محو سراب میگو

این روزها فصل پرورش میگو در جنوب کشور است حرفه ای که در گذشته ای نه چندان دور امید زیادی به آن بسته شده بود قرار بود تا سال ۱۳۹۰ بیش از ۸ هزار نفر جوان دانش آموخته به سواحل جنوب بروند آنها باید در تولید و پرورش میگو مشغول به کار می شدند

این روزها فصل پرورش میگو در جنوب کشور است. حرفه‌ای که در گذشته‌ای نه‌چندان دور امید زیادی به آن بسته شده بود. قرار بود تا سال ۱۳۹۰ بیش از ۸ هزار نفر جوان دانش‌آموخته به سواحل جنوب بروند. آنها باید در تولید و پرورش میگو مشغول به کار می‌شدند. در زمینه فرآوری این آبزی هم جذب یک هزار و ۵۰۰ نفر پیش‌بینی شده بود. در ادامه این زنجیره نیز باید چند صد نفر هم فروش و صادرات میگوی تولیدی این گروه را بر عهده می‌گرفتند. بر اساس برآوردها تولید و پرورش میگو باید این روزها به حدود ۲۵ هزار تن می‌رسید. اما همه اعداد و ارقام بالا‌ که روزگاری بر آنها پافشاری می‌شد در واقع سرابی بیش نبوده است. آنچه در عمل رخ داده با برنامه‌های روی کاغذ تفاوت‌های بسیاری دارد. اکنون در اغلب مناطق جنوبی دیگر اثری از پرورش میگو دیده نمی‌شود. بیشتر زمین‌هایی که روزی با هزینه‌های بسیار تبدیل به مزرعه شده بودند اکنون دوباره به بیابان برهوت تبدیل شده‌اند.

بسیاری از پرورش‌دهندگان عطای این کار را به لقایش بخشیده‌اند. عده اندکی هم هنوز مجبورند برای جبران بدهی‌های خود در جنوب بمانند. بانک‌ها حاضر نیستند حتی برای بخش اندکی از طلب خود مزارع پرورش‌دهندگان را مصادره کنند. در واقع کارشناسان بانک‌ها به خوبی می‌دانند که مزارع دیروز، امروز به درد کاری نمی‌خورند و مصادره آنها جز تحمیل هزینه به بانک نفعی نخواهد داشت. اغلب پرورش‌دهندگان هم به نتیجه مشابهی رسیده‌اند. امسال پرورش میگو حتی اگر پیش‌بینی‌ها درست از آب دربیاید به ۳ هزار تن نخواهد رسید. این رقم یعنی اینکه چیزی نزدیک به ۱۰ درصد برنامه محقق شده است. این میزان تولید هم توسط برخی صاحبان مزارع پرورش انجام می‌شود که هنوز امیدوارند؛ امیدهایی که بیشتر آنها را مدیران دولتی هر روز با رنگ و لعاب جدیدی به آنها اعلا‌م کردند و می‌کنند.

● آغاز بحران

بحران پرورش میگو در ابتدای دهه ۸۰ با ورود بیماری لکه سفید آغاز شد؛ بیماری‌ای که در بیشتر کشورهای پرورش‌دهنده میگو به گونه‌ای مهار شده و مشکل خاصی ایجاد نکرده است. اما حضور لکه سفید در ایران تازه مشخص کرد که استانداردها در ساخت مزارع جنوب رعایت نشده است و ده‌ها مشکل دیگر هم وجود دارد به همین دلیل بیماری زمینه‌ساز بروز مشکلا‌ت جدید شد. هر روز یک رخداد تازه به وقوع پیوست. حضور بیماری، پرورش‌دهندگان را ترغیب به مصرف دارو کرد. چون اطلا‌عات اندکی در مورد درمان بیماری میگو در کشور وجود داشت بیش از حد مجاز دارو در استخرها مصرف شد. بعد از سه سال که بیماری تا حدودی کنترل شد و محصول پرورشی به بازار عرضه شد، مشکل جدیدتر به میان آمد. اتحادیه اروپا به دلیل بالا‌ بودن میزان باقیمانده دارویی، واردات میگوی پرورشی ایران را ممنوع کرد. به هر حال چرخه مشکلا‌ت پرورش‌دهندگان با این خبر تکمیل شد و حالا‌ هم دوباره لکه سفید به سراغ اندک مزارع باقیمانده جنوب آمده است.

