چرا بعضی ها بیشتر عرق می کنند

پرسشی از دکتر غلامحسین غفارپور متخصص پوست و مو

از جمله شکایت‌های شایع کودکان و بزرگسالان در این آب و هوای گرم، عرق کردن، بدبویی تن و عرق‌سوزشدن است...

برای آنکه با روند و علت‌های عرق کردن و راه‌های مواجهه با بوی بد آن و التهاب‌های ناشی از عرق‌سوزشدن بیشتر آشنا شویم، پای صحبت‌های دکتر غلامحسین غفارپور، مدیر گروه پوست دانشگاه علوم پزشکی ایران نشسته‌ایم.

▪ چرا برخی افراد بیشتر از سایرین عرق می‌کنند؟

ـ بعضی تعریق‌ها دلایل طبیعی دارد، مثل عرق کردن به دلیل بالا رفتن دمای بدن، ورزش کردن یا خوردن غذاهای پرانرژی اما برخی پرعرقی‌ها جنبه ژنتیکی دارد که شامل پرعرقی زیربغل، کف دست‌ها و پاها می‌شوند که در اثر هیجان یا رانندگی به‌وجود می‌آید. این نوع تعریق‌ها هیجانی‌ بوده و گرما در بروز آن نقشی ندارد.

▪ عوارض پرعرقی چیست؟

ـ تعریق زیاد در کف دست و پا در اثر هیجان‌ می‌تواند برای فرد مزاحمت ایجاد ‌کند. در ضمن عرق زیاد سبب می‌شود لایه شاخی پوست رطوبت را در خود نگه دارد و در نتیجه لایه شاخی ضخیم‌تر شود و یک سری میکروب‌ها سریعا رشد کرده و سبب تجزیه لایه شاخی پوست شوند که یک ماده پروتئینی است و در نتیجه باعث بروز بوی بد می‌شوند. از سوی دیگر عرق زیاد سبب می‌شود رشد انواع میکروب‌ها و قارچ‌ها بین انگشتان و کف پا شدت یافته و همین امر بر بوی بد پا می‌افزاید.

▪ و چه باید کرد؟

ـ به این افراد توصیه می‌شود به صورت مرتب پاها را با صابون بشویند و از سنگ پا استفاده کنند تا لایه ضخیم شاخی را کم کند. در ضمن استفاده از جوراب‌های مناسب که تعریق را در خود نگه نمی‌دارد و کفش‌هایی که گرما را درون خود حفظ نمی‌کند، بسیار مهم است.

▪ اصلا این غدد عرقی در کدام نواحی بدن ما بیشترند و در چه زمان‌هایی فعال می‌شوند؟

ـ غدد عرق در بدن به ۳ دسته تقسیم می‌شوند. دسته اول غدد عرقی هستند که به‌طور طبیعی در اثر حضور در محیط گرم یا ورزش کردن یا خوردن غذاهایی مثل ادویه‌جات، کاکائو و فلفل فعال شده و سبب عرق کردن ما می‌شوند. در این حالت عرق کردن و تبخیر آن سبب خنک‌شدن بدن می‌شود. این دسته از غدد عرق به‌طور متوسط حدود یک میلیون و ۶۰۰ هزار تا ۴میلیون بوده و در سرتا سر بدن پراکنده‌اند. البته برخی از سطوح پوست مثل لب‌ها یا گوش خارجی فاقد غدد مترشحه عرقی است. اما بوی زیر بغل، ناف و سینه ناشی از برخی غدد عرق دیگری است که محل‌شان در زیربغل، کشاله ران، ناف و اطراف سینه است. ترشحات این غدد حاوی کلسترول، تری‌گلیسیرید، اسیدهای چرب، برخی هورمون‌های مردانه، مواد قندی، آمونیاک و آهن است. چربی‌‌ای که این غدد روی پوست ایجاد می‌‌کند، سبب پخش‌شدن عرق بر سطح پوست و کم شدن ناگهانی دمای بدن می‌شود. بیشترین تراکم غدد عرق در کف دست‌ها و پاها و پس از آن در صورت در ناحیه پیشانی است. غدد مترشحه عرق توسط غدد تنظیم‌کننده دمای بدن که در کاسه سر و در هیپوتالاموس قرار دارد کنترل می‌شوند.

▪ غدد عرق از کی کار خودشان را آغاز می‌کنند؟

ـ غدد مولد عرق در ۵ ماهگی زندگی درون رحمی در سر تا سر بدن یک جنین تشکیل و تکمیل می‌شود اما بدون فعالیت است. وقتی نوزاد متولد می‌شود، بلافاصله فعالیت این غدد آغاز می‌شود و وقتی نوزاد در محل گرمی قرار می‌گیرد، عمل تعریق اتفاق می‌افتد.

