پذیرایی عید ۹۰ با فراوانی میوه و نرخ مناسب

نگاهی به وضعیت میوه و آجیل شب عید

میوه و آجیل شب عید همان میوه و آجیلی است که هر کس در طول سال کم و بیش مصرف می کند اما صرف این نوع تنقلات در شکوه دید و بازدیدها و همزمانی تولد دیگر طبیعت کیفیت و شعف خود را دارد آن هم در تعطیلات نوروزی ۹۰ که به گفته دست اندرکاران سازمانی - اجرایی میوه بس زیاد با نرخ مناسب و آجیل با مختصر جا به جایی مقطعی قیمت است و گفته های دیگر به ویژه در روزهای پایانی ۸۹ آن که در سطح شهر بازرسان و ناظران دستگاه های مسئول بر چرخه داد و ستدهای نوروزی نظارت می کنند.

چگونگی کمیت نرخ های میوه جات و آجیل مصرف عید درگفت وگو با برخی مسئولان ذی ربط، فعالان، فروشندگان و مصرف کنندگان مطرح و طی ۳ شماره گزارش بررسی شده است. با هم نخستین شماره گزارش را می خوانیم:

پیش از آن که به کم و کیف تدارکات همه جوره مایحتاج شب عید از جمله تأمین کافی میوه و آجیل بپردازیم مناسب است ابتدا اشاره ای به آوردها، آموزنده ها و فرآیندهای تحول سال جدید داشته باشیم. نوشدن سال ، نقطه عطف دگرگونی زمان و جشن طبیعت و رویش سبزینه ها است که از لحاظ روان شناختی می توان در دو موضوع یا دو عنوان: ادراک هیجانی و شعور معنوی تعبیر و تعریف کرد. ماحصل این حس و حال خود نوعی دگردیسی و انگیزه و تأمل برون رفت از رخوت روحی و درگیری های گوناگون سالی که گذشته است و سرآغاز اندیشه های تازه برآمده از سیر و دقت دگرگونی طبیعت از پژمردگی به باز طراوت و باروری دیگر بار...

با پشت سرگذاشتن سرما و گرماهای زندگی، حالا با شوق به تهیه سوروسات و میوه و آجیل عید می رویم که طعم دیگر دارند چون کمی هم حالت تشریفاتی نوروزی دارد.

● میوه عید ۹۰ زیاد و نرخ مناسب

«میوه جات شب عید ۹۰ فراوان و نرخ ها مناسب است.»

این پیش گفت دبیر اتحادیه صنف بارفروشان است.

علت و فرآیند این اتفاق را «علی حاج فتحعلی» چنین می گوید: «امسال الحمدلله میوه شب عید فراوان، کف میدان زیاد و قیمت ها مناسب است. چون که خوشبختانه دولت به موقع از حدود یک ماه قبل تعرفه واردات میوه را برداشت و مرکبات سیب و پرتقال از ترکیه و نارنگی از پاکستان وارد شده است.» سؤال می کنم مگر تولید محصولات داخلی امسال برای بازار مصرف شب عید کم بوده است؟. پاسخش حاکی از آن است که امسال زمینه تولید سیب درختی به دلیل خشکسالی و آفت سال قبل نامناسب و کم بود،ه با واردات، تعادل بین عرضه، قیمت و مصرف ایجاد شده است. به گفته او چنانچه واردات میوه صورت نمی گرفت قیمت ها به ویژه برای شب عید ۲ تا ۳ برابر بیش از نرخ متعادل کنونی می شدند. در ادامه گفت وگو با دبیر اتحادیه بارفروشان که ۱۵ اسفند انجام شده از وی می پرسم قیمت های امروز میوه جات در میدان چگونه است؟ «حاج فتحعلی» نرخ های عمده فروشی کف میدان را چنین می گوید: «بهترین نوع نارنگی پاکستانی هر کیلوگرم ۱۰۰۰- ۸۰۰ تومان، پرتقال ترکیه و مصری ۱۱۰۰- ۱۰۰۰، بهترین سیب قرمز ۲۰۰۰- ۱۷۰۰، سیب مرغوب دماوندی ۱۸۰۰ - ۱۷۰۰ و سیب سفید ۱۲۰۰ - ۱۱۰۰ تومان فروخته می شود.» در این ارتباط سؤال می کنم این نرخ ها برای هفته پایانی سال ثابت می ماند؟ پاسخ می دهد: «چون بازار مصرف روزهای پایانی سال زیاد است، ممکن است نرخ ها ۱۰ درصد پایین و بالا بروند.»

● ترافیک سمج تر از همیشه

هرچه خانه های پایانی جدول سال ۸۹ شتابان با کار و کلام و هزینه ها نقش می گیرند و عقربه های زمان پرشور و التهاب به پیشواز عید ۹۰ می روند، ترافیک پهن تر و درازتر از همه روزهای سال حضور سنگین وسمج خود را بیشتر به رخ میلیون ها شهروند می کشد. این اتفاق ویژه در خیابان های مرکزی پایتخت از هر تورم کلاسیک نظیر اقتصادی، دانش آموختگی، جمعیتی و.. سر آمدتر می شود. با این حالات و اوصاف، زندگی با شوقی تازه و سرشار از امیدواری جریان دارد... و ما هم گشت مان را در گوشه و کنار شهر ادامه می دهیم و می رسیم به مغازه های میوه فروشی که بیشترشان پر و پیمانه تر از هر زمان دیگر شده و نور لامپ های گوناگون رنگ های قرمز و زرد و سبز پرتقالی و یاقوتی و... و... میوه جات را براق تر و مشتری پسندتر می نمایند.