● وعده‌های غیرواقعی

هر چند برای حل مشکلا‌ت پرورش میگو طی چند سال گذشته اقداماتی انجام شد اما برآیند فعالیت‌ها نشان می‌دهد که در عمل نتیجه‌ای حاصل نشده و وضع هر روز وخیم‌تر از قبل شده است. اما مدیران بخش شیلا‌ت و دامپزشکی از زمان بروز بیماری لکه سفید و به خصوص در سه سال گذشته سعی کرده‌اند با دادن وعده‌هایی آینده را روشن جلوه دهند. اولین رئیس سازمان شیلا‌ت در دولت نهم علا‌قه وافری به پرورش میگو داشت. شعبانعلی نظامی با وجود اینکه حتی در اولین روز آغاز به کارش از وجود مشکلا‌ت متعدد در این حوزه خبر داشت اما ترجیح داد تا به قول خودش جمله قصار ریاست را برای پرورش میگو خرج کند. او حل مشکلا‌ت پرورش‌دهندگان را در آینده‌ای نه‌چندان دور قطعی دانست و در عین حال گفت: <خداوند زمین‌های سواحل جنوب ایران را لم‌یزرع آفریده تا در میلیون‌ها متر مربع آنها استخر پرورش میگو احداث کنیم.> نظامی هر چند بیش از دو سال بر سکان ریاست شیلا‌ت تکیه داد اما نتوانست بحران همان چند هزار متر مزرعه فعلی را سر و سامان دهد. پابه‌پای نظامی، رئیس تحقیقات شیلا‌ت ایران هم وعده‌های جذاب و شیرین را در مورد پرورش میگو آغاز کرد.

عباسعلی مطلبی که برخلا‌ف نظامی هنوز بر مسند کار است سه سال قبل با اطمینان خاطر اعلا‌م کرد که مشکل بیماری لکه‌سفید در آینده‌ای نه‌چندان دور حل خواهد شد. او که آن روزها برخلا‌ف ماه‌های اخیر به راحتی پاسخ خبرنگاران را می‌داد و هر از چند گاهی مصاحبه مطبوعاتی برگزار می‌کرد مدعی بود با پژوهش‌های انجام شده دیگر نباید نگران پرورش میگو در ایران بود. مطلبی بارها اعلا‌م کرد که گونه جدیدی از میگو با نام <وانامی> بحران را از این صنعت به دور خواهد کرد. <وانامی> قرار بود جایگزین گونه فعلی میگوی پرورشی ایران شود. بر این اساس آن‌طور که رئیس تحقیقات شیلا‌ت اعلا‌م می‌کرد این‌گونه میگو نه‌تنها به بیماری لکه‌سفید بلکه نسبت به ده‌ها عامل بیماریزای دیگر هم مقاوم بود. قرار بود در سال ۸۶ از این نوع میگو که جزو دستاوردهای پژوهشی کشور در سه سال گذشته به حساب می‌آید استفاده شود. سال ۸۷ رسید لکه‌سفید هم آمد اما از گونه مقاوم به بیماری خبری نشد. اکنون هم که بیماری لکه‌سفید دوباره به مزارع جنوب آمده، گونه مقاومی در چابهار دیده نشده است.

در حال حاضر معدود پرورش‌دهندگان موجود دوباره دچار مشکل شده‌اند. مسوولا‌ن فعلی شیلا‌ت این روزها ترجیح می‌دهند دیگر از طرح جامع میگو صحبت نکنند. گویا وحید زارع، رئیس فعلی شیلا‌ت از تجربه اسلا‌ف خود درس گرفته و به همین دلیل ترجیح می‌دهد در مورد آینده درخشان پرورش میگو سخنی به میان نیاورد. پرورش‌دهندگان میگو هر چند در سال‌های گذشته جزو معدود تولیدکنندگان دامپروری و شیلا‌ت ایران بودند اما در عوض این روزها هزاران نفر همدرد دارند؛ تولیدکنندگانی که این روزها برای پرداخت وام‌های معوقه دست به گریبان هستند و دیگر چندان امیدی به دریافت تسهیلا‌ت جدید ندارد.

کامران ملک‌پور