خاورمیانه کانون منازعه قدرت ها

منطقه خاورمیانه جزو مهمترین مناطق استراتژیک جهان است و هنوز هم نقش اصلی در معادلات منطقه ای و جهانی ایفا می کند, وقوع جنگ های بین المللی و منطقه ای در رقابت قدرت های بزرگ در این منطقه اهمیت خاورمیانه را دو چندان کرده است

منطقه خاورمیانه جزو مهمترین مناطق استراتژیک جهان است و هنوز هم نقش اصلی در معادلات منطقه ای و جهانی ایفا می کند، وقوع جنگ های بین المللی و منطقه ای در رقابت قدرت های بزرگ در این منطقه اهمیت خاورمیانه را دو چندان کرده است.

به گفته «بوردیس فون لوهازن» ژنرال بازنشسته ارتش اتریش خاورمیانه مرکز دنیای قدیم است مرکزی که در دل آن منطقه خلیج فارس قرار دارد و به مرکز مرکزها شناخته می شود، در این منطقه فقط مسئله نفت نیست که حائز اهمیت است بلکه به دلیل قرار گرفتن اقیانوس های پیرامونی دسترسی به کل مناطق وجود دارد و اگر قدرتی در این منطقه حاکم شود بر دیگر مناطق جهان هم اشراف خواهد داشت به همین جهت حساس ترین و استراتژیک ترین منطقه جهان به شمار می آید وهرگونه تحول در این منطقه برای کل جهان تأثیرگذار خواهد شد.

از آن هنگام که آمریکایی ها ناوهای جنگی خود را به بنادر ژاپن گسیل داشتند سیاست واشنگتن بر این پایه استوار بوده که مناطق نفوذ و پایگاه های نظامی در نقاط مختلف دنیا و از جمله خاورمیانه ایجاد کند که در مواقع ضروری بتواند به نفع مصالح و منافع خود از آنها استفاده کند، به موازات این سیاستگذاری، اتحاد جماهیر شوروی سابق (روسیه فعلی) نیز در راستای رقابت جهانی با آمریکا همین سیاست را دنبال کرده و درصد افزایش نفوذ خود در مناطق استراتژیک جهان است. آمریکا و روسیه هر دو یک هدف را دنبال می کنند ولی با روش ها و سیاست های متفاوت. بنابراین هر قدرتی که در این مناطق استراتژیک مستقر گردد نه پشتیبان بلکه تهدیدی برای دیگر کشورهای منطقه به حساب می آید.

وقوع دو جنگ آمریکا در عراق و افغانستان و حضور نظامی این کشور در خاورمیانه مؤید همین واقعیت است که واشنگتن از منافع خاورمیانه به این راحتی ها نخواهد گذشت. روسیه هم در تأمین منافع خود در خاورمیانه دست کمی از آمریکا ندارد.

از زمان ریاست جمهوری «ولادیمیر پوتین» حساسیت این منطقه دو چندان شد و روسیه احساس کرد امنیتش در گرو امنیت خاورمیانه است و خواستار نقش جدی تری در معادلات این منطقه شد و تلاش کرد که از قافله رقابت با آمریکا عقب نماند.

به جز مسائل اقتصادی و سیاسی روسیه که شدیدا تحت تأثیر مسائل منطقه ای است روسیه ۲۰ میلیون مسلمان در نوارجنوبی مخصوصا در بخش قفقاز شمالی دارد که بسیاری از این مسلمانان خود را عضو امت جهانی اسلام می دانند و هرگونه مسائل و مشکلات جهان اسلام بر آنها تأثیر فراوان می گذارد.

به همین دلیل روسیه می کوشد با کشورهای خاورمیانه نظیر ایران، سوریه، عربستان، مصر، اردن، قطر و امارات روابط متوازنی داشته باشد تا احساسات مذهبی و نیز سیاست های احتمالی حمایتی از ناحیه این کشورها نسبت به اتباع مسلمان و جمهوری های مسلمان نشین تقویت نگردد و همچنان این مناطق مسلمان نشین را در کنترل خود داشته باشد.

