جنگ ستارگان با سرطان پروستات

واقعیت این است که هر ۱۵ دقیقه یک مرد به خاطر سرطان پروستات, جان خود را از دست می دهد و خلاصه این که سرطان پروستات واقعاً شایع است و جیمز باند و غیر جیمز باند سرش نمی شود

با اعلام خبر ابتلای شون کانری و راجر مور به سرطان پروستات، احتمالاً دیگر هنرپیشگان علاقه‌مند به ایفای نقش جیمز باند، از این‌که در این نقش بازی نکرده‌اند، خوشحال شده‌اند. جالب این‌که کلی ساوالاس هم که در نقش بلوفلو (دشمن ابدی جیمز باند) بازی کرده بود، در سال ۱۹۹۴ و در اثر عوارض ناشی از سرطان پروستات جان خود را از دست داده. شاید خیال کنید این سرطان فقط به بازیگران مجموعه فیلم‌های جیمز باند این‌قدر غضب‌آلود نگاه می‌کند، اما نه؛ واقعیت این است که هر ۱۵ دقیقه یک مرد به خاطر سرطان پروستات، جان خود را از دست می‌دهد و خلاصه این‌که سرطان پروستات واقعاً شایع است و جیمز باند و غیر جیمز باند سرش نمی‌شود. سرطان پروستات در بسیاری از نقاط دنیا شایع‌ترین سرطان مردانه به حساب می‌آید و پس از سرطان ریه، بیشترین مرگ‌ومیرهای ناشی از سرطان را موجب می‌شود. شیوع این بیماری با افزایش سن، افزایش پـیدا می‌کـند و غالباً مردان بالای ۵۰ سال را درگیر می‌کند. سن متوسط تشخیص این سرطان، حول‌وحوش ۷۰ سالگی است و بدبختانه از آن بیماری‌هایی است که ممکن است تا مراحل پیشرفته‌اش هیچ‌گونه علامت قابل توجهی نداشته باشد. از طرف دیگر، با توجه به این‌که مبتلایان غالباً مسن هستند، بسیاری از آن‌ها قبل از تشخیص بیماری در اثر موارد دیگری که به‌طور طبیعی در سنین بالا رخ می‌دهد، جان خود را از دست می‌دهند. چندی پیش، کالبدشکافی تعداد زیادی از مردان آلمانی، چینی و سوئدی که ظاهراً به دلایل دیگری فوت کرده بودند، نشان داد که ۳۰ درصد از مردان ۵۰ ساله و ۸۰ درصد از مردان ۷۰ ساله سرطان پروستات داشته‌اند، بی‌آن‌که از وجودش خبر داشته باشند. مانند هر سرطان دیگری، شیوع سرطان پروستات در اقصی نقاط دنیا، متفاوت است و این برمی‌گردد به مواردی مانند نژاد، نوع رژیم غذایی و عواملی از این قبیل. مثلاً شیوع سرطان پروستات در اروپا و آمریکا بسیار بیشتر از جنوب و شرق آسیا است. نتایج تازه‌ترین تحقیقات نشان می‌دهد با آن‌که سرطان پروستات در میان سرطان‌های شایع دنیا رتبه نهم را در اختیار دارد، ولی شایع‌ترین سرطان غیر پوستی در میان مردان آمریکایی است. این در حالی است که آمار مبتلایان در کشور‌های آسیایی کاملاً متفاوت است. یک بررسی جدید نشان داده که میزان مرگ‌ومیر به دلیل سرطان پروستات در ژاپن، چیزی در حدود ۲۰ تا ۵۰ درصد آمارهای آمریکا و اروپا است.

● پروستات؛ از کشف غده تا سرطان

به دلیل موقعیت مکانی خاص پروستات در بدن، وجود آن تا مدت‌ها شناسایی نشده بود. نخستین بار یک کالبد‌شناس ایتالیایی به نام نیکولو ماساس در سال ۱۵۳۶ غـده پـروسـتـات را شـرح داد و ۲ سال بعد، یک کالبد‌شناس دیگر به نام آندره آس سالیوس ساختمان آن را ترسیم کرد. پروستات غده‌ای است که قسمتی از دستگاه تناسلی مردانه را تشکیل می‌دهد و در حالت طبیعی در مردان بزرگسال چـیـزی حـدود ۳ سـانـتـی‌مـتر طول و ۲۰ گرم وزن دارد. این عضو درست در زیر مثانه قرار دارد و قسمتی از پیشابراه را احاطه می‌کند. پیشابراه همان لوله‌ای است که ادرار را از مثانه خارج می‌کند. وقتی پروستات بزرگ می‌شود، به پیشابراه فشار وارد می‌کند و خروج ادرار از مثانه مشکل می‌شود. تکرر ادرار این بیماران نیز به دلیل همین موقعیت مکانی خاص پروستات است. خود غده پروستات از تعدادی غده ریز تشکیل شده که بخشی از مایع منی را ترشح می‌کنند و این‌ها همان غددی هستند که در سرطان پروستات دچار تغییرات بدخیمی می‌شوند. اگرچه ساختمان غده پروستات حدود ۵۰۰ سال پـیـش‌ شـناسایی شد، ولی ۳۰۰ سال طول کشید تا نخستین مورد سرطان پروستات در سال ۱۸۵۳ میلادی شناسایی شود. طبیعی است که پزشکان قرن ۱۹، وسایل تشخیصی پیشرفته امروزی را در اختیار نداشتند. از طرف دیگر، سرطان پروستات بیشتر در افراد مسن رخ می‌داد و بسیاری از این افراد قبل از تشخیص سرطان پروستات به دلایل دیگری از دنیا می‌رفتند. این دو عامل سبب شد تا محققان، این بیماری را به عنوان یک بیماری نادر در نظر بگیرند اما با شروع قرن بیستم و با پیشرفت علم و معرفی ابزار‌های تشخیصی و درمانی جدید، دانشمندان کم‌کم متوجه شیوع بالای این بیماری شدند.