● نرخ ها بالا نمی روند

اندکی از ساعت ۱۴ گذشته وارد مغازه ای می شوم. غیر از فروشنده، شخص دیگری نیست. وضع کسب و کار و قیمت های میوه جات شب عید را از «عباس حکمت دان» می پرسم. میوه فروش می گوید: «با توجه به واردات، فراوانی وذخیره سازی میوه جات نرخ های بازار مصرف شب عید بالا نمی رود و مقایسه می کند با مدت زمان مشابه سال گذشته و آن این که قیمت هر کیلو پرتقال تامسون در حال حاضر ۱۶۰۰ - ۱۵۰۰ تومان است. اما همین پرتقال در همین موقع سال گذشته هر کیلو ۲۵۰۰ تومان بود.» اتیکت ها را می بینم: سیب قرمز داخلی هر کیلو ۲۵۰۰ تومان، پرتقال تامسون ۱۵۰۰، نارنگی ترکیه ۳۰۰۰، سیب سبز فرانسوی ۳۰۰۰ و موز ۱۴۰۰ تومان است. او با بیان این که امسال واردات میوه زیاد شده و نرخ ها پایین آمده است، در پاسخ این پرسشم که وضعیت بازار فروش شب عید چطور است، این جواب را می دهد:«تا امروز فروش یک سوم پیشترها بوده است.»

«اقدام خوب و به موقع دولت درپیش خرید و ذخیره سازی برخی میوه جات مصرف عید باعث پایین آمدن نرخ ها شده است.» این هم نظر یک میوه فروش دیگر است.

«جعفر کلاته» می گوید: «پایین آمدن قیمت ها به بودن بار در میدان و متناسب با عرضه و تقاضا بستگی دارد. دولت با پیش خرید میوه برای مصرف شب عید، بازار، عرضه و نرخ ها را تنظیم کرده است. دراین حال، قیمت ها بالا نمی روند. این برای مردم آرامش بخش است.»

اتیکت ها را نگاه می کنم: سیب سبز ترش مزه و سیب قرمز فرانسوی هرکیلو ۳۵۰۰ تومان، پرتقال تامسون ۱۶۰۰، کیوی ۱۴۰۰و پرتقال دزفولی ۱۷۰۰ تومان فروخته می شود. از فروشنده می پرسم این نرخ های قبل است؟ می گوید «نرخ ها براساس خرید روز است.»

می گوید هنوز به طرف میوه و آجیل شب عید نرفته ولی از آنجا که برنامه ریزی های مسئولان در زمینه تامین مایحتاج نوروزی و نظارت و بازرسی را از طریق رسانه ها با خبر شده براین باور است که جایی برای اجحاف به مصرف کننده نخواهد بود.

«کرامتی» بازنشسته ضمنا این را هم می گوید به چند تا مغازه میوه فروشی اطراف محل سکونتش در غرب شهر سرزده که برخی با اندک تفاوت در نرخ ها، روی هم رفته قیمت میوه جات از هزار و خرده ای تا کمی بالای دوهزار تومان بوده است. او با این اطلاعات ولی اظهار می دارد مطمئن ترین محل خرید، میدان تره بار است اگرچه میوه های درجه دو و سه دارد اما نرخ ها نسبت به مغازه ها پایین تر و تصویب شده است. این شهروند بعد با لبخندی می گوید: «البته تنها نیاز شب عید پرتقال و پسته نیست. نیازهای کهنه و نو دیگر هم مانده است. بهتر است مقداری صرفه جویی را در مصرف رعایت کنیم».

یک نقاش ساختمان به اتفاق خانواده اش از مغازه پوشاک فروشی بیرون می آید. ظاهرا جنسی نخریده اند. آن سوتر مغازه یک میوه فروشی است. آنان می ایستند. یکی از همراهان می گوید:حالا میوه و آجیل بگیریم، بعد برای کفش و لباس به نمایشگاه ها می رویم، قیمت ها ارزانتر است.» شلوغی پیاده رو کلافه کننده است. از پدر خانواده می پرسم برای تهیه مایحتاج شب عید آمده اید؟ نرخ ها چطور است؟، می خندد و می گوید: «ناچار باید بروبچه ها را راضی کرد. فعلا برای خرید کفش و پوشاک آمده ایم».

وی ادامه می دهد:«الحمدلله امروزه پول در دست همه مردم می گردد و هرکس به توان خود مراسم عید را برگزار می کند. به نظرم آنچه که باعث شادی می شود، سادگی و رعایت هزینه کمتر است. عید خوب است، «نباید با توقع بیش از توان مالی، شیرینی سال نو را کم کرد».

