دوشنبه, ۲۴ دی, ۱۴۰۳ / 13 January, 2025
کم خونی
● کم خونی ANEMIA
کم خونی وضعیتی است که در آن تعداد یا اندازه گلبول‌های قرمز و یا مقدار هموگلوبین‌موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی‌اکسید کربن بین خون و سلول‌ها دچاراختلال می‌شود. از علل ایجاد کننده کم‌خونی می‌توان کمبودهای تغذیه‌ای، خونریزی،ناهنجاری‌های ژنتیکی، بیماری‌های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی را نام برد. منظور ازکم‌خونی‌های تغذیه‌ای کم خونی‌هایی است که در اثر دریافت ناکافی مواد مغذی ایجادمی‌شوند.
خون سازی که کمبود آنها موجب بروز کم خونی می‌شود از مهم‌ترین مواد مغذی‌جهت آنها کم خونی ناشی از آهن و اسیدفولیک اشاره کرد. از بینB۱۲ ویتامین می‌توان به‌آهن، فقر آهن یکی از شایع‌ترین کم‌خونی‌های تغذیه‌ای است.
● کم‌خونی ناشی از فقر آهن
شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در کشورهای در حال توسعه و مهم‌ترین علت فقر آهن‌یکی از تغذیه‌های در کودکان و زنان در سنین باروری است که با ایجاد گلبول‌های قرمزکم‌خونی کاهش میزان هموگلوبین مشخص می‌شود که این بیماری سبب اتلاف منابع وکوچک و بهداشتی، کاهش بهره‌وری در اثر افزایش میزان مرگ و میر ابتلا به بیماری درمراقبت‌های مادران و کودکان و بالاخره کاهش طرفیت جسمی و روانی در بخش بزرگی ازجامعه می‌شود
● میزان نیاز به آهن
براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است. مثلاً میزان نیاز به آهن و افزایش حجم خون، رشد جنین و جفت و سایر بافت‌ها زنان باردار به علت به‌همین دلیل بیش از سایرین در معرض خطر کم خونی قرار دارند. در شیرخواران نیاز دارند. درصورت سلامت مادران، میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶-۴ ماه اول زندگی کافی، ولی‌در مورد نوزادانی که با وزنت کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کم بود و باید از ۳ ماهگی آهن‌اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود. همچنین بستن پیش از موقع بند ناف نیز به این‌دلیل که نوزاد را از یک سوم کل خونش محروم می‌کند، خطر فقر آهن را افزایش می‌دهد.
● دلایل فقر آهن
دلایلی گوناگونی برای کمبود آهن وجود دارد که ازو آن جمله می‌توان به علل زیر اشاره‌کرد:
۱) دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی مورد استفاده که در آن آهن کمی وجوددارد، مانند بعضی از رژیم‌های گیاه خواری.
۲) جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده، مشکلات گوارشی یاتداخلات دارویی و داروهایی مثل کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، رانیتیدین وتتراسایکلین).
۳) افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری وشیردهی.
۴) خونریزی زیاد در دوران عادت ماهانه و یا در اثر جراحات یا ناشی از هموروئید(بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها، کمبود آهن در مردان بزرگسال معمولاً در اثر ازدست دادن خون است.
● علایم کم خونی ناشی از فقر آهن
بعضی از علایم کم خونی فقر آهن عبارتند از:
رنگ‌پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس،سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست و پاها، حالت تهوع و در کم خونی‌شدید گود شدن روی ناخن (ناخن قاشقی).
● درمان کم‌خونی ناشی از فقر آهن
برای درمان کم خونی از چند روش استفاده می‌شود که بهترین و کم‌خطرترین آن‌هااستفاده از مکمل‌های خوراکی است. درمان با نمک‌های ساده آهن مثل سولفات فروی‌خوراکی کاملاً مؤثر بوده و به شکل قرص، کپسول یا مایع است و باید مصرف آنها تا چندین‌ماه ادامه یابد.
