طرح اندیشه نظام اسلا می

همان اندازه که ظهور امام خمینی در عرصه سیاست, سبب پدیدآمدن نهضت اسلا می علیه رژیم پهلوی شد, طرح مباحث ولا یت فقیه در سال ۱۳۴۸ نیز راه را برای ترسیم جهت گیری آینده نهضت روشن کرد درس ولا یت فقیه امام در سال ۱۳۴۸ در نجف آغاز شد و طی سیزده جلسه درس نهایتاً در تاریخ ۲۰ ۱۱ ۴۸ پایان یافت

همان اندازه که ظهور امام خمینی در عرصه سیاست، سبب پدیدآمدن نهضت اسلا‌می علیه رژیم پهلوی شد، طرح مباحث ولا‌یت فقیه در سال ۱۳۴۸ نیز راه را برای ترسیم جهت‌گیری آینده نهضت روشن کرد. درس ولا‌یت فقیه امام در سال ۱۳۴۸ در نجف آغاز شد و طی سیزده جلسه درس نهایتاً در تاریخ ۲۰/۱۱/۴۸ پایان یافت.

امام در نخستین درس درباره حکومت در اسلا‌م سخن گفتند و اینکه: الا‌ئمه با همین لباس جنگ می‌کردند، ما اگر بخواهیم حکومت اسلا‌می تشکیل دهیم با همین عبا و عمامه باید کار بکنیم. اینها همه موج تبلیغات است که ما را به اینجا رسانده‌اند. ما برای حکومت اسلا‌می محتاجیم که زحمت بکشیم و اثبات کنیم که اسلا‌م هم حکومتی است. اسلا‌م هم قواعد حکومتی دارد... شما باید حکومت اسلا‌می تاسیس کنید... آنها از صفر شروع کردند که به اینجا رسیدند. شما هم از صفر شروع کنید.

بلا‌فاصله پس از آن بود که مباحث یادشده با استقبال روحانیون مبارز داخل، برخلا‌ف مخالفت‌های طرح‌شده در نجف روبه‌رو شد. البته امام برای مخالفت‌های طرح‌شده در نجف ارزشی قائل نبودند و می‌گفتند که این مخالفت‌ها از همین چهاردیواری نجف آن سوتر نمی‌رود.

با این حال، <حسن شبر> از روحانیون در حزب الدعوه عراق تاکید دارد که طرح این نظریه در نجف هم آثار خاص خود را در میان روشنفکران حوزوی عرب که در حواشی حزب الدعوه و سیدمحمدباقر صدر بودند، داشته است.

بلا‌فاصله پس از آن، درس‌های یادشده تدوین و ابتدا به صورت درس و سپس به‌صورت یک کتاب مستقل تحت عنوان حکومت اسلا‌می به چاپ رسید. در ۲۲ بهمن سال ۴۸ یعنی ۱۱ روز بعد از شروع نخستین جلسه درس، جزوه درسی حکومت اسلا‌می در کویت توزیع شد، ساواک آن را گزارش کرده و نسخه‌ای از آن را به مرکز فرستاد.

به جز چاپ نخست آن درس‌ها که به‌صورت جزوات کوچک بود، تدوین‌کننده نهایی متن فارسی کتاب که در بیروت چاپ شد، آقای جلا‌ل‌الدین فارسی بود که آن زمان در نجف به‌سر می‌برد و به دستور امام کتاب را در پاییز ۴۹ تدوین و آماده نشر کرد. متن عربی آن نیز توسط آقای محمدهادی معرفت (م ۱۳۸۵ش) به انجام رسید که خود در درس امام هم شرکت داشت. ساواک در گزارشی به تاریخ دی‌ماه ۱۳۴۷ نوشته است که <فارسی> بخش جهاد کتاب تحریرالوسیله امام خمینی را ترجمه کرده و در حال جست‌وجو برای یافتن چاپخانه مناسب می‌باشد.

این حرکت امام در جهت منسجم‌کردن فکر و اندیشه سیاسی مبارزان صورت گرفت و تاثیر مهمی از خود در تاریخ معاصر ایران برجای گذاشت. بسیاری از مبارزان گروه‌های مختلف از آن پس به نجف رفت‌وآمد داشتند و با امام دیدار و گفت‌وگو کردند و رهنمون می‌گرفتند.

در این میان افرادی از گروه‌های انقلا‌بی نیز که معتقد به مشی مسلحانه بودند، گهگاه با امام دیدار داشتند و امام در عین رعایت تقیه و وحدت میان گروه‌ها در مبارزه با دولت، بر اسلا‌میت و مشی آرام خود در آگاه کردن توده‌های مردم تاکید می‌کردند. امام با تبیین نظریه حکومت اسلا‌می نشان دادند که نه تنها به خلع پهلوی می‌اندیشند بلکه در فکر تاسیس حکومت اسلا‌می نیز هستند.

امام اندیشه حکومت اسلا‌می را یکسره تا انقلا‌ب دنبال کردند و حتی در نامه خود به انجمن دانشجویان مسلمان مقیم آمریکا و کانادا در سال ۱۳۹۲ ق ضمن توصیه‌های مختلف نوشتند: <برای پیاده کردن طرح حکومت اسلا‌می و بررسی مسائل آن اهتمام بیشتری به خرج دهید.>

درست در همان زمان (خرداد ۱۳۵۱) در نشست سالیانه اتحادیه انجمن‌های اسلا‌می، در سرفصل‌هایی که برای سمینارهای آتی اتحادیه تعیین شد، نخستین مورد، بحث از <سیستم حکومت در اسلا‌م> بود. بحث‌های بعدی هم سیستم اقتصادی اسلا‌م، تعلیم و تربیت در اسلا‌م و قضا در اسلا‌م بود که آن هم جزئی از همان طرح کلی می‌بود. اتحادیه در پاسخ به پیام امام، نشان داد که از میان مسائلی که امام توصیه کرده‌اند، دریافتند که مهم‌ترین نکته تشکیل حکومت اسلا‌می است.

در این پاسخ آمده است: ...< از لحاظ فکری بزرگ‌ترین مساله، بحث در پیرامون ایجاد حکومت حقه اسلا‌می بود که نمایندگان و اعضای اتحادیه با نهایت شوق و دقت در آن شرکت کردند. درست با توجه به این اصل که بدون داشتن یک حکومت واقعی اسلا‌می بسط عدالت و تامین رفاه حال مردم مسلمان در هر نقطه‌ای از جهان امکان‌پذیر نمی‌باشد... لهذا برنامه فرهنگی سال آینده را بر محور تحقیق و تعمق در این امر حیاتی استوار نمودیم.>

امام در نامه دیگری هم به اتحادیه در سال ۱۳۵۶ بار دیگر از طلا‌ب و دانشگاهیان خواستند تا درباره حکومت اسلا‌می یا حکومت از نظر اسلا‌م تعمق بیشتری بکنند و دریابند که <اسلا‌م چه کسانی را برای حکومت و کارمندان آن به رسمیت شناخته است.>

رسول جعفریان