نگاه تازه به قطر

روابط دیپلماتیك و سیاسی ایران و قطر از بدو استقلال قطر آغاز شد همسایگی, اسلام به منزله دین مشترك, كشف نفت در قطر دهه ۱۹۴۰ میلادی و نیاز شدید به نیروی كار مهاجر, از عوامل مهم در برقراری ارتباط میان قطر و ایران به شمار می آید

كشورها عموماً برای ترفیع نقش ذاتی سیاست خارجی خویش در تلاشند تا با تاثیر پذیری از تحولات منطقه ای و بین المللی و استفاده از رهیافت دیپلماسی نقش خود را در معادلات جهانی و منطقه ای بهبود بخشند. سفر شیخ حمد بن خلیفه آل ثانی امیر قطر به ایران در شرایطی صورت می گیرد كه كشور سخت درگیر بحران پرونده هسته ای است. لذا برای تحلیل این سفر ابتدا بایستی زمینه ها و تاریخچه و اهمیت روابط دو كشور را در زمینه های مختلف بررسی كنیم. روابط دیپلماتیك و سیاسی ایران و قطر از بدو استقلال قطر آغاز شد. همسایگی، اسلام به منزله دین مشترك، كشف نفت در قطر (دهه ۱۹۴۰ میلادی) و نیاز شدید به نیروی كار مهاجر، از عوامل مهم در برقراری ارتباط میان قطر و ایران به شمار می آید. در سال ۱۳۴۸ مذاكراتی بین نمایندگان ایران و قطر به منظور تعیین حدود فلات قاره دو كشور آغاز شد كه به انعقاد موافقت نهایی تعیین حدود فلات قاره دو كشور انجامید. ایران از نخستین كشورهایی است كه استقلال قطر در سال ۱۹۷۱ را به رسمیت شناخت. مطبوعات قطر در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ایران، رژیم گذشته را محكوم كردند و امیر قطر پیام تبریكی برای امام خمینی (ره) ارسال كرد. در طول جنگ ایران و عراق، قطر به رغم موضع سیاسی تقریباً بی طرفانه، به منظور تحقق سیاست های شورای همكاری خلیج فارس و فشارهای عربستان، به كمك های مالی به عراق اقدام كرد. حمله عراق به كویت در سال ۱۹۹۰ از یك سو رشته اعتماد میان كشورهای منطقه و عراق را از هم گسست و از سوی دیگر موجب گرم شدن مناسبات این كشورها، ازجمله قطر با ایران شد. بعد از جنگ دوم خلیج فارس در سال ۱۹۹۱ قطر میزبان تعداد زیادی از نیروهای آمریكایی شد كه این خود رفته رفته روابط تهران- دوحه را با مشكلاتی مواجه ساخت كه حمایت تلویحی قطر از ادعاهای امارات درخصوص جزایر سه گانه ایرانی این روابط را بیش از پیش تحت الشعاع خود قرار داد. برگزاری كنفرانس كشورهای اسلامی در سال ۱۹۹۷ و موقعیت ممتاز منطقه ای ایران در آن زمان و حمایت ایران از میزبانی دوحه برای برگزاری كنفرانس كشورهای اسلامی در سال ۲۰۰۰ تا حد زیادی روابط دو كشور را بهبود بخشید. اما ملاك راستین مناسبات ایران و قطر توانایی دو كشور برای توافق در مورد بهره برداری از بزرگ ترین میدان گاز طبیعی جهان است كه در قلمرو دو كشور قرار دارد. میدان گازی پارس جنوبی ایران به میدان بزرگ گازی قطر (میدان شمالی قطر) متصل است و از همین رو بهره برداری از گاز طبیعی این منطقه هم تعاملاتی جهت سرمایه گذاری های مشترك و هم اختلافاتی را به وجود خواهد آورد.

سفر امیر قطر به تهران در شرایط كنونی می تواند بیانگر این امر باشد كه دوحه درصدد است با دیپلماسی قطری خود نقشی را در تنگناهای منطقه ای ایفا كند. اگرچه دولت قطر كشور كوچكی به شمار می آید ولی در سال های اخیر دوحه قلب برگزاری كنفرانس ها، كنگره ها و جلسات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی در منطقه خاورمیانه به شمار می آید. وجود شبكه عرب زبان الجزیره در این كشور كه مورد حمایت آل ثانی است می تواند موقعیت ممتازی را برای ایران در افكار عمومی جهان عرب برجای بگذارد. سفر شیخ حمد به ایران در زمانی صورت می گیرد كه ایران در پی ایجاد خط لوله صلح (انتقال گاز به شبه قاره) تلاش می كند و احتمالاً دولت قطر جهت پیوستن به این پروژه و یا رقابت با آن تلاش می كند. پرونده هسته ای كشور می تواند مهم ترین مذاكرات امیر قطر در تهران باشد. بالطبع شرایط پیچیده وضعیت ایران می تواند منافع اقتصادی و تجاری این كشور امیرنشین را متضرر كند. البته ایران به دلیل نفوذ قطر در شورای همكاری خلیج فارس و اتحادیه عرب به شدت از این سفر استقبال و بهره برداری خواهد كرد چرا كه پرونده هسته ای كشور نیاز مبرمی به همراهی كشورهای عمده منطقه و خصوصاً كشورهای عربی جهت حمایت از اقدامات ایران و جلوگیری از تبلیغات سوء آمریكا درخصوص خطر نیروگاه بوشهر خواهد داشت. در كل این سفر این نكته را می رساند كه این اقدام در شرایط حساس اتفاق افتاده كه واقع گرایی دیپلماسی دوحه را می رساند البته ایران نیز در آینده قطر را در مسائل عراق حمایت و همراهی خواهد كرد. در پایان نتایج این سفر می تواند ۱- موضع مشترك دو كشور در حل مسائل منطقه ای ۲- تفاهم بر سر حوزه گازی مشترك ۳- همراهی دو كشور در امور جاری عراق و فلسطین ۴- بهره وری سیاسی قطر در قبال اختلافات این كشور با بحرین ۵- بهره وری ایران در قبال ادعاهای امارات متحده عربی و ۶- تلاش دو كشور برای سرمایه گذاری در زمینه گاز و صدور آن تلقی و مورد تحلیل واقع شود.

نبی الله ابراهیمی