چنان که این قرص‌ها با معده خالی مصرف شوند جذب آنها بهتر و بیشتر صورت‌می‌گیرد، ولی در این حالت سبب تحریک معده و بروز مشکلات گوارشی می‌شوند. عوارض‌گوارشی ناشی از مصر فآهن نظیر تهوع، دل‌پیچه، سروزش قلب، اسهال یا یبوست را می‌توان‌به حداقل رساند، به شرطی که آهن را با میزان بسیار کم مصرف کرده و به تدریج به میزان آن‌افزوده تا به حد مورد نیاز بدن برسد. بهتر است قرص آهن در آخر شب قبل از خواب استفاده‌شود تا عوارض ناشی از آن کاهش یابند.
ویتامین C جذب آهن را افزایش می‌دهد، به همین دلیل معمولاً مصرف ویتامین C به‌همراه آهن پیشنهاد می‌شود. علاوه بر درمان دارویی باید به میزان آهن قابل جذب در غذا نیزتوجّه کرد. جذب آهن غذا اغلب تحت تأثیر شکل آهن موجود در آن می‌باشد. آهن موجوددر پروتئین‌های حیوانی مانند گوشت گاو، ماهی، پرندگان (آهن هم) بیشتر جذب می‌شود، درحالی که جذب آهن پروتئین‌های گیاهی ماندن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) کمتر می‌باشد.باید توجّه داشت که ویتامین C جذب آهن سبزی‌ها و میوه‌ها (آهن غیرهم) را بیشتر می‌کند.مصرف چای همراه یا بلافاصله بعد از غذا می‌تواند جذب آهن را تا حد صفر تا پنج درصدکاهش دهد.
قهوه، تخم مرغ، شیر و لبنیان، نان گندم، حبوبات (حاو؟ی اسید فیتیک) و فیبرهای‌غذایی جذب آهن را به علت تشکیل کمپلکس‌های نامحلول کاهش می‌دهند. بنابراین‌فرآورده‌های حاوی آهن، طی یک ساعت قبل یا دو ساعت بعد ازو مصرف هر یک از این موادنباید مصرف شود.
● منابع غذایی آهن‌دار
منابع غذایی آهن‌دار عبارتند از جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ،سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین‌میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی.
▪ عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها
۱) اسید سیتریک و اسید اسکوربیک یا ویتامین C که در آلو، خبرزه، ریواس، انبه،گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیموترش، سیب و آناناس وجوددارند می‌توانند عوامل افزایش دهنده جذب آهن در بدن باشند.
۲) اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل،گوجه‌فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است نیز سبب افزایش جذب آهن می‌شوند.
۳) محصولات تخمیری مثل سس، سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می‌شود.
● توصیه‌های کلی زیر را به کار ببندید:
۱) استفاده از غذاهایی که غنی از آهن می‌باشند.
۲) استفاده از منابع غذایی حاوی ویتامین C هر وعده غذایی جهت جذب بهتر آهن(مثل:: پرتقال، گریب‌فروت، گوجه‌فرنگی، کلم، توت‌فرنگی، فلفل سبز، لیموترش).
۳) گنجاندن گوشت قرمز، ماهی یا مرغ در برنامه غذایی.
۴) پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله بعد از غذا.
۵) برطرف کردن مشکلات گوارشی و یبوست.
۶) تصحیح عادات غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که‌خود از علایم کم‌خونی فقر آهن می‌باشند.
۷) مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم‌خونی.
۸) استفاده از نانهایی که از خیر ورآمده تهیه شده‌اند.
۹) استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع‌خوبی از آهن هستند.
۱۰) استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده.
۱۱) شست‌وشو و ضد عفونی کردن سبزی‌هایی که استفاده می‌کنید.
۱۲) شستن کامل دستها با آب و صابون قبل از تهیه و مصرف غذا و پس از هر بار اجابت‌مزاج.
۱۳) مصرف روزانه یک قرص آهن از پایان ماه چهارم بارداری تا سه ماه پس از زایمان‌در زنان باردار.
۱۴) مصرف قطره آهن همزمان با شروع تغذیه تکمیلی تا پایان ۲ سالگی در کودکان.
● دلایل بروز کم خونی
عارضه کم خونی زمانی بروز می‌کند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین به‌گلبول‌های قرمز خون در حمل اکسیژن از ریه‌ها به تمام اندام‌های بدن کمک می‌کند.