▪ مواد متشکله عرق چیست؟

ـ عرق یک مایع استریل است که محتوی مقداری نمک طعام، جوش شیرین، پتاسیم، کلسیم، آمونیاک، موادقندی و برخی آنزیم‌های هضم‌کننده مواد پروتئینی است. برخی پروتئین‌های ضدمیکروبی، اوره و فلزات سنگین هستند و وقتی فرد آنها را مصرف یا استشمام کرده است، از طریق غدد عرق دفع می‌شود.

▪ عرق کردن چه فایده‌ای دارد؟

ـ عمل تعریق، سبب تنظیم میزان‌ آب و املاح بدن و تنظیم دمای بدن می‌شود. از سوی دیگر عرق وقتی روی سطح پوست قرار می‌گیرد سبب می‌شود لایه شاخی که خارجی‌ترین لایه پوست است، مرطوب شده و باعث لطافت و شادابی سطح پوست می‌شود. غدد مترشحه عرق وظایف سنگینی دارد. در گرما یا وقتی دمای حرارت بدن فرد بالا می‌رود و تب می‌کند، حالت ناخوشایندی به او دست می‌دهد، عمل تعریق با قرار دادن عرق بر سطح پوست و بخار شدن آن دمای بدن فرد را پایین آورده و سبب خشک شدن او می‌شود. از سوی دیگر برای درمان بیماری‌های قارچی سطحی پوست، وقتی دارو برای بیمار تجویز می‌شود تا به‌طور خوراکی مصرف شود، دارو در بدن به برخی ترکیبات ضدقارچی فعال‌ تبدیل می‌شود و از طریق غدد مترشحه عرق خارج شده و در سطح پوست قرار می‌گیرد و در مواجهه با قارچ‌ها آنها را از بین می‌برد.

▪ آیا بدبو بودن عرق، طبیعی است؟

ـ این ترشحات به خودی خود بدبو نیستند اما وقتی در زیر بغل با میکروب‌ها تجزیه می‌شوند، تبدیل به یک سری مواد بدبو می‌شوند. برای درمان بوی بد زیربغل، کشاله ران و ناف توصیه می‌شود به‌صورت مرتب از لیف استفاده کنند، حمام بروند، لباس‌های زیر را عوض کنند و از شامپوهایی مثل زینک پلوسیون و... استفاده کنند که در نتیجه مراعات این نکات تعداد میکروب‌ها و باکتری‌ها کم می‌شود و در نهایت می‌توانند از دئودرانت‌ها برای کاهش بو استفاده کنند.

▪ استفاده از این دئودرانت‌ها بی‌ضرر است؟

ـ البته دئودرانت‌ حاوی مقادیری مواد محرکه خوشبوکننده و کلرول آلومینیوم است که میزان ترشح‌ عرق را کاهش می‌دهند. استفاده از این نوع مواد می‌تواند تحریکات پوستی مانند خارش و سوزش را به دنبال داشته باشد. اگر این‌طور باشد، فرد لازم است دئودرانت‌ خود را عوض کند.

▪ دلیل عرق‌سوز شدن چیست؟

ـ گاهی ماندن عرق روی پوست به دلیل املاحی که دارد ایجاد سوزش می‌کند. بهترین کار شستن عرق با آب و استفاده از یک کرم بعد از آن است. عرق‌سوز شدن یکی از بیماری‌های شایع فصل تابستان است که در اثر مسدود شدن کانال غدد ترشحی عرق اتفاق می‌افتد. پوشیدن لباس‌هایی که بافت فشرده دارند و مانع از خروج گرما می‌شوند از جمله دلایل اصلی عرق‌سوزشدن‌هاست. عرق‌سوزشدن به شکل شایع در شیرخواران خصوصا در نوزادان دیده می‌شود زیرا نوزاد پس از به دنیا آمدن در محیط گرم نگه داشته می‌شود و چون قدرت ترشح عرق تکامل نیافته، ممکن است طی عرق مجاری بسته شده و دچار عرق‌سوز شود. عرق‌سوز قرمز بیشتر در کودکانی که ورزش می‌کنند، افراد بالغی که در محیط گرم کار می‌کنند یا لباس‌های زیاد می‌پوشند، دیده می‌شود. در این افراد عرق زیاد سبب متورم شدن سوراخ عرق و بسته شدن مجاری می‌شود. در این افراد عرق‌سوز به شکل دانه‌های قرمز در گردن و تنه ایجاد می‌‌شود و به همراه خود سوزش و خارش دارد.

▪ و توصیه شما برای پیشگیری یا درمان عرق‌سوز؟

ـ برای درمان عرق‌سوز باید فرد به یک محیط خنک منتقل شود تا کم‌کم مجاری بسته شده باز شود. استفاده از کرم‌ اوسرین یا لالونین یا پمادهای کورتیکواستروییدی مثل هیدروکورتیزون یا پمادهای ضدمیکروبی می‌تواند موثر باشد. بهترین توصیه برای پیشگیری از عرق‌سوز شدن پوشیدن لباس‌هایی با بافت فاصله‌دار برای عبور دادن گرما و هوا است.

سمیه مقصودعلی