مناجات شعبانیه از دیدگاه امام خمینی ره

امام خمینی ره , که خود نمونه یک عارف کامل بودند, و سبکبار نفس خود را از مهلکه دنیا بیرون کشیده بودند, در فراز های مختلف, در دیدار با قشر های مختلف مردم و مسؤولان, ایشان را به خواندن دعا و تدبر در دعا های وارد شده از ائمه طاهرین ع دعوت می کردند

امام خمینی(ره)، که خود نمونه یک عارف کامل بودند، و سبکبار نفس خود را از مهلکه دنیا بیرون کشیده بودند، در فراز های مختلف، در دیدار با قشر های مختلف مردم و مسؤولان، ایشان را به خواندن دعا و تدبر در دعا های وارد شده از ائمه طاهرین(ع) دعوت می کردند.

همچنین در جاهای مختلف از مناجات شعبانیه(۱)، تعریف و تمجید و استفاده نموده اند، به طوریکه می توان گفت یکی از دعاهایی که امام خمینی(ره) با آن مأنوس بوده اند، دعای شریف مناجات شعبانیه است.

نوشتار زیر به بحث اهمیت خواندن دعا در ماه شعبان و مناجات شعبانیه از دیدگاه امام خمینی(ره) می پردازد:

● اهمیت خواندن دعا در ماه شعبان

«این دعاهایی که در ماهها هست، در روزها هست، خصوصاً، در ماه رجب و شعبان و ماه مبارک رمضان، اینها انسان را همچو تقویت روحی می‏کند- اگر کسی اهلش باشد، ماها که نیستیم- همچو تقویت روحی می‏کند و همچو راه را برای انسان باز می‏کند و نور افکن است برای اینکه، این بشر را از این ظلمتها بیرون بیاورد و وارد نور بکند که معجزه آساست.

به این دعاها عنایت بکنید. گول بعض از نویسنده‏ها و امثال کسروی(۲) را نخورید که ادعیه را تضعیف می‏کردند؛ این تضعیف، تضعیف اسلام است، نمی‏فهمند اینها، بیچاره‏اند. نمی‏دانند در این کتاب چه چیزها هست، همان مسائل قرآن است با لسان دیگری که لسان ائمه باشد.

لسان قرآن یکجور زبان است، زبان دعا یکجور زبان است، زبان علما و عرفا و اینها هم یک زبان دیگر است.

آنکه سبکبار می‏کند انسان را و از این ظلمتکده می‏کِشد او را بیرون و نفْس را از آن گرفتاریها و سرگشتگیهایی که دارد خارج می‏کند این ادعیه‏ای است که از ائمه ما وارد شده‏اند.

ائمه ما- علیهم صلوات اللَّه- که تقریباً همه‏شان گرفتار به یک ابرقدرتهایی بودند که نمی‏توانستند یک کاری را انجام بدهند شاخص، علاوه بر آن هدایتهای زیرزمینی که می‏کردند این ادعیه‏شان برای تجهیز مردم بود، برخلاف آن دولتهای قاهری که بودند.

همین ادعیه بودند که اشخاص وقتی که ادعیه را می‏خواندند قوّت روحی پیدا می‏کردند و سبکبار می‏شدند و شهادت برای آنها هَیِّن و آسان می‏شد.

این ادعیه در ماه مبارک رجب و خصوصاً در ماه مبارک شعبان اینها مقدمه و آرایشی است که انسان به حسب قلب خودش می‏کند برای اینکه مهیا بشود برود مهمانی؛ مهمانی خدا، مهمانی‏ای که در آنجا سفره‏ای که پهن کرده است قرآن مجید است و محلی که در آنجا ضیافت می‏کند مهمش «لیلة القدر» است و ضیافتی که می‏کند ضیافت تنزیهی و ضیافت اثباتی و تعلیمی [است‏]». (۳)

و در جای دیگر می گوید:

« ادعیه‏ای [را] که در این ماه مبارک؛ ماه معظم شعبان وارد شده است و پس از آن در ماه مبارک رمضان وارد شده است بخوانیم و درش تدبر کنیم».(۴)

‌

● مناجات شعبانیه

آن عارف زاهد و عاشق، آن واصل کامل در جای جای سخنانش از مناجات شعبانیه می گوید، و مردم و مسؤولان را به خواندن و تدبر در فراز های این دعای پر بها دعوت و سفارش می کند:

«من ندیده‏ام در ادعیه، دعایی را که گفته شده باشد همه امامها این دعا را می‏خواندند، در دعای شعبانیه این هست؛ اما من یادم نیست که در یک دعای دیگری دیده باشم که همه ائمه این را می‏خواندند.

