یکپارچگی سطوح ایمنی سیستم ها در پروژه

کلیه مدیران پروژه بایستی از یکپارچگی سطوح ایمنی سیستم های مختلف پروژه اطمینان حاصل نمایند

● مقدمه

در پروژه های با ابعاد وسیع و متشکل از چندین سیستم ، دستگاهها و تجهیزات متعدد ، معمولا هر سازنده برای هر دستگاه یا سیستم به نوعی ابزارها و سیستم های ایمنی جداگانه در نظر میگیرد ، برای اطمنیان از اینکه سطوح ایمنی در نظر گرفته شده برای کل سیستم یک پروژه ، فرایند تولید یا کارخانه ، بدون مخاطره( Risk) و در هنگام مناسب عمل خواهد کرد ، یک بررسی کلی انجام می گیرد که معمولا پس از انجام طراحی کلی یا پایه ( basic design) و شروع طراحی تفضیلی ( detail engineering) یا در مراحل اولیه کار مهندسی طراحی( Feed-- Front End Engineering Design) در باره کاهش سطح مخاطره تدارک دیده شده از جانب عملکرد ها و حفاظت های سیستم های مختلف ، است که این بررسی تحت عنوان بررسی سطح یکپارچگی ایمنی ( SIL ) انجام میشود . در حقیقت در این بررسی ، سطح یکپارچگی ایمنی Safety Integrity Level)) ، اندازه گیری نموده و عملکرد مورد نیاز سیستم ها در هنگام وقوع رویدادهای مختلف ، سنجیده می شود . استاندارد بین المللی IEC ۶۱۵۰۸ مبنای مطالعات بررسی یکپارچگی ایمنی است . اولین نسخه آن در سال ۱۹۹۸ منتشر شده است , وهمچنین استاندارد IEC ۶۱۵۱۱ . این استانداردها برای سنجش ایمنی سیستم های ابزار دقیقی کاربرد دارند . همچنین استانداردهای ؛ Defense Standard ۰۰-۵۶ Issue ۲ EN ۵۰۱۲۸ , EN ۵۰۱۲۹ IEC EN ۶۲۰۶۱ ( Safety of machinery ) نیز برای بررسی و اندازه گیری میزان اعتماد سیستم های ایمنی بکار می رود. کارفرما یا مالک پروژه یا کارخانه ، چه برای تجهیزات موجود و چه برای دستگاهها و سیستم های جدید ، وسعت ، حد و حدود کاربرد پذیری این استاندارد ، زمینه مقررات و اختیارات قانونی ، ماهیت بهره برداری ، و فرایند طراحی را مشخص می نماید .

● روشهای تعیین نیازهای بررسی یکپارچگی ایمنی SIL

روشهای متنوعی برای تعین روش بررسی یکپارچگی ایمنی وجود دارد . هر یک از استانداردهای بررسی یکپارچگی ایمنی روشهای متفاوتی را برای مطالعه پیشنهاد مینمایند که به صورت خلاصه به شرح زیر است :

استاندارد BS EN ۶۱۵۰۸

•شیوه بررسی مقداری

•روش بررسی نمودار مخاطره ( Risk Graph)

•شیوه بررسی ماتریس شدت رویدادهای مخاطره آور ( بعنوان یک روش مقداری )

● استاندارد BS IEC ۶۱۵۱۱

۶۱۶۰۷;روش شبه یا تا حدی مقداری

۶۱۶۰۷;شیوه بررسی ماتریس ایمنی لایه ای

۶۱۶۰۷;روش بررسی نمودار تنظیم شده مخاطره ( Calibrated risk graph)

۶۱۶۰۷;شیوه برسی نمودار مخاطره

۶۱۶۰۷;روش تجزیه و تحلیل لایه حفاظت ( Layer of protection analysis, LOPA)

شیوه های نمودار مخاطره و LOPA متداول ترین روش های بررسی و تعیین نیازهای مطالعه یکپارچگی ایمنی ، بخصوص در حوزه صنایع فرایندی می باشند .