● افزایش ۳۰ درصدی تولید میوه در یک استان

ارزیابی وضعیت تولید میوه به ویژه برای مصرف شب عید در مازندران چیست؟ این پرسش را با «دکتر ابوالحسن مهاجری» تولیدکننده میوه در استان مازندران در میان می گذارم.

وی دراین خصوص اظهار می دارد: «امسال میزان تولید میوه آن قدر بالا است که می توانیم به خارج از کشور هم صادر کنیم.»

وی به نقل از رئیس سندیکای باغداران مازندران می گوید: «درسال جاری میزان تولید میوه در استان ۲۰ تا ۳۰ درصد نسبت به سال پیش افزایش یافته است».

از «مهاجری» می پرسم حال با توجه به این افزونی محصول در استان پیش بینی بازار شب عید چگونه است؟ پاسخش این است: «انتظار بوده بازار عرضه و نرخ محصول تولیدکنندگان مناسب باشد، همان طور که سال ها پیش بوده است. اما الان چنان وضعیت نسبتا درخور گذشته احساس نمی شود».وی در ادامه صحبت خود به هزینه های مختلف تولید و آنچه عاید تولید کننده می شود، می پردازد که در گزارش بعد می خوانیم.»

● تولید محصول در چهارفصل

«حاج فتحعلی» در ادامه بیان نظرات خود، پیرامون موقعیت جغرافیایی و استعداد تولید انواع و انبوه محصولات کشاورزی در کشور اظهار می دارد: «خوشبختانه در سرزمین پهناور کشورمان برخلاف خیلی از کشورهای دنیا، درهر زمان چهار فصل سال محصولات مستعد در منطقه کاشت و برداشت می شود ضمن آن که به لحاظ اقلیمی و آب و هوایی مناسب می توان باغ نیز احداث و تولید محصول کرد. بجاست دراین باره و به عنوان نمونه اشاره کرد که در استان اردبیل اگر درجه دمای هوا حتی زیرصفر هم باشد و یا همزمان جنوب ایران دارای گرمای حدود ۳۰ درجه باشد، کشاورزان از جمله بخش باغی کشت و زرع و تولید می کنند. بنابه این شرایط ما در تمام فصول سال دارای همه نوع میوه و صیفی جات و فرنگی جات هستیم».

وی ادامه می دهد: «عمده احتیاج اقشار مردم مصرف کننده، غیراز محصولات گندم و برنج، چهارمحصول شامل پیاز، سیب زمینی، سیب درختی و پرتقال می باشند که این محصولات در اکثر نقاط استان ها تولید می شوند». وی ادامه این بخش از صحبت خود را با این پرسش که چرا تاکنون نتوانسته ایم قیمت این چهارمحصول موردنیاز عمومی را آن طور که باید و لازم است مدیریت کرده و مهار و یا نرخ آنها را ثابت نگه داریم، در این باره پیشنهادهایی به عنوان راهکار دارد که در شماره دیگر گزارش خواهیم خواند.

این که وضعیت میوه جات شب عید چگونه است با ارزیابی فعالان عرصه تولید و صاحب نظر، فراتر از زمان می رود. به بیان دیگر منشوری از اظهارات باشد و نباشد های واردات و ذخیره، بلعیدن مزیت های سیب و پرتقال توسط دلال ها، واردات در زمان بی نیازی و... و آنچه از فروش ۵-۴ تن محصول باغی در یک سال به دست تولیدکننده می رسد یک پنجم هزینه از مرحله کاشت و برداشت تا حمل به محل فروش می شود و دست آخر پیشنهادهایی با هدف ساماندهی بهتر در جهت تنظیم بازار، عرضه و مصرف شده است.

آنچه آمد، ویژه شب عید امسال و پارسال نیست. ظاهراً کوله باری دیرینه است که بر دوش کشاورز سنگینی می کند ولی درعین حال، چراغ بازار شب عید روشن است و رونق عرضه و مصرف برقرار...

● فرایندهای وضعیت تولید و صادرات

موقعی با دبیر انجمن اسلامی صنف بارفروشان تماس می گیرم که مشغول رانندگی است. جایی مناسب کنار مسیرش توقف می کند و در پاسخ پرسشم راجع به بازار و عرضه، واردات و قیمت های میوه جات ابتدا با اشاره به برداشته شدن تعرفه واردات میوه از ۱۵ دیماه توضیح می دهد که مفهوم صفر شدن (۴درصد) تعرفه واردات به جز سیب زمینی و پیاز، عبارت از این است که گمرک به ازای واردات هر کیلو سیب درختی ۱۶۵ تومان و پرتقال و نارنگی ۱۳۵تومان طبق مقررات عوارض دریافت می کند.

«جلیل جلیل زاده» سپس درخصوص صادرات معتقد است در وضعیت تولید مناسب و تأمین نیاز داخلی، مازاد محصول باید صادر شود چراکه صادرات محصول باعث غنی شدن موقعیت تولید و مفید برای کشاورزان می شود. وی همچنین با بیان اینکه تنظیم بازار بستگی به عرضه و تقاضا دارد، می افزاید: « با عرضه زیاد، مصرف کم و نبود صادرات، ناچار محصول تولیدی به انبار منتقل شده و کشاورز تولیدکننده ضرر می بیند. در این وضع کشاورز دیگر آن محصول را تولید نمی کند و سال بعد محصول دیگر تولید می کند. فرایند این تغییر سبب می شود آن محصول اولی که تولید نشده، قیمتش در بازار مصرف بالا رود چون که عرضه و تقاضا ناهمخوان شده است.»

