بررسی آثار تورمی افزایش قیمت بنزین و گازوئیل

براساس قانون توسعه حمل ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت که سال گذشته به تصویب مجلس رسید, دولت موظف است نسبت به خروج بنزین و گازوئیل از سبد حمایتی, حداکثر از ابتدای سال ۱۳۹۱ اقدام کند

رشد مصرف بنزین و گازوئیل به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های کشور در سال‌های اخیر منجر شده است.

به‌علت تولید ناکافی داخلی، دولت همه ساله مجبور به اختصاص منابع ارزی بالایی برای واردات بنزین و گازوئیل و تخصیص یارانه برای عرضه ارزان این دو کالاست. ایران یکی از ارزان‌ترین سوخت‌ها را در جهان عرضه می‌کند و در حالی که بنزین در داخل کشور ۱۰۰ تومان است، قیمت وارداتی آن از ۷۰۰ تا ۱۰۰۰ تومان در نوسان است.

از سوی دیگر، براساس قانون توسعه حمل‌ونقل عمومی و مدیریت مصرف سوخت که سال گذشته به تصویب مجلس رسید، دولت موظف است نسبت به خروج بنزین و گازوئیل از سبد حمایتی، حداکثر از ابتدای سال‌۱۳۹۱ اقدام کند. از این رو، مشخص است که دولت باید نسبت به افزایش قیمت بنزین و گازوئیل در سطح قیمت وارداتی تا سال ۱۳۹۱، اقدام کند.

با وجود اینکه این قانون سال گذشته به تصویب رسید و انتظار می‌رفت دولت به تدریج اقدام به افزایش قیمت بنزین کند، تاکنون این امر محقق نشده است. اگر دولت سال آینده یعنی سال ۱۳۸۸ هم قیمت بنزین و گازوئیل را افزایش ندهد و این قیمت‌‌ها در سال پس از آن یعنی ۱۳۸۹ هم ادامه یابد، محرز است که در سال ۱۳۹۰ باید منتظر افزایش یک‌باره قیمت بنزین و گازوئیل بود. مطالعه ذیل که توسط مرکز پژوهش‌های مجلس انجام شده نشان می‌دهد که اگر دولت سالانه و به تدریج قیمت بنزین و گازوئیل را افزایش دهد، اثر تورمی به‌مراتب کمتری نسبت به افزایش یک‌باره، ایجاد خواهد شد.

● اصلاح قیمت بنزین و گازوئیل (رساندن به سطح قیمت وارداتی)

▪ آثار مستقیم: افزایش قیمت حامل‌های انرژی همچون بنزین و گازوئیل با توجه به سهم آن در بودجه خانوار، منجر به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها می‌شود.

▪ آثار غیرمستقیم: افزایش قیمت‌ بنزین و گازوئیل به‌علت تاثیری که این دو محصول بر قیمت سایر کالاها و خدمات دارند، موجب افزایش قیمت کالاهای مرتبط هم می‌شود. طبیعی است که این افزایش قیمت، در مجموع موجب می‌شود هزینه خانوارها از افزایش قیمت بنزین و گازوئیل، بیشتر از سهم این ۲کالا از سبد مصرفی آنها باشد. مسلم است ‌به‌دنبال افزایش هزینه تولید به‌علت افزایش قیمت حامل‌های انرژی‌، قاعدتا دارندگان نیروی کار و دارندگان سرمایه، قیمت‌های آنچه را صاحب هستند، افزایش خواهند داد. مثلا با افزایش قیمت بنزین و گازوئیل، شاخص قیمت‌های حمل‌ونقل دچار تغییرات عمده‌ای می‌شود. متعاقبا هزینه‌های حمل‌ونقل افزایش می‌یابد و‌ هزینه‌های ساخت و ساز‌بیشتر می‌شود.