● آن‌ها در خطرند

علت اصلی سرطان پروستات هنوز ناشناخته‌ است اما متخصصان معتقدند عواملی از قبیل سن، ژنتیک، سابقه خانوادگی، نژاد، رژیم غذایی، شیوه زندگی و برخی دارو‌ها در ایجاد این سرطان دخالت دارند؛ مثلاً سرطان پروستات در مردان زیر ۴۵ سال ناشایع‌تر است و شیوع آن با افزایش سن بیشتر می‌شود. علاوه بر این، در کشوری مثل آمریکا که این سرطان شیوع زیادتری دارد، مردان سیاهپوست بیشتر و شدید‌تر از سفید‌پوستان درگیر می‌شوند. بررسی‌ها نشان داده که احتمال ابتلای مردانی که یک برادر یا پدر مبتلا به سرطان پروستات داشته‌اند ۲ برابر افراد عادی است. یک مثال جالب در این مورد جان کری، سناتور دموکرات و رقیب انتخاباتی جرج بوش در انتخابات اخیر ریاست جمهوری آمریکا است که پدرش در اثر سرطان پروستات و در سن ۸۵ سالگی (سال ۲۰۰۰) فوت کرده بود. جان کری ۵۹ ساله که پزشکانش، اهمیت سابقه خانوادگی سرطان پروستات را به او گفته بودند، پس از فوت پدرش، آزمایش‌های پزشکی سالانه را به‌طور مرتب انجام ‌داد تا این‌که ۳ سال بعد، سرطان پروستات خودش هم تشخیص داده شد. او برای درمان این بیماری‌ عمل جراحی هم انجام داده تا خودش را هر چه زود‌تر از شرش خلاص کند. غیر از سابقه خانوادگی، ژنتیک هم نقش مهمی در بروز سرطان پروستات دارد. دانشمندان در حال حاضر تحقیقات زیادی در زمینه ژنتیک سرطان پروستات انـجـام داد‌ه‌انـد و دو ژن مـوســوم بــه ۱- BRCA و ۲- BRCA را که در بروز سرطان سینه در زنان نقش دارند، به عنوان علل احتمالی سرطان پروستات مطرح کرده‌اند. از طرف دیگر، چاقی و برخی رژیم‌های غذایی خاص، مصرف بیش از اندازه چربی‌های حیوانی و کمبود دریافت برخی مواد مغذی و ویتامین‌ها نظیر ویتامین E و D هم در افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات مؤثر عنوان شده‌اند. علاوه بر این، متخصصان متوجه شده‌اند که التهاب پروستات و برخی بیماری‌های جنسی نظیر سوزاک و سیفلیس نیز می‌توانند با افزایش خطر سرطان پروستات همراه باشند.

● علامت‌ها و نشانه‌ها

متأسفانه این سرطان در مراحل اولیه‌اش علامت خاصی ایجاد نمی‌کند و معمولاً در بسیاری از موارد، تنها در مراحل پیشرفته یا در طی یک بررسی آزمایشگاهی جانبی تشخیص داده می‌شود. بیشتر علایم این بیماری بر اثر بزرگ شدن غده و تحت‌ فشار قرار گرفتن پیشابراه ایجاد می‌شود. درد مبهمی در حوالی لگن، اشکال در شروع ادرار، کاهش جریان ثابت ادرار، درد در هنگام ادرار کردن، تکرر ادرار یا نیاز مکرر به دفع ادرار در طول شب از جمله علایم این بیماری است. با پیشرفت بیماری، علایم دیگری نظیر اشکال در عملکرد‌های جنسی، کاهش وزن و کاهش اشتها نیز ظاهر می‌شود. با پیشرفت‌ بیشتر بیماری، سلول‌های سرطانی می‌توانند از پروستات خارج شوند و به سایر قسمت‌های بدن گسترش پیدا کنند. شایع‌ترین علامت نشان‌دهنده گسترش سرطان پروستات به خارج از پروستات عبارت است از درد استخوانی که اغلب در ستون مهره‌ها، لگن یا دنده‌ها وجود دارد. این حالت در اثر گسترش سرطان پروستات به این استخوان‌ها اتفاق می‌افتد. اگر سرطان پروستات از این هم جلوتر رود، می‌تواند حتی نخاع را هم تحت فشار قرار دهد و موجب ضعف در پا یا حتی بی‌اختیاری ادرار و مدفوع شود یا به غدد لنفاوی، انتهای روده و شانه گسترش پیدا کند.