این مناجات شعبانیه برای این است که شما را، همه را مهیا کند برای «ضیافة اللَّه».»(۵)

▪ ایشان در جای دیگر می فرماید:

«مناجات شعبانیه از مناجاتهایی است که کم نظیر است؛ مثل دعای ابو حمزه که از حضرت سجاد وارد شده است، آن هم کم نظیر است و این هم کم نظیر است. دعای کمیل در شعبان وارد شده است و یکی از ادعیه‏ای است که در پانزده شعبان، شب پانزده شعبان خوانده می‏شود، مشتمل بر اسراری است که دست ما از آن کوتاه است. از ائمه هدی‏ ادعیه‏ای وارد شده است که مضامین آنها را باید تأمل کرد، و آنهایی که اهل نظر هستند، اهل معرفت هستند بر آنها شرح کنند؛ آنها را به مردم ارائه بدهند، اگرچه هیچ کس نمی‏تواند آن چیزی [را] که به حسب واقع هست، شرح کند»(۶)

آن عارف وارسته در مورد عظمت مناجات شعبانیه این گونه می گوید:

« مناجات شعبانیه از بزرگترین مناجات و از عظیمترین معارف الهی و از بزرگترین اموری است که آنهایی که اهلش هستند می‏توانند تا حدود ادراک خودشان استفاده کنند.»(۷)

▪ یا می فرماید:

« اگر نبود در ادعیه الّا دعای مناجات شعبانیه، کافی بود برای اینکه امامان ما، امامان بحقند؛ آنهایی که این دعا را انشا کردند و تعقیب کردند.

تمام این مسائلی که عرفا در طول کتابهای طولانی خودشان یا خودشان می‏گویند در چند کلمه مناجات شعبانیه هست، بلکه عرفای اسلام از همین ادعیه و از همین دعاهایی که در اسلام وارد شده است از اینها استفاده کرده‏اند.

این دعاهاست که به تعبیر بعض از مشایخ ما (۸) می‏فرمودند که «قرآن، قرآن نازل است، آمده است به طرف پایین و دعا از پایین به بالا می‏رود، این قرآن صاعد است.»

معنویات در این ادعیه- آنی که انسان را می‏خواهد آدم کند، آنی که این افرادی که اگر سر خود باشند از همه حیوانات درنده‏تر هستند- این ادعیه با یک زبان خاصی که در دعاها هست اینها این انسان را دستش را می‏گیرد و می‏بردش به بالا، آن بالایی که من و شما نمی‏توانیم بفهمیم، اهلش هستند.»(۹)

▪ همچنین:

« مناجات شعبانیه از مناجات‏هایی است که اگر انسان دنبالش برود و فکر در او بکند، انسان را به یک جایی می‏رساند. آن کسی که این مناجات را گفته و همه ائمه هم به حسب روایت می‏خواندند، اینها، آنهایی بودند که وارسته از همه چیز بودند، مع ذلک آن‏طور مناجات می‏کردند، برای اینکه خودبین نبودند. هرچه بودند این‏طور نبوده که خودش را ببیند که، حالا من امام صادق‏ام دیگر، نه، امام صادق مثل آن آدمی که در معصیت غرق است مناجات می‏کند، برای اینکه می‏بیند خودش هیچ نیست و هرچه هست نقص است و هرچه هست از اوست. هرچه کمال است از اوست، خودش چیزی ندارد. هیچ یک چیزی ندارند، انبیا هم هیچی نداشتند. همه هیچ‏اند و اوست فقط، همه هم دنبال او هستند، همه فطرت‏ها دنبال او هستند، منتها چون ما محجوبیم، نمی‏فهمیم که ما دنبال او هستیم؛ آنهایی که می‏فهمند، آنها وارسته می‏شوند و می‏روند سراغ همان معنا. این کمال انقطاعی که خواستند، این کمال انقطاع همین است که از همه این چیزهایی که هستش، اصلش به کنار باشند.»(۱۰)

