جای دندان خالی را چگونه پر کنیم

ترمیم, روکش, ایمپلنت

دندان‌ها در سخن گفتن، ادای صحیح کلمات و حفظ زیبایی ما مؤثرند و بنابراین مراقبت از آنها اهمیت زیادی دارد و باید از این هدایای خدادادی با دقت مراقبت کنیم تا مجبور به اصلاح و بازسازی دندان‌های تخریب?شده یا از بین رفته‌مان نشویم زیرا سالم نگه‌داشتن دندان بسیار آسان‌تر و کم‌هزینه‌تر از ترمیم یا بازسازی آن است...

پوسیدگی دندان یکی از شایع‌ترین بیماری‌های دهانی است که دندان‌پزشکان هنگام برخورد با آن سعی می‌کنند با ترمیم و پر کردن دندان پوسیده، تا حد امکان آن را نگه‌دارند اما اگر بنا به هر دلیلی مجبور به کشیدن دندان شویم، ممکن است زیبایی، تناسب فک، غذا خوردن و صحبت کردن‌مان مختل شود. ترمیم‌های دندانی از کمترین مرحله تا پیشرفته‌ترین نوع آن عبارتند از ترمیم ساده، روکش‌گذاری و کاشت دندان (ایمپلنت).

● ترمیم

پوسیدگی‌های دندانی به ۲ نوع تقسیم می‌شود؛ پوسیدگی‌های ابتدایی که پوسیدگی هنوز از ضخامت مینای دندان عبور نکرده و کاملا سطحی است. این نوع پوسیدگی با رعایت بهداشت دهان و دندان قابل‌کنترل است و متوقف می‌شود. در نوع پیشرفته، پوسیدگی از مینای دندان عبور می کند و وارد عاج می?شود. در این حالت ترمیم دندان ضرورت می‌یابد. اگر عمق پوسیدگی خیلی زیاد نباشد و عصب دندان درگیر نشده باشد، با یک ترمیم ساده یا پرکردن دندان قابل‌درمان است ولی در مواقعی که شدت پوسیدگی زیاد است و عصب دندانی گرفتار شده، قبل از پر کردن، دندان باید عصب‌کشی شود. احتمال عود پوسیدگی‌های شدید بعد از ترمیم وجود دارد و ممکن است بعد از اصلاح دندان، از همان ناحیه قبلی مجددا پوسیدگی دیگری اتفاق بیفتد. عصب‌کشی هم دارای پیچیدگی‌هایی است. دندان‌هایی که تک‌کانال هستند که اغلب هم کانال‌های مستقیم دارند به راحتی عصب‌کشی می‌شوند ولی دندان‌های آسیای بزرگ چند ریشه‌ای هستند و ممکن است ریشه‌ها انحنا داشته باشد و طبیعتا درمانشان مشکل‌تر است. عصب‌کشی باعث نمی‌شود دندان برای همیشه سالم بماند و احتمال عود عفونت وجود دارد.

● روکش

گاهی به علت پوسیدگی شدید، مقدار زیادی از تاج دندان از دست می‌رود. در این حالت امکان ترمیم با مواد پرکردنی(کامپوزیت‌ها) وجود ندارد و برای اصلاح آن علاوه بر عصب‌کشی، باید روکش‌گذاری هم انجام شود. برای روکش‌گذاری، جزییات زیادی باید بررسی شود و بعد از اصلاح پوسیدگی، پایه‌ای به نام پُست داخل ریشه ‌کار گذاشته می‌شود که نقشی مانند تاج دندان ایفا می‌کند. سپس روکش روی آن قرار می‌گیرد. روکش‌ها ۲ نوع هستند؛ روکش PFM که بخش درونی آن از فلز و بخش بیرونی آن از جنس چینی است و روکش‌های دیگری که در سال‌های اخیر به بازار آمده‌اند و حاوی آلیاژ فلزی نیستند. نوع اخیر، از نظر زیبایی ارجحیت دارد چون آلیاژ سایه عاج یا لبه روکش دیده نمی‌شود. دندان‌های عصب‌کشی روکش‌دار نیز ممکن است دچار پوسیدگی شوند ولی این پوسیدگی دیگر دردناک نخواهد بود.