وی در ادامه به کمبود سیب درختی امسال و علت آن می پردازد و می گوید: «پارسال بارش تگرگ شدید و آفت نباتی که بخش های وسیعی از باغات و اراضی کشاورزی کشور را فراگرفت به «کرچه» درختان آسیب رساند و طبعاً درختان برای سال جاری بارور نشدند به حدی که هر هکتار باغ که در شرایط مساعد جوی و سلامت ۵۰تن بار محصول می داد، در اثر وضعیت نامناسب ناشی از تگرگ و آفت، آن میزان محصول به حدود ۸-۷ تن کاهش یافت.»

وی در ادامه گفتارش نتیجه مشخص آسیب های وارده مذکور را کاهش تولید سیب درختی در دماوند، ارومیه، سلماس، میانه و سمیرم می خواند و می افزاید: «تنها در دماوند تولید ۵۰-۴۰تن سیب در هر هکتار، امسال به ۱۰تن کاهش یافت.»

به گفته «جلیل زاده» مسئول هیئت امنای میدان میوه و تره بار هر سال انبارهای سنتی به دلیل افزایش تولید سیب پر بودند و به مرور این انبارها از اول آبان تا اول بهمن ماه ۱۵-۱۰درصد برای فروش تخلیه می شدند. امسال چون سیب در انبارها همانند گذشته نبود، سیب های مرغوب به سردخانه ها برده شد. در نتیجه به جای بهمن، اول آبان از سیب سردخانه ها برداشت شد. به عبارت دیگر هر سال تا نیمه اسفند حدود ۴۰درصد سیب درختی در سردخانه ها بود اما در سال جاری ۵درصد این محصول در سردخانه ها است.»

● قیمت برخی میوه ها

در بخش دیگر گفت وگو با دبیر انجمن اسلامی صنف بارفروشان میدان بزرگ تهران، از وی نرخ های عمده فروشی میوه کف میدان را می پرسم. او قیمت هر کیلوی چند قلم میوه روز شانزدهم اسفندماه جاری را به این شرح بیان می کند: سیب قرمز ترکیه ۲۱۰۰- ۱۷۰۰تومان، سیب ایتالیا ۲۲۰۰-۱۹۰۰، سیب نوع دیگر ترکیه ۲۰۰۰-۱۵۰۰، سیب داخلی ۱۸۰۰-۱۲۰۰، نارنگی پاکستانی ۹۵۰-۸۰۰، پرتقال مصری ۱۱۵۰- ۱۰۰۰ و پرتقال معمولی ۱۰۰۰-۸۵۰تومان. او در این ارتباط می افزاید: «تا ۲۵اسفند ماه قیمت ها تغییر نمی کند اما از ۲۵اسفند قیمت سیب و جزیی پرتقال خارجی یک تلنگری می خورد.»

● کمبود میوه نداریم

در گفت وگو با قائم مقام دبیرکل خانه کشاورز وی با این گفت که کشورمان ضمن داشتن برتری و افزونی تولید مرکبات، به استناد داده های آماری و نیز ذخیره سازی میوه برای مصرف شب عید از بی نیاز بودن واردات محصول باغی می گوید.

وی همچنین با این اظهار که به ازای واردات از فرآورده های داخلی ذخیره شود، افراد واسطه دادوستدهای میوه جات را عواملی می خواند که مزایای محصولات باغی را از بین می برند.

«دکتر عنایت الله بیابانی» می گوید: کشورمان در زمینه مرکبات مزیت و مازاد تولید دارد. برطبق گزارش ثبت شده وزارت جهاد کشاورزی ما ۴ تا ۷۰۰/۴ هزار تن میوه داریم. امسال با برخورداری از ۴ میلیون تا ۴ میلیون و ۳۰۰ تن محصول مرکبات و ۶۰ هزار تن ذخیره توسط دستگاه دولتی برای روز مبادا، کمبود میوه و نیاز به واردات نداریم.»

● دلال ها مزایای محصولات باغی را می برند

وی سویه دیگر صحبتش این است: «با عملکرد دلال ها و دلایل دیگر، تمام مزیت های محصولات باغی خود را از دست می دهیم و نیز این که با مشخص بودن سرانه تولید و مصرف، باید گفت آنان که علاقه مند به واردات هستند خوب بود می آمدند از تولیدات داخلی ذخیره سازی می کردند. تنها در استان مازندران یک میلیون تا یک میلیون و ۵۰۰ تن مرکبات تولید می شود. بنابر موارد گفته شده لازم نبود میوه وارد کنیم. درحالی که با توجه به محصولات کافی باغی می باید از واردات پرهیز کرد چرا که تولیدات کشاورزی طبیعتا در تیررس آفات نباتی بوده اند.»