▪ کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز میکنند و به اختصار درذیل معرفی شده‌اند:
۱) کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA):
این نوع کم خونی از شایع‌ترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن‌فاقد آهن کافی است.
بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولاً در اثر از دست دادن‌خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های‌روده یا سرطان روده بروز می‌کند.
همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروزو این حالت شود. در دورهٔ‌بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.
بدن می‌تواند با مصرف مواد غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفنجاج،عدس، سیب‌زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به‌دست آورد.
۲) کم خوزنی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین
این نوع کم خونی معمولاً در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B۱۲ بروز می‌کند. این‌ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک میکنند. در این نوع کم‌خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل‌دهند.
قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک‌اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم وسایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.
گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبودویتامین B۱۲ است. این حالت معمولاً در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که درحقیقت نوعی بیماری خودایمنی است. عدم دریافت ویتامین B۱۲ کافی می‌تواند موجب‌کرخی و بی‌حسی دستها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات‌بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B۱۲ضروری است.
۳) بیماری‌های نهفته
بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمزخونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد منبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیزمی‌شودن در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح‌هورمونهای کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست‌می‌دهند.
۴) بیماری‌های خونی ارثی
اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگرنیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به‌جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونتی حرکت‌می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این‌گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن‌خون به اعضای بدن را مسدود میکنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، امانمی‌توادن با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم‌خونی می‌شود. نوع دیگری از کم‌خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که‌بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیرطبیعی مختلف از والدین به کودک‌ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تأثیر منفی می‌گذارند.
۵) کم‌خونی آپلاستیک
نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروم می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمزتلوید نمی‌کند. از آن جا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تأثیر می‌گذارد، از این خطر بالای‌بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیرقابل توقف می‌شود. این حالت دلایل مختلفی دارد که‌عبارتند از:
الف) روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی‌درمانی.
ب) قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی. (مانند مواد مورد استفاده در برخی‌حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی.
پ) برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی.)
ث) عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تأثیر می‌گذارند.
نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد. این بیماری را می‌توان با تعویض‌خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم‌خونی برای پیشرفت در بدن به گذرزمان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیارخفیف باشد، اماب ا پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی ون خستگی، ضعف، عدم‌توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی‌تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریک‌پذیری، کرخی و سردی دستها و پاها و سردرد بود.تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکان‌پذیر است. در صورت مثبت بودن‌جواب آزمایش و ابتلا به کم‌خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن‌ضروری است. انتخاب نوع درمان آم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوهٔ‌درمان کم‌خونی گلبول‌های داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقدآهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص‌مربوطه مراجعه کرد.
ایران مسعود پزشکیان دولت چهاردهم پزشکیان مجلس شورای اسلامی محمدرضا عارف دولت مجلس کابینه دولت چهاردهم اسماعیل هنیه کابینه پزشکیان محمدجواد ظریف
پیاده روی اربعین تهران عراق پلیس تصادف هواشناسی شهرداری تهران سرقت بازنشستگان قتل آموزش و پرورش دستگیری
ایران خودرو خودرو وام قیمت طلا قیمت دلار قیمت خودرو بانک مرکزی برق بازار خودرو بورس بازار سرمایه قیمت سکه
میراث فرهنگی میدان آزادی سینما رهبر انقلاب بیتا فرهی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی سینمای ایران تلویزیون کتاب تئاتر موسیقی
وزارت علوم تحقیقات و فناوری آزمون
رژیم صهیونیستی غزه روسیه حماس آمریکا فلسطین جنگ غزه اوکراین حزب الله لبنان دونالد ترامپ طوفان الاقصی ترکیه
پرسپولیس فوتبال ذوب آهن لیگ برتر استقلال لیگ برتر ایران المپیک المپیک 2024 پاریس رئال مادرید لیگ برتر فوتبال ایران مهدی تاج باشگاه پرسپولیس
هوش مصنوعی فناوری سامسونگ ایلان ماسک گوگل تلگرام گوشی ستار هاشمی مریخ روزنامه
فشار خون آلزایمر رژیم غذایی مغز دیابت چاقی افسردگی سلامت پوست