طبق این دیدگاه همانگونه که چون ایران و سوریه برای روسیه دارای اهمیت است برقراری مناسبات با دول محافظه کار و سنی مذهب خاورمیانه نظیر عربستان، قطر، امارات و اردن نیز از اولویت ویژه در سیاست خارجی آن کشور برخوردار است.

البته روسیه همچنان که متحدان عرب خود را حفظ می کند با اسرائیل نیز همکاری هایی دارد و شاید به دلیل این است که ۱۵ تا ۲۰ درصد جمعیت روس زبان در اسراییل زندگی می کنند.

از سوی دیگر، روسیه سعی دارد که روابط خود را با حماس نیز حفظ کند زیرا برخلاف آمریکا که حماس را یک گروه تروریست می داند معتقد است که داشتن کانال دیپلماتیک با حماس خیلی مهم است.

به گفته تحلیلگران روسیه با ارایه پیشنهاد برای حل منازعه خاورمیانه تلاش دارد برای خود وجهه بین المللی کسب کند.

به همین دلیل وقتی اجلاس آناپولیس که به پیشنهاد آمریکا برگزار شد، موفقیتی دربرنداشت مسکو پیشنهاد کرد اجلاسی دیگر در این کشور برگزار شود تا راه حلی برای صلح خاورمیانه درنظر گرفته شود.

در واقع روسیه می خواست به آمریکا نشان دهد که این فقط آمریکایی ها یا فرانسوی ها نیستند که در روند خاورمیانه مهم هستند بلکه روسیه هم به همان اندازه آنها دراین روند مهم هستند.

بدون تردید می توان گفت که سطح ارتباط روسیه با مسائل خاورمیانه به میزان زیادی به سطح روابط آمریکا با این منطقه و در واقع به رقابت این دو کشور بستگی دارد.

همانگونه که واشنگتن بدون رعایت منافع روسیه وارد منطقه پیرامونی و حیاط خلوت این کشور شده و به تقویت و حمایت از رژیم های ضدروسی همچون گرجستان می پردازد روسیه نیز می کوشد تا با تقویت و حمایت از دولت هایی همچون ایران، سوریه و جنبش مقاومت اسلامی حماس در برابر نفوذ آمریکا نوعی موازنه برقرار کند.

از سوی دیگر، روسیه با بهره گیری از فرصتی که به واسطه افزایش احساسات ضدآمریکایی در منطقه به دلیل اقدام نظامی در عراق و افغانستان ایجاد شده در تلاش است تا با نزدیکی با دیگر دول عرب مانند عربستان، قطر، مصر، اردن و امارات تصویر بین المللی خود را نزد جوامع اسلامی بهبود بخشد.

درهمین راستا آمریکا نیز می کوشد برای کاهش نفوذ روسیه در منطقه با کشورهای عربی و جهان اسلام روابط خوبی برقرار کند. تلاش برای حل اختلاف با سوریه، نزدیکی مناسبات با لبنان، سفرهای پی درپی مقامات آمریکایی به خاورمیانه دقیقا در همین زمینه صورت می گیرد.

هرچند روابط رژیم صهیونیستی با آمریکا پس از روی کار آمدن باراک اوباما به سردی گراییده است لیکن تحلیلگران معتقدند اوباما می کوشد با فشار وارد کردن بر رژیم نتانیاهو نخست وزیر رژیم صهیونیستی در دل فلسطینیان جایی باز کند و آنان را به از سرگیری مذاکرات ترغیب کند تا حل بحران خاورمیانه را برای خود امتیازی به حساب آورد و روسیه را از میدان رقابت خاورمیانه خارج سازد.

درهر صورت منازعات در خاورمیانه میان روسیه و آمریکا پنهان و آشکار همچنان ادامه دارد و هریک می کوشد جایگاه خود در منطقه را تثبیت کند.

اینکه آیا روسیه می تواند رویاهای گذشته خود را در منطقه پیاده کند موضوعی است که تحولات آینده آن را نشان خواهد داد.

فریده شریفی