از این مقام خانه کشاورز کشور می پرسم: امسال محصولات باغی استان مازندران از سرما آسیب ندیده است؟ می گوید: «تا الآن از سرما و یخ زدگی محصول در مازندران گزارشی ارایه نشده است. صحبت آخر این که سعی کنیم به تولیدکننده کمک و از او حمایت کنیم تا در بخش های کشاورزی افزایش تولید داشته باشیم.»

یک هکتار زمین در مناسب ترین شرایط ۵-۴ تن پرتقال می دهد. این مقدار محصول چنانچه هر کیلو ۷۵۰ یا ۶۵۰ تومان هم نرخ گذاری و فروخته شود آنچه درنهایت به عنوان سود خالص در یک سال دست کشاورز را می گیرد یک تا دو میلیون تومان است... هزینه های گوناگون از تولید تا فروش تقریبا چهارپنجم کل ارزش محصول را به خود اختصاص می دهد.

● هزینه ها درآمدها را می بلعد

«دکتر ابوالحسن مهاجری» تولیدکننده میوه در شمال، در ادامه بیان نظرات خود پیرامون وضعیت تولید میوه که در شماره پیش خواندیم، راجع به هزینه های مختلف می گوید. وی این موضوع را از آنجا شروع می کند که هر کیلو پرتقال در میدان ۷۵۰- ۶۵۰ تومان فروخته می شود اما... او می افزاید: «این فروش بدون در نظر گرفتن هزینه های مختلف است که شامل تهیه کود و سم، دستمزد کارگر، چیدن بار از درخت، کرایه حمل بار به میدان و... است. هزینه های امسال با سال پیش تفاوت کرده است مثلا سال گذشته دستمزد کارگر ۰۰۰/۱۵ تومان بود امسال ۰۰۰/۲۵ تومان است و یک جعبه جای محصول ۶۰۰ تومان است.»

این فعال در بخش تولید میوه ادامه می دهد: «از یک هکتار باغ زیر محصول در بهترین حالت ۵-۴ تن بار پرتقال تولید می کند بر همین مبنا هزینه بردار است به طوری که از مرحله تولید تا عرضه حدود ۸۰-۷۰ درصد، ارزش مقدار محصول هزینه می شود. لیکن آنچه که بابت هر کیلو فروش به دست تولیدکننده می رسد ۲۰۰-۱۵۰ تومان است. به عبارت دیگر ۵-۴ تن بار در سال برای باغدار کلا یک یا دو میلیون تومان درآمد دارد که در برابر کل ارزش زمین، مبلغی نیست.»

● پیشنهادی برای تنظیم بازار تولید و عرضه

دبیر اتحادیه صنف بارفروشان در ادامه بیان وضعیت میوه شب عید و نرخ ها در شماره پیشین گزارش، با اشاره به چگونگی برنامه ریزی ها، تحلیل و پیشنهادهایی شاید راهگشا در جهت ساماندهی و بهینه تر شدن تنظیم بازار، تمرکز تصمیمات، ذخیره سازی که چند سالی است مسئولان به آن توجه کرده اند و واردات میوه جات ارایه می دهد.

«حاج فتحعلی» نخست با طرح وجود چندگانگی تصمیم گیری و سلایق متفاوت برخی از دستگاه ها در برنامه ریزی میوه بر این نظر است که یک ارگان واحد مشخص در هر استان با توجه به شرایط جوی تشکیل شود تا میزان هزینه های تمام شده، مصرف و نرخ عادلانه چهار محصول سیب زمینی، پیاز، سیب درختی و پرتقال را دست کم برای یک سال تعیین و مدیریت کند. به باور او تعدد ارگان های مختلف با قوانین خاص خود سبب آشفتگی در بخش میوه جات می شود.»

وی همچنین پیشنهاد می کند مقدار برداشت و میزان مصرف نسبی هر شخص در سال با توجه به ظرفیت زمین های کشاورزی از جمله باغات در همه استان ها دقیقا تعیین گردد تا مشخص شود آیا مجموع تولیدات داخلی برابر نیاز عمومی می باشد یا خیر. از سوی دیگر در بحث هزینه ها شامل: کود، سم، شخم، هرس، کاشت و برداشت، ظروف بسته بندی، ابزار کار، سردخانه و انبار، حق العمل عمده فروش و سود میوه فروشان سطح شهر محاسبه و برآورد شود تا نرخ تمام شده هر محصول به دست آید.

بنابر اظهار «حاج فتحعلی» انجام این موارد در راستای تنظیم بازار بستگی به سیاست دولت ها دارد که در آن، دست باغداران و کشاورزان و صادرکنندگان میوه باز باشد تا بتوانند به عنوان یک حرکت ملی در بخش صادرات ارز وارد کشور کنند، ضمن آن که با رقابت در بازارهای جهانی می توان سهمی داشت. البته همان طور که پیشتر اشاره شد در صورت کمبود یک محصول داخلی می توان با وارد کردن آن محصول جبران کرد. در این زمینه آن ارگان مزبور وظیفه تنظیم صادرات و واردات را مدیریت کند تا به تولید داخلی زیان وارد نشود. البته صادرات و واردات باید توسط بخش خصوصی انجام شود.»