« مناجاتی که در ماه شعبان هست و من در نظر ندارم که در هیچ یک از ادعیه گفته شده باشد که ادعیه مال همه ائمه است. این دعای شعبان، مناجات شعبان، مناجات همه ائمه است و در این، مسائل بسیار هست، معارف بسیار هست و ادب اینکه انسان چه جور باید با خدای تبارک و تعالی مناجات کند. ما غافلیم از این معانی که وضع چی است. شاید بعضی از جُهّال ما هم اینطور اعتقاد دارند که این ادعیه وارد شده و این چیزهایی که از ائمه وارد شده است اینها تشریفات است. می‏خواهند ما را یاد بدهند و حال اینکه مسئله این نیست، مسئله این است که در مقابل خدا ایستادند آنها، آنها می‏دانند که در مقابل چه عظمتی ایستادند، آنها معرفت دارند به خدای تبارک و تعالی و می‏دانند چه کنند و مناجات شعبانیه از مناجاتهایی است که اگر یک نفر انسان دلسوخته، یک عارف دلسوخته- نه از این عارفهای لفظی- بخواهد این را شرح کند و شرح کند از برای دیگران، بسیار ارزشمند است و محتاج به شرح است، چنانچه همه ادعیه ائمه- علیهم السلام .»(۱۱)

امید است با یاری جستن از خداوند متعال، در ماه شعبان، ماه پیامبر(ص)، انس با دعا در دل های ما ایجاد شده و با خواندن دعا های وارده از ائمه اطهار(ص)، و تدبر در آن ها، آمادگی، سعادت و توفیق حضور در مهمانی عظیم الهی را بیابیم.

محمد هاشم نعمت الهی

(۱) ـ عالم جلیل القدر، علی بن طاووس این دعا را در اعمال ماه شعبان از حسین بن محمد «ابن خالویه» نقل می‏کند و می‏نویسد امیرالمؤمنین و فرزندانش(ع)، همیشه این دعا را در ماه شعبان می‏خواندند. (اقبال الاعمال، ص ۶۸۵)، (مفاتیح الجنان، اعمال ماه شعبان).

(۲) ـ احمد کسروی تبریزی از نویسندگان و تاریخ نگاران معروف با پنجاه اثر که در آثار خود از استعمال واژه‏های عربی پرهیز داشت. او با آنکه در جوانی لباس روحانیت بر تن داشت بعدها به عنصری ضد دین و ضد روحانی مبدل شد و پیشنهاد کرد تمام کتابهایی که به زبان عربی و درباره دین نوشته شده است از جمله، قرآن کریم و مفاتیح الجنان را آتش زنند. وی سرانجام هنگام مراجعه به دادگستری توسط یکی از فدائیان اسلام ترور شد.

(۳) ـ صحیفه امام، ج‏۱۳، ص: ۳۲ و ۳۳.

(۴) ـ صحیفه امام، ج‏۲۰، ص: ۲۴۹،۲۵۰.

(۵) ـ صحیفه امام، ج‏۱۳، ص: ۳۱.

(۶) ـ صحیفه امام، ج‏۲۰، ص: ۲۵۰.

(۷) ـ صحیفه امام، ج‏۱۷، ص: ۴۵۶

(۸) ـ آقای محمدعلی شاه آبادی، استاد عرفان امام.

(۹) ـ صحیفه امام، ج‏۱۳، ص: ۳۱ و ۳۲.

(۱۰) ـ صحیفه امام، ج‏۱۹، ص: ۲۵۳.

(۱۱) ـ صحیفه امام، ج‏۱۷، ص: ۵۲۷