بهرحال مهم نیست که چه روشی برای بررسی انتخاب می شود ، پاره ای مباحث و مسائل در کاربرد شیوه های مختلف بوجود می آید . بعضی از موارد مهم آن به قرار زیر است :

● رویدادهای خطر بار

رویدادهای خطر بار یا مخاطره انگیز ( Hazardous Event )، رویدادهائی است با وقوع آنها ، عملکرد سیستم های ایمنی در موقع مناسب با توقف مواجه یا نتواند به صورت صحیح واکنش نشان داده یا کار کند . مدیران پروژه و کارخانجات تولیدی علاقمندند که منافع حاصل از استقرار و عملکرد سیستم های ایمنی را ارزیابی نمایند . از نظر مطالعه یکپارچگی ایمنی ، نتایج و آثار سیستم ، معرف و بیان کننده کارکرد یا عدم کارکرد سیستم ایمنی است . در اغلب مواقع ، هزینه کارکرد سیستم ایمنی با حالت شکست یا توقف عملکرد در زمان بهره برداری ، مقایسه می شود که در این مواقع هزینه تحمیل شده ، احتمالا کم است . ولی بهر حال گاهی ، هزینه های کارکرد سیستم ایمنی در زمان بهره برداری و در زمانی که تولید متوقف شود یا محصول تولیدی فاسد یا غیر قابل استفاده برای ادامه فرایند تولید گردد ، بسیار اهمیت پیدا می کند . این نیازها در بررسی منافع سیستم ایمنی مطالعه و درگزارش بررسی یکپارچگی سیستم های ایمنی ، منعکس می گردد

● سیستمهای ایمنی موجود

وقتی بررسی در کارخانجات تولیدی انجام می شود سئوالی در ذهن محقق و مسئول بررسی مطرح می گردد که « سیستم ایمنی موجود دقیقا به چه منظوری نصب شده است ؟ » . در اغلب مواقع منظور مشخص است اما نه در همه موارد . داشتن درک کامل از دلیل نیاز به سیستم ایمنی اهمیت دارد . بررسی کننده باید بداند که هدف اولیه سیستم های ایمنی ، حفاظت انسان ( کارکنان ) ، دارائی ها یا برقراری تولید پایدار یا حفظ محیط زیست یا همه موارد است . اگر چند موضوع تحت پوشش سیستم های ایمنی باشد ، آنگاه بررسی کننده باید بداند که کدام عملکرد ایمنی طراحی شده ، قابلیت اعتماد بالاتری دارد .

● سرعت واکنش

یکی از موارد بررسی پکپارچگی ایمنی دریافت پاسخ این سئوال است که آیا عملکرد تجهیزات و ابزارها و سیستم های ایمنی به اندازه کافی سریع است ؟ در بعضی تاسیسات ، بسته شدن شیرها بزرگ به چند دقیقه زمان نیاز دارد . در حقیقت این موضوعی دقیق برای بررسی یکپارچگی عملکرد ایمنی نیست بلکه در واقع مطلبی مربوط به طراحی صحیح است . با این حال ، طرح این سئوال فرصتی بوجود می آورد تا بررسی کننده موضوع را کنترل نموده و مدارک و مستندات را مجددا مطالعه نماید .

● قابلیت های گروه بررسی کننده

یک گزارش بررسی یکپارچگی ایمنی موثر و مفید ، نیازمند اخذ اطلاعات از گروه های مختلف کاری ( Disciplines) است . مطمئنا این بررسی نتیجه کار یک مهندس ابزار دقیق به تنهائی نیست . لازم است کار بررسی توسط یک گروه با رهبری یک فرد حرفه ای و با مهارت کافی در امر ایمنی و همراهی کارشناسان ورزیده از گروههای مختلف کاری حداقل شامل ؛ ابزار دقیق ، کنترل ، فرایند و بهره برداری باشد .

● واکنش نسبت به اخطارها ( Alarms)

یکی از موارد بررسی یکپارچگی ایمنی ، مطالعه نحوه برداشت کارکنان از فرایند ها یا سیستم ها ،و واکنش آنها نسبت به اخطارهای سیستم است به نحوی که مخاطره کاهش یابد . آیا در محیط کار کارمند بهره برداری برای انجام واکنش به اخطارها حضور دارد ؟ آیا فرصت کافی برای انجام عکس العمل دارد ؟ در بعضی سیستم ها ممکن است چند نوع اخطار ( Alarms) در یک زمان داده شود . در این حالت کارمند بهره بردار چگونه تصمیم می گیرد ، او چگونه دست به اقدام درست می زند ؟

اگر برای این گونه مواقع مدرک و دستورالعمل برای اتخاذ تصمیم مناسب و اجرای روش صحیح وجود نداشته باشد ، احتمال کاهش خطر پائین آمده یا از بین میرود . در این حالت باید قضیه و داستان فرضی رویداد ( scenario ) و موضوعات مختلف بررسی و اطمینان حاصل شود که کارکنان بهره برداری آگاهی کامل پیدا کرده و میتوانند به موقع واکنش صحیح نشان دهند .