دبیر اتحادیه صنف بارفروشان تهران، در عین حال تأکید می کند: «منع صادرات یا این که عمده محصولات تولید شده در کشورمان صادر شود باعث زیان آوری خواهد شد. به عنوان مثال، تجربه چند سال پیش درخصوص تولید بیش از حد مصرف سیب زمینی باعث از بین بردن و یا رایگان دادن آن به مصرف کننده شد و دیگر تأثیر آن سیاست یادشده در بالا از دست دادن بازار جهانی خواهد شد. در این مبحث، موضوع عرضه و تقاضا به عنوان یک اصل در نرخ گذاری شایان توجه است و معمولا چهار محصول موصوف روی ریل عرضه و تقاضا نرخ خود را مشخص می کند.»

«حاج فتحعلی» با سابقه کار بیش از چهار دهه در توزیع عمده میوه، درباره ذخیر سازی میوه جات نیز با بیان این که اعلام ذخیره کردن یکی از علل افزایش نرخ می شود و امسال برای شب عید با برداشتن تعرفه دولتی زودتر از هر سال قیمت پرتقال در میدان بزرگ و تره بار حالت تعادلی خود را حفظ کرده است می افزاید: «تولیدات داخلی نهایت زمان مصرف دارند که ناچار می بایست به موقع عرضه شوند. ولی ذخیره کردن میوه از منابع وارداتی در صورت کمبود یا احتمالا احتکار، با نظارت وزارت با زرگانی یک امر لازم است که به هنگام و دور از کاغذبازی توسط بخش خصوصی، انجام شود.»

خانه تکانی و برق انداختن خانه با کل وسایلش به ساعات پایانش رسیده و حالا نوبت رفتن به سمت خرید آجیل و میوه و شیرینی است که وصف آن خوش آیند و دلپذیر است. یک فروشنده خشکبار می گوید نرخ ها در شب عید خرده تکانی می خورند. تهیه سور و سات عید نوروز و قیمت ها را به عنوان یک اتفاق ویژه سرورانگیز بنگریم. بیش از هر چیز دیگر حس نو شدن را در روح و فکرمان تصویر و قاب کنیم حتی خرید و تناول آجیل شب عید را با طعم و احساس دیگری احساس کنیم.

سالی یک بار هزینه مخصوص آجیل و میوه نوروز را به کام خود و خانواده شیرین تر کنیم و خستگی های سال را از سفره رنگارنگ عید، پر کنیم. مطمئن باشید قیمت ها و هزینه ها با اندکی ساده گذران کردن رسم نوروز چندان در معادلات دخل و خرج تأثیر نخواهند گذاشت.

با هم سری به بازار آجیل و قیمت ها می زنیم. این بازار تا اواسط فروردین تحت نظارت بازرسان آشکار و پنهان است تا نرخ ها بلندپرواز نشوند و فرصت طلبان اجازه جولان نداشته باشند.

خشکبار هم کم کم به دنبال واردات برنج، لپه، عدس، ماش و... و میوه جات، در بین تولیدات داخلی نظیر بادام، مغز گردو، تخمه و... برای خود جا باز کرده است. البته شناخت آجیل خارجی چندان میسر نیست دست کم برای خیلی از مردم. این تنقلات شبه داخلی نیز چانه بردار نیست ولی بازار شب عید هیجانات خاص خود را دارد...

● صف آرایی خرید آجیل

مغازه های خشکبارفروشی از اواسط اسفندماه رو به شلوغی مشتریان رفته و صف آرایی مصرف کنندگان باعث شکوه مندی بازار شده است. سری به آجیل فروشی های حوالی بازار می زنیم. مغازه ها بدون مشتری نیستند. خانواده و افراد دیگر داخل مغازه ها مایحتاج شب عیدشان را انتخاب می کنند. فروشنده ها بیش از هر زمان دیگر قبراق تر شده و عجولانه انواع آجیل را در کیسه های پلاستیکی وزن می کنند، فوری گره می زند روی هم می گذارد بعد با ماشین حساب کرده اعلام دریافت وجه می کنند.

برخی مردم هم جلوی مغازه ها ایستاده نرخ ها را سبک و سنگین می کنند. کسانی می روند. بقیه با بیرون آمدن بعضی خریداران آجیل، داخل می شوند. اما شاید بین ۸-۷ نوع بادام و پسته و... با قیمت های متفاوت کمی مشکل باشد که کدام را انتخاب کرد و گرفت... یادم می آید که دقایقی تماشاگر این اوضاع و صحنه های پرشور و هیجان شده ام. از بین جمعیت به مغازه می روم اما فرصت پرسش و پاسخ در این حضور و داد و ستدها سهل نمی نماید. در اندک فرصت، وضع بازار شب عید را از زبان مسئول مغازه می شنوم که می گوید: «در حال حاضر آن چنان بازار فروش مثل سال های گذشته، متعادل نیست. این برمی گردد به توان خرید مردم. سال ها پیش مشتریانی داشتیم که برای مصرف آجیل شب عید از هر نوع ۲ کیلو می خریدند. جمع می زدیم حدود ۳۰۰-۲۰۰ هزار تومان می شد. الان بعضی ۵۰۰ گرم و ۲۵۰ گرم از هر نوع آجیل می خواهند.»