● ردیابی سرطان در خون مردان

با توجه به سیر خاموش، شیوع فراوان و عوارض خطرناک سرطان پروستات، هرچه زودتر این سرطان تشخیص داده شود، پیش‌آگهی آن بهتر خواهد بود. اگر تست‌های تشخیصی اولیه مشکلی را در غده پروستات نشان دهند، به انجام بررسی‌های تشخیصی پیشرفته‌تری نظیر سونوگرافی از طریق مقعد یا نمونه‌برداری از بافت غده پروستات و مشاهده آن در زیر میکروسکوپ نیاز خواهد بود. مهم‌ترین روش‌های‌ اولیه در تشخیص این بیماری، اندازه‌گیری ماده‌ای به نام آنتی‌ژن اختصاصی پروستات (PSA) در خون و معاینه پروستات توسط پزشک است. اندازه‌گیری PSA به منظور بررسی سرطان پروستات از حدود ۲۰ سال پیش مرسوم شد. این آنتی‌ژن، ماده‌ای است که به‌طور طبیعی از سلول‌های پروستات به داخل مایع منی ترشح می‌شود و نقش مهمی در سیالیت مایع منی دارد. سیالیت مایع منی به اسپرم، این اجازه را می‌دهد تا بتواند به راحتی در داخل آن شنا کند. قسمت کمی از این آنتی‌ژن در خون مردان وارد می‌شود ولی تحقیقات نشان داده که مقدار آن در اثر سرطان پروستات افزایش پیدا می‌کند. البته افزایش این آنتی‌ژن می‌تواند دلایل دیگری هم داشته باشد؛ از جمله التهاب پروستات، بزرگ شدن خوش‌خیم غده پروستات، استرس یا فعالیت طولانی‌مدت و شدید قبل از انجام آزمایش. از طرف دیگر، مصرف داروی پروپشیا (فیناستراید ۱ میلی‌گرمی) که در درمان طاسی سر به کار می‌رود، می‌تواند مقدار این آنتی‌ژن را در خون حتی تا میزان ۵۰ درصد کاهش دهد. در حین معاینه بالینی، پزشک به کمک انگشت اشاره‌اش و از طریق مقعد می‌تواند اندازه، شکل و قوام پروستات را بررسی و سعی ‌کند نواحی بی‌قاعده، سفت یا برجسته آن را شناسایی نماید. اندازه‌گیری PSA و معاینه پروستات از طریق مقعد، روش‌های پایه‌ای بررسی پروستات هستند ولی متخصصان، دستور‌العمل‌های متفاوتی برای به کار بردن آن‌ها دارند. دستور‌العمل انجمن پزشکان آمریکا انجام سالیانه آزمایش آنتی‌ژن اختصاصی پروستات همراه با معاینه پروستات از طریق مقعد است که برای مردان بالاتر از ۵۰ سال توصیه می‌شود اما مردان دارای سابقه خانواداگی سرطان پروستات باید هر ۴ سال یک‌بار برای بررسی سرطان پروستات اقدام کنند. به این می‌گویند غربالگری کامل؛ یعنی بررسی آنتی‌ژن اختصاصی پروستات، معاینه از طریق مقعد توسط پزشک و بررسی پروستات با استفاده از سونوگرافی از طریق مقعد. در هر حال، اگر مردی در بررسی‌های اولیه علامتی دال بر ابتلا به سرطان پروستات را نشان دهد، در آن صورت انجام بررسی‌های بیشتری نظیر سونوگرافی از طریق مقعد و انجام نمونه‌برداری از بافت پروستات ضرورت پیدا خواهد کرد. نمونه‌برداری از بافت پروستات و مشاهده آن در زیر میکروسکوپ، تنها تستی است که می‌تواند به‌طور قطعی تشخیص سرطان پروستات را تأیید کند. در این روش، تکه کوچکی از بافت پروستات را برمی‌دارند و از نظر سیر بدخیمی و تغییرات سلولی در زیر میکروسکوپ بررسی می‌کنند. نکته مهم در مورد این سرطان، همان است که پزشک کسب اطمینان کند سلول‌های سرطانی از غده پروستات خارج نشده باشند. به این منظور ممکن است پزشک بخواهد آزمایش‌های مختلفی نظیر اسکن استخوانی، اولتراسونوگرافی، سی‌تی‌اسکن، ام‌‌آرآی و نمونه‌برداری از غدد لنفاوی را انجام دهد.