● افزایش تدریجی به نفع مردم است

نتایج مطالعات بیانگر آن است که سطح آثار تورمی ناشی از اصلاح قیمت بنزین و رساندن آن به سطوح قیمت واقعی آن (قیمت وارداتی به کشور) به‌صورت تدریجی و زمان‌بندی شده به‌مراتب کمتر از آثار تورمی ناشی از افزایش قیمت آن به‌صورت دفعی و یک‌باره است. اگر قیمت بنزین در عرض ۴ یا ۵ سال افزایش یابد و به سطح قیمت وارداتی برسد، اثر تورمی ناشی از آن به‌مراتب پایین‌تر از افزایش یک‌باره قیمت بنزین است. بررسی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد بار تورمی افزایش قیمت بنزین از ۱۰۰ تومان به مثلا ۱۱۰ تومان در عرض ۵سال به‌طور متوسط سالانه ۱/۳درصد است. این در حالی است که افزایش یک‌باره قیمت بنزین از ۱۰۰ تومان به ۲۰۰ تومان اثر تورمی ۵درصدی و افزایش آن به ۷۰۰ تومان اثر تورمی ۵/۲۸درصدی دارد.

● چرا بنزین و گازوئیل را باید گران کرد؟

مصرف محصولات نفتی کشور به‌دلیل پایین بودن بهای آنها، عادات نادرستی را چه در میان مصرف‌‌ و چه در بخش تولید ایجاد کرده است. ارزان بودن قیمت حامل‌های انرژی در کشورمان نسبت به کشورهای رقیب موجب شده تولیدکنندگان که سازنده وسایل، ابزارها و کالاهای مختلف هستند، به مصرف بالای انرژی عادت کنند و هزینه بالای تمام شده محصولات خود را که به‌علت بی‌بهرگی از فناوری‌های روز دنیاست، با ارزان بودن انرژی مصرفی جبران کنند. تا زمانی که برای این حوزه چالشی، تدبیری اندیشیده نشود، معضل مصرف غیربهینه آن حل نخواهد شد و یکی از بحران‌های آینده کشور همین بحران انرژی خواهد بود و قاعدتا ابزارهای قیمتی یکی از چند ابزار مؤثر و کارآمد برای کنترل و بهینه‌سازی مصرف به شمار می‌رود.

● ریشه بحران بنزین و گازوئیل چیست؟

دلیل اصلی وضع کنونی مصرف بی‌رویه بنزین و گازوئیل را نباید صرفا ساختار قیمت این دو کالا عنوان کرد. بلکه ساختار مدیریتی ادوار گذشته نیز در شرایط بحران فعلی، مقصرند. توجه به برنامه‌ریزی دورنگر برای توسعه ظرفیت‌های موجود، افزایش ظرفیت‌های جدیدتر، اصلاح ساختار الگوهای تولید حامل‌های انرژی، اصلاح ساختار هزینه‌ها، پایه‌ریزی یک نظام حمل‌ونقل عمومی کارآمد درون شهری و برون شهری (به‌ویژه حمل‌ونقل ریلی)، استفاده از فناوری‌های نوین در تولید خودروهای کم‌مصرف و... سیاست‌ها و برنامه‌هایی است که باید از سال‌ها قبل اتخاذ می‌شد تا اکنون کشور نفت‌خیز ایران با مشکل کمبود بنزین و گازوئیل مواجه نباشد و سالانه میلیاردها دلار از منابع کشور صرف واردات این ‌دو فرآورد‌ه نفتی نشود.

● آخر

افزایش یک‌باره قیمت حامل‌های انرژی برای رسیدن به سطح قیمت واقعی خرید آن(قیمت وارداتی) دارای آثار تورمی زیادی است که یقینا چالش‌های اقتصادی و اجتماعی وخیمی ایجاد خواهد کرد.‌اصلاح قیمت‌ حامل‌های انرژی به‌ویژه بنزین و گازوئیل به سطوح قیمت‌های واقعی آن ‌ با استفاده از شیوه افزایش تدریجی سالانه، ‌ توصیه اصلی برای این موضوع است.