می گویم: شاید این مقدار خرید کردن برای مصرف شخصی شان باشد؟

او می گوید: «اگر به این قصد باشد می توانند با خرید مقدار نیاز شب عید، برای تفنن مصرف کنند.» حس می کنم بیش از این چند دقیقه نمی خواهد بیهوده وقتش را از دست بدهد. از بین جمعیت به پیاده روی شلوغ تر می آیم.

جمعیت بی شمار سطح پیاده رو را قرق کرده، پنداری آمده اند یک جا بازار را بخرند. وارد مغازه دیگری می شوم آنجا هم مثل بیشتر مغازه ها مشتری دارد. می ایستم تا شاید دو سه نفر از مشتریان بیرون بیایند... همین می شود. داخل می شوم. «رضا» مسئول این مغازه هم مثل آن فروشنده، بر این نظر است که بازار فروش پررونق است در پاسخ به پرسشم که قیمت های خشکبار در مقایسه با شب عید پارسال چه جور است؟ جواب می دهد: «امسال نرخ برخی خشکبار مقداری بالا است. پسته ۱۶هزار تومانی ۱۸ هزار تومان شده است.»

این نظر یک خانم به نام هدایت است که مقداری آجیل خریده است، می گوید: «برای برگزاری رسم عید و رعایت مهمان و روحیه بچه ها مقداری خرید کردم آن هم از حقوق همسرم.»

خانم دیگری «نوری» نام به نامساوی بودن درآمد و هزینه ها اشاره می کند و می گوید: «سال های قبل می دیدم کسانی را که چند کیلو آجیل می خریدند. حالا یک سوم آن موقع می خرند.» او سپس از تأثیر نرخ های آزاد شده انرژی می گوید که روی دخل و خرج ها اثر دارد. ولی می گوید: «من مغازه دارم. لوازم روشنایی می فروشم. ناچار اجناس را مقتضی شرایط اقتصادی و هزینه ها قیمت می گذارم.»

● بازرسی پنهان و آشکار

▪ واحدهای سطح شهر

در گفت وگو با مدیر بازرسی و نظارت اصناف تهران از وی درخصوص چگونگی نظارت بر واحدهای صنفی به منظور تنظیم بازار عرضه و تقاضای کالای شب عید، می پرسم.

«داود اسکندری» پاسخ می دهد: «شاخص هایی که ما در تنظیم بازار و بازرسی لحاظ می کنیم شامل گران فروشی، عدم صدور فاکتور و نصب اتیکت قیمت و خودداری از فروش کالا است.» می گویم طی سال ها به ندرت دیده یا شنیده شده بازرسی از واحد صنفی صورت گرفته باشد او با اشاره به این که در سطح شهر نظارت روی واحدهای صنفی داریم، می افزاید: «بازرسی به دو صورت محسوس و نامحسوس داریم. از زمان قانونمند کردن یارانه ها، تشدید بازرسی در قالب ۲۲ قلم کالای اساسی و تنظیم بازار داشته ایم. اصولا هر واحد مکان های مشمول نظام صنفی با حضور مأموران ما در طول روز و شب تحت نظارت هستند. برای این ایام کلیه نیروهای مان را تا نیمه دوم فروردین برای این امر بسیج کرده ایم.»

● ممنوعیت افزایش نرخ کالا در صنوف

وی سپس در زمینه تأمین مایحتاج شب عید با بیان این که تمام اجناس از جمله گوشت قرمز، میوه در سردخانه ها موجود است و هیچ کمبودی نداریم و وزارت بازرگانی برای عرضه و تنظیم بازار تمهیدات لازم را انجام داده است، درباره قیمت ها می گوید: «هیچ یک از صنوف اجازه ندارند قیمت کالا را بالا ببرند در حالی که برخی از تولیدکنندگان قیمت کالا از جمله ماکارونی را کاهش داده اند. اگر واحدی قیمت کالا را افزایش داده باشد و شکایت شود ظرف مدت نیم ساعت از طریق سامانه ۱۲۴ موضوع رسیدگی شده و سرانجام نتیجه شکایت به شاکی اطلاع داده می شود.»

از «اخوان» سؤال می کنم: در سال جاری چه تعداد شکایت گزارش شده و موضوع شکایات گزارش شده چه بوده است؟ وی چنین می گوید: «از اول بهمن تا بیست و نهم بهمن ماه ۲۸۸۷۹ مورد شکایت مردمی گزارش شده و اکثراً درباره گران فروشی بوده است. از این تعداد شکایت ۸۰۲ مورد تخلف بوده و تشکیل پرونده شده است.»