● در معرض خطر قرار گرفتن

وقتی نتایج بالقوه رویداد خطرناک یا خطا در سیستم یا فرایند ، بررسی می گردد ، بررسی کنندگان باید میزان و مدت حضور افراد در اطراف محلی که ممکن است به آنها آسیبی وارد شود را کاملا مطالعه کنند . معمولا برای محیط های کاری با خطر بالا و محتمل برای کارکنان ، این میزان باید بسیار کم و کمتر از ۱۰% ساعات کاری در یک روز باشد . بهر حال هنگام بررسی و مقایسه منافع ، دانستن پاسخ این پرسش که آیا از افراد خواسته می شود که در زمان بروز اتفاقات به نواحی پر خطر مراجعه نمایند ؟ بسیار اهمیت دارد .

● داده معتبر

برای انجام محاسبات چه داده های معتبری مورد استفاده قرار می گیرد ؟ آیا داده ها از شرایط در حال بهره برداری کارخانه یا واحد بدست می آید ؟ آیا محقق باید به داده هائی که سازنده برای تجهیزات و دستگاهها ارائه کرده است اکتفا نماید ؟ برای مواردی که بررسی کننده با جریان کار یک فرایند سرو کار دارد داده های پیشنهادی سازنده تجهیزات نمی تواند ملاک قرار گیرد . سئوالی که همیشه در بررسی ها بایستی مطرح می گردد این است که آیا داده های مورد استفاده ، مناسب و واقعی است ؟

● نتیجه گیری

با وجود آنکه انجام بررسی سنجش یکپارچگی سطوح ایمنی در یک کارخانه یا پروژه ، برای مدیران تا حدی زیادی اطمینان خاطر ایجاد می کند ولی این موضوع نبایستی موجب گردد که آزمایش سالیانه یا دوره ای سیستم های ایمنی نادیده گرفته شود .

واسنجی و تصحیح کردن تجهیزات سنجش ( Calibration ) یکی از موارد ضروری آزمایش و سنجش سطوح ایمنی است که لازم است به صورت منظم انجام شود . آزمایش ها باید عملکرد سیستم و حلقه های تولید را مشخص و ارائه دهد .

همه این بررسیها و آزمایش ها بخاطر این است که رویدادهای خطرناک و حادثه خیز وایجاد ضرر و زیان در پروژه ها و فرایند های تولیدی کارخانجات و تاسیسات صنعتی به صورت موثر پیش گیری شود یا حداقل آنکه به شکل قابل ملاحظه ای کاهش یابد .

حجت الله مهریاری

[e-mail]

کارشناس ارشد مدیریت با گرایش سیستم ها از دانشگاه تهران

کارشناس ارشد مدیریت منابع انسانی از دانشگاه علامه طباطبائی

مدرس سابق دانشگاه شهید عباسپور

مدرس دوره های کوتاه مدت در زمینه قراردادها

مدیر امور پیمانها و مناقصات

مشارکت تهران جنوب – بینا ( مجری EPCپالایشگاه میعانات گازی بندر عباس )

منابع و ماخذ

۱- Safety Integrity level

Http://en/wikipedia.org/wiki/safety_integrity_level

۲ – Method of Determining Safety Integrity Level( SIL)- by W G Gulland- ۱۴ April ۲۰۰۴.

۳ – Safety Integrity Level roadmap – Bexmont Inc.

۴ – Safety Integrity level Assessment for An ECCR, ESCR and Associated Equipment- Dr. Alex Deas, Dr. Vladimir Komarov

۱۲th Match ۲۰۰۷- Deep Life Ltd.

۵- Safety- System Design According to IEC/EN ۶۲۰۶۱

Rockwell Automation- http://www.ab.com

۶ – SIL Determination – Hint and Tips for Practitioners – by Alan King – [e-mail]