مشکل ۳۰ تا ۸۰ درصد زنان

به خانم ها توصیه می کند درباره نشانگان پیش از قاعدگی با همسران خود حرف بزنند

نشانگان پیش از قاعدگی‌ مجموعه‌ای از علایم فیزیکی،‌ روان‌شناختی و هیجانی است که با چرخه قاعدگی زنان در ارتباط است....

این علایم قبل از شروع عادت ماهیانه آشکار می‌شوند و می‌توانند مثل یک توفان ویرانگر، موقعیت شغلی،‌ فردی و اجتماعی خانم‌ها را تحت‌تاثیر قرار دهند. در گفتگو با دکتر غلامحسین قائدی، روان‌پزشک و عضو هیات علمی دانشگاه شاهد، بیشتر با این مشکل شایع زنان و راه‌های مقابله با آن آشنا می‌شویم.

▪ آقای دکتر! آیا می‌توان علایم روانی خاصی که برخی از خانم‌ها را در دوره قاعدگی مبتلا می‌کند، یک اختلال مهم و جدی به حساب آورد؟

ـ بله؛ این نشانگان جزو اختلالات خلقی طبقه‌بندی می‌شود و حدود ۳۰ تا ۸۰ درصد خانم‌ها آن را به صورت خفیف و ۲ تا ۱۰ درصد به صورت شدید تجربه می‌کنند. این شکل شدید از تجربه علایم پیش از قاعدگی را اختلال ملال پیش از قاعدگی (PMDD) نامگذاری کرده‌اند. این شکل شدید از علایم،‌ وضعیت ناتوان‌کننده‌ای را ایجاد کرده و زندگی شغلی،‌ اجتماعی و روابط خانودگی را به شدت دچار اختلال می‌کند. تفاوت اصلی بین نشانگان پیش از قاعدگی و اختلال ملال پیش از قاعدگی در شدت علایم تجربه‌شده و شدت تاثیراتی است که روی عملکردهای گوناگون فردی، ‌اجتماعی و شغلی می‌گذارد. به‌طور کلی و به لحاظ بالینی، علایم باید در یکی‌دوهفته قبل از شروع خون‌ریزی ماهیانه شروع شده و با آغاز خون‌‌ریزی کاهش پیدا کرده و بالاخره در هفته بعد از خون‌ریزی به پایان برسد.

▪ مهم‌ترین علایم روانی این اختلال شامل چه مواردی می‌شوند؟

ـ بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ علامت برای نشانگان پیش از قاعدگی شناسایی شده و باید خاطرنشان ساخت که بیشتر این علایم، اختصاصی نیستند و هر خانمی با توجه به شرایط خاص خودش ممکن است علایمی را داشته یا نداشته باشد. به هر حال، مهم‌ترین علایم روان‌شناختی این اختلال عبارتند از تحریک‌پذیری، تندخویی، ‌خستگی مفرط، بی‌حوصلگی، حس ناامیدی،‌ پرخاشگری، افسردگی، تغییرات رفتاری، کاهش انگیزه برای انجام کارها و نوسانات خلقی. همچنین ممکن است بعضی خانم‌ها دچار اضطراب، دشواری در تمرکز، آشفتگی خواب و استرس نیز بشوند. علاوه بر این علایمی از قبیل میل زیاد به خوردن شیرینی و غذا و‌ کاهش هماهنگی‌های حسی و حرکتی نیز در افراد دیده می‌شود.

▪ آیا عوامل خاصی وجود دارند که احتمال ابتلای یک خانم را به این عوارض بیشتر کنند؟

ـ بله؛ یکی از مهم‌ترین نظریه‌ها در این خصوص معتقد است زنانی که این مشکلات را تجربه می‌کنند، ممکن است واکنش‌های ناهنجاری نسبت به تغییرات هورمونی طبیعی که در بدنشان به واسطه چرخه قاعدگی رخ می‌دهد، ‌نشان دهند. افزایش پرولاکتین خون، حساسیت به هورمون‌های مردانه، ‌اختلال در غده تیرویید و ‌کمبود ویتامین B۶ نیز می‌توانند موثر باشند. چاقی و افزایش چربی بدن می‌تواند روی تعادل موجود بین استروژن و پروژسترون تاثیرگذار باشد. بافت چربی موجود در بدن نیز می‌تواند باعث تبدیل آندروژن (هورمون‌های مردانه) به استروژن فعال شده و بنابراین تعادل را به هم بریزد و واکنش‌های منفی بعدی را به دنبال داشته باشد. وجود استرس و مشکلات خلقی (سابقه فردی یا خانوادگی)، رژیم غذایی نامناسب، مصرف کافئین بالا، افزایش سن، خشونت خانوادگی، فشارهای مختلف اجتماعی و شغلی و درنهایت مساله وراثت نیز می‌توانند سهم مهمی در شکل‌گیری این نشانگان داشته باشند.

