فی‏ قُلُوبِکُمْ وَ ظَنَنْتُمْ ظَنَّ السَّوْءِ وَ کُنْتُمْ قَوْماً بُوراً .ریشه این گمان‌های ناپسند، بدگمانی به خدا و این بود که اگر در میان خانه و اهل خود باقی بمانند دیگر هیچ خطری برای آنها پیش نخواهد آمد، حال آنکه برای خدا هرگز سخت نیست که در همان خانه‌هایشان آنها را دچار گرفتاری‌ها و مصیبت‌های سخت کند. در اثر ترس و عافیت‌طلبی، سوءظن ذهنیشان واقعیت یافت و درباره خدا نیز بدگمانی کردند. بدگمانی به خدا پایه خصلت‌های بد دیگری نیز هست و به فرمایش امیرالمومنین: بخل و ترس و حرص، صفات نکوهیده مختلفی است که همه آنها در سوءظن به خدا جمع شده است. (نهج‌البلاغه، نامه ۵۳).

خودم دربان قلب خود هستم

تا اینجا آموختیم که نباید اجازه دهیم افکار و گمان‌های بد در ذهن ما وارد شوند. به عبارت دیگر، بیشتر از آنکه مراقب جسم خود هستیم، باید مراقب فکر و قلب خود باشیم. یک الگویی از رسول خدا (ص) در این‌باره آن است که از فال بد زدن به اتفاقها جداً پرهیز کنیم، اما فال‌نیک زدن را فراموش نکنیم.(مکارم الاخلاق، ص۳۰۵)

روح ا... رستگار صفت