در این مواقع می‌توان بدون برداشتن روکش، راس ریشه را که داخل استخوان فک قرار دارد، جراحی کرد. گاهی نیز لازم است روکش برداشته و عصب‌کشی دوباره انجام شود (روکش‌ها مادام‌العمر نیستند). در فاصله بین روکش و نسج دندان باقیمانده حتی در بهترین شرایط، ممکن است درزهایی باقی بماند و باکتری‌ها از درون درزها به زیر روکش‌ها نفوذ کنند و همین عامل باعث پوسیدگی مجدد و از بین رفتن باقی‌مانده دندان شود. گاهی دیگر قادر نیستیم ریشه دندان را حفظ کنیم و ریشه حتما باید کشیده شود. روکش‌گذاری در این حالت دشوارتر است. اگر دندان پایه مناسبی داشته باشد، با یک روکش می‌توان آن را ترمیم کرد ولی وقتی پایه‌ای وجود ندارد، ناچار باید از دندان‌های مجاور برای حفظ و نگهداری دندان میانی استفاده کنیم و برای جبران فضای خالی مجبوریم بریج ۳ واحدی قرار دهیم که مکانیسم انجامش مانند قبل است. فقط ۲/۱ از دو دندان سالم مجاور باید تراشیده شوند و این آسیب بزرگی به دندان‌های سالم است و کاملا غیربهداشتی محسوب می‌شود.

در اثر این تراش احتمال پوسیدگی دندان پایه به مرور زمان افزایش می‌یابد و می‌تواند باعث از بین رفتن دندان‌های پایه شود و رعایت بهداشت به علت گیرکردن غذا در این ناحیه دشوار است. گاهی برای زیباترکردن دندان و از بین بردن نقاط پر شده تیره رنگ قبلی دندان نیز از روکش استفاده می‌کنند. این ماده سیاه‌رنگ امالگام نام دارد. این کار نیز کاملا غلط است. برای از بین بردن نقاط پر شده تیره دندان می‌توان پرشدگی قبلی را خارج و به جای آن از کامپوزیت استفاده کرد. کامپوزیت همان مواد همرنگ دندان است. در بیانیه صادر شده به‌وسیله سازمان بهداشت جهانی در سال ۲۰۰۹،‌ استفاده از امالگام ممنوع اعلام شده و می‌توان حتی در دندان‌های خلفی مانند آسیای بزرگ از کامپوزیت برای پر کردن دندان استفاده کرد(امالگام ماده‌ای سمی است). همه متخصصان ترمیمی تا جایی که امکانش باشد، سعی می‌کنند دندان را ترمیم کنند و به روکش باید به عنوان مرحله آخر درمانی نگاه کرد.

● ایمپلنت

اگر بخواهیم دندان از دست رفته را جایگزین کنیم، بهترین راه ایمپلنت است. ایمپلنت دندانی ۲ جزء اصلی دارد؛ پایه یا همان فیکسچر و تاج ایمپلنت. فیکسچر قطعه‌ای فلزی است که در استخوان فک قرار می‌گیرد. قبل از آن عکس‌هایی از فک بیمار تهیه و طول و قطر استخوان محل اندازه‌گیری و ایمپلنت مناسب انتخاب می‌شود. در این جراحی مقداری از لثه برداشته و فیکسچر جاگذاری می‌شود. بعد از قرار دادن آن، حداقل باید ۳ ماه بگذرد تا فیکسچر و استخوان فک یکپارچه شود. بعد از آن روی ایمپلنت قالب‌گیری و روکش مناسبی با استفاده از قطعات و ابزار خاص تعبیه می‌شود. قالب‌گیری در ایمپلنت خیلی راحت‌تر از روکش‌ها و بریج‌های معمولی است.

ایمپلنت معمولا هیچ عارضه‌ای ندارد و تنها عارضه آن در ۳ ماه اول کاشت است یعنی زمانی که فرایند یکپارچگی ایمپلنت و فک تکمیل می‌شود. هنگام کاشت ایمپلنت باید دقت کنیم هیچ‌گونه باکتری و عفونتی در محل وجود نداشته باشد مثلا اگر دندان بیماری را می‌کشیم، برای کاشت ایمپلنت حداقل باید ۴-۳ ماه صبر کنیم تا لثه و فک آمادگی کامل پیدا کنند. درغیر این صورت ایمپلنت پس زده خواهد شد. مواقعی که ایمپلنت پس زده می‌شود، می‌توان دوباره این عمل را بعد از گذشت ۴-۳ ماه تکرار کرد و باید به فک و لثه مهلت بازسازی داد. اما به هر حال ایمپلنت‌های دندانی درمانی گران محسوب می‌شوند و بهترین راه این است که با رعایت بهداشت، مانع پوسیدگی دندان و از بین رفتن آن شویم.

دکتر مجید نوحی

دندان‌پزشک، فلوشیپ بیماری‌های مفصل فکی - گیجگاهی