▪ روان‌پزشکان چگونه می‌توانند به خانمی که با این مشکلات دست و پنجه نرم می‌کند، کمک کنند؟

ـ به کار بستن درمان‌های حمایتی، از جمله ارزیابی مناسب وضعیت، اطمینان‌بخشی، افزایش آگاهی و دادن مشاوره‌های مناسب یکی از موثرترین روش‌ها در این خصوص است. دادن مشاوره‌ به اعضای خانواده و سایر افراد حمایت‌کننده نیز صورت می‌گیرد. علاوه بر این، داشتن یک برنامه ورزشی منظم در طول هفته و انجام برنامه‌هایی نظیر پیاده‌روی، ‌تمرینات آرامش‌سازی و آیروبیک نیز می‌تواند به کاهش علایم و بهبودی علایم کمک زیادی بکند. ورزش منظم و مداوم علاوه بر اینکه باعث بهبود جریان خون شده و سبب آزاد‌شدن یک‌سری از هورمون‌های درون‌ریز می‌شود که نقش مهمی در تنظیم فعالیت‌های فیزیولوژیکی مختلف بدن مثل درد، احساسات، کنترل اشتها و ترشح هورمون‌های دیگر دارد و می‌تواند در تسکین عوارض جسمی و روحی نشانگان پیش از قاعدگی نقش موثری داشته باشد.

▪ آیا برنامه تغذیه‌ای خانم‌ها می‌تواند در کنترل استرس‌های روانی این دوره موثر باشد؟

ـ مطالعات متعددی نشان داده که رژیم غذایی مناسب در کاهش شدت علایم قاعدگی بسیار کمک‌کننده است. داشتن برنامه غذایی منظم برای مصرف کلسیم، منیزیم، منگنز و ویتامین B۶ باید به عنوان بخش مهمی از درمان در نظر گرفته شود. کاهش مصرف چربی‌ها می‌تواند باعث کاهش استروژن و بهبود علایم شود. مصرف کافئین، به ویژه در طول دوره قاعدگی، باید کاهش پیدا کند؛ زیرا کافئین باعث افزایش تاثیر آدرنالین شده و بنابراین استرس را افزایش می‌دهد و در نتیجه، علایم اضطراب، استرس و تحریک‌پذیری بیشتر می‌شود. مصرف میوه‌ها و سبزی‌های تازه نیز باید در برنامه غذایی لحاظ شود. به منظور کنترل نوسانات قندخون نیز بهتر است از کربوهیدرات‌ها (قندها) استفاده شود. همچنین بهتر است از گوشت سفید به جای گوشت قرمز استفاده شود. این امر و کاهش چربی‌ها و استفاده صحیح از جایگزین‌ها باعث کاهش ناراحتی‌های گوارشی می‌شود.

▪ آقای دکتر! شیوه‌های گوناگونی برای مدیریت استرس وجود دارد. آیا این شیوه‌ها هم می‌توانند در درمان این اختلال، موثر باشند؟

ـ ببینید؛ قبل از شروع دوره‌های عادات ماهیانه باید برنامه زمان‌بندی مناسبی را برای انجام کارها تنظیم کرد و به عبارتی از مدیریت زمان باید استفاده کرد. برنامه‌های کاری مهم را که احتمالا وقت‌گیر بوده و انرژی زیادی می‌طلبند و در عین حال استرس‌زا هستند، باید به اوقات دیگری از ماه کاری موکول کرد تا استرس ناشی از این مسایل باعث اختلال نشود. در برنامه‌های خود باید اوقاتی را برای پیاده‌روی، استراحت، مطالعه، دیدن فیلم، گوش دادن به موسیقی، ورزش کردن و تمرین‌های آرام‌سازی اختصاص داد. از انجام برنامه‌های سنگین نظیر برگزاری میهمانی‌های سنگین باید خودداری کرد. تغییر سبک‌زندگی و یادگیری‌ مهارت‌های مختلف نظیر مدیریت هیجانات، ‌مدیریت استرس و مدیریت زمان کمک بسیار زیادی می‌کند.

▪ و اگر هیچ‌کدام از این روش‌ها جواب نداد، چه؟

ـ آن وقت باید سراغ دارودرمانی رفت. برای کاهش برخی علایم روانی داروهایی مثل فلوکستین یا پروزاک و سرترالین که می‌توانند در کاهش علایم خستگی، ولع غذا و اختلالات خواب موثر باشند. این موضوع از اهمیت بالایی برخوردار است که هر ماه نشانه‌های نشانگان را با پزشک خود مرور کنید تا او بتواند برنامه دارویی منظمی برای شما ارایه دهد.

دکتر مهران صالحیان

دکتر غلامحسین قائدی