● اهمیت کیفیت کالا

تهیه گزارش را با سر زدن به بالای شهر ادامه می دهم. اندکی از ساعت ۱۲ گذشته است که به سوی یک مغازه خشکبارفروشی نسبتاً معروف می رویم. پشت ویترین مغازه عده ای آقا و خانم آجیل های بسته بندی آذین شده را تماشا می کنند. مثل جمعی دیگر در درون مغازه که مشغول انتخاب و خرید تنقلات شب عید هستند. دقایقی صبر می کنم... چندان فایده ندارد. داخل مغازه شده با اولین مشتری که آجیل خریده ولی باز نگاه به اطراف مغازه دارد، صحبت می کنم که قیمت ها چطور است. «عباس اهوازی» می گوید کیفیت اجناس خوب و راضی کننده است. او مشتری چند ساله همین مغازه است و ادامه می دهد: «قیمت ها هرچه می خواهد باشد، مهم کیفیت آجیل است.» می پرسم: حتماً کامل خرید کرده اید؟

با لحن شادمانه و تبسمی که محو نمی شود می گوید: «۱۵۰ هزار تومان.» و کلام آخر: «پارسال قیمت ها نسبت به حالا، ارزان بود.»

● نرخ ها در بالاترین زمان و مکان

در مغازه تا فرصت شود با شخص دیگری گفت وگو کنم، اتیکت نصب شده قیمت ها را می خوانم: مغز فندق ایرانی هر کیلو ۱۸۰۰۰ تومان، دو نوع فندق دیگر ۲۳۰۰۰ و ۱۳۰۰۰، پسته کله قوچی ۸۰۰/۱۸، دو نوع پسته دیگر ۰۰۰/۱۸ و ۸۰۰/۱۴، انجیر ۰۰۰/۱۸، بادام آمریکایی ۰۰۰/۱۳، تخمه آفتابگردان ۰۰۰/۵، تخمه کدو گوشتی و تخمه کدو مشهدی ۸۰۰/۹، بادام استرالیایی ۰۰۰/۱۳، ۰۰۰/۱۲ و ۰۰۰/۹ تومان است. روی ویترین نزدیک در مغازه تعدادی بسته بندی پلاستیکی حاوی پسته است. مرد میانسالی از بین مشتریان کنار قفسه های دیوار می آید او «امینی» دندان پزشک و پسته های بسته بندی روی ویترین را انتخاب کرده است. مشتری دایمی این مغازه است. علتش را همچون آن مشتری، کیفیت آجیل می خواند و قیمت را مهم نمی داند می خندد: قیمت بعد از کیفیت است.» اصالتاً اهوازی است به مغز گردوهای دم دستش اشاره می کند می گوید: «در اهواز مغز گردو کیلو ۲۵-۲۴ هزار تومان است. رنگش مثل این، یکدست سفید نیست. اما مغز گردو اینجا ۱۸ هزار تومان است.»

او بعد می گوید: «مقداری آجیل برای سوغات به خارج از کشور خریده و مقداری هم برای مصرف عید است.»

● ۱۰درصد سود برای آجیل

چند جور بودن هر قلم آجیل و هرکدام هم یک نرخ مخصوص، مصرف کنندگان را با نوعی مشکل انتخاب مواجه می کند و نبود نرخ مشخص اقلام آجیل مشکل ثانوی خریدار می شود. در این وضع به ویژه در بازار شب عید، نظارت بر عرضه خشکبار چگونه است؟

«جواد اخوان» رئیس اتحادیه صنف خشکبار و آجیل فروش تهران در این موارد توضیحاتی می دهد: «آجیل نرخ مصوبه ندارد. براساس فاکتور خرید برای فروشندگان ۱۰درصد سود منظور می شود. اما به این مقدار سود معترضیم چرا که این مبلغ نسبت به محصولات دیگر، کم است. اما در نمایشگاه قبل از افتتاح و عرضه آجیل، متقاضیان غرفه فروش خشکبار نمونه جنس قابل عرضه شان را به اتحادیه صنفی آورده و با اعلام قیمت آن، پلمب، نمونه نگهداری و هنگام فروش کالا در نمایشگاه، با نوع جنس نمونه مطابقت می شود. این شیوه، کیفیت و قیمت را شفاف و تعیین می کند ضمن آن که در نمایشگاه ها بازرسان سازمان حمایت مصرف کنندگان و تولیدکنندگان، اتحادیه صنف و تعزیرات حکومتی حضور دارند و نظارت می کنند.»

«اخوان» در ادامه با اشاره به این که ۱۰ نوع پسته در بازار وجود دارد، می افزاید: «یک نوع پسته معروف به «پسته آب خندان (دهان بسته) هست که فروش آن ممنوع می باشد. پسته های دهان بسته در حوضچه های آب ریخته می شوند تا مرطوب شوند. این آب کثیف جذب پسته شده سپس در دستگاه حرارت داده می شود تا پوست پسته باز شود ولی برخلاف دیگر پسته ها، از قسمت پایین دهان باز می کنند. این نوع پسته کیفیت ندارد و غیربهداشتی هستند و رنگ ظاهرشان مقداری تغییر می کند و فروشگاه ها مجاز به فروش این قبیل پسته نیستند.» می پرسم: مردم چطور می توانند این نوع پسته در میان پسته های تشخیص بدهند؟ می گوید: «مردم نمی توانند آن را تمیز دهند. بازرسان ما تشخیص می دهند.»

حسن آقایی