نگاه ها به ازدواج عوض شده

علل افزایش سن ازدواج در گفتگو با دکتر نادر شکیبا روان شناس و مشاور خانواده

چندی پیش در حاشیه هفدهمین کنگره ملی باروری و ناباروری ایران اعلام شد سن ازدواج و باروری در ایران افزایش یافته است به طوری که سن ازدواج برای پسران ۲۹ و دختران ۲۸ تخمین زده می‌شود...

متأسفانه براساس آمارها، ۱۵ درصد زوج‌های جوان از ناباروری رنج می‌برند و افزایش سن ازدواج یکی از دلایل ناباروری‌هاست اما شاید این سوال برایتان مطرح شود که چه عواملی باعث افزایش سن ازدواج شده است؟ برای پاسخ به این پرسش، گفتگوی ما را با دکتر نادر شکیبا، روان‌شناس و مشاور خانواده بخوانید.

▪ آقای دکتر! بهترین سن برای ازدواج چه سنی است؟

- سن ازدواج باید مبتنی بر سه اصل «بلوغ جسمانی»، «بلوغ روانی» و «بلوغ اجتماعی» باشد. منظور از بلوغ جسمانی، دوران توانمندی فرد از نظر تولیدمثل است که برای دختران از حدود سنین ۱۲ تا ۱۴ سالگی و در پسران از حدود ۱۴ تا ۱۶ سالگی آغاز می‌شود. روان‌پزشکان بلوغ روانی را رشد شخصیت می‌دانند. از لحاظ حقوقی نیز بلوغ روانی با عنوان رشد شناخته می‌شود. درواقع فرد باید زمانی تصمیم به ازدواج بگیرد که از لحاظ شخصیتی، توانمندی، پختگی و رشد به مرحله‌ای برسد که نه تنها نسبت به خود شناخت کافی پیدا ‌کند و بتواند مصالح خود را تشخیص بدهد بلکه نسبت به فردی که در نظر دارد با او ازدواج کند نیز شناخت کافی به‌دست آورد. معمولا دختران در سن ۲۰ تا ۲۴ سالگی و پسرها در سنین ۲۲ تا ۲۶ سالگی به این شناخت می‌رسند اما با افزایش سن، قدرت باروری هم کاهش می‌یابد و با مشکل ناباروری، مشکلات زناشویی و اختلافات خانوادگی هم آغاز می‌شود. مثلا در خانم‌ها قدرت باروری در ۳۵ سالگی به سرعت کاهش می‌یابد و در سن ۴۵ سالگی با مشکل شدید مواجه می‌شود و بارداری در این سن به ندرت صورت می‌گیرد. هر چقدر زمان تشخیص ناباروری و مدت‌زمان نازایی بیشتر طول بکشد، احتمال بارداری نیز کاهش می‌یابد.

▪ چه عواملی بر افزایش سن ازدواج موثر است؟

- سن ازدواج در اغلب کشورهای در حال توسعه، روندی صعودی دارد و آمارها نشان می‌دهد در چند دهه اخیر به‌طور مرتب با نوسانات جزیی افزایش یافته است. بخشی از این افزایش عملی به دیدگاه‌های فرهنگی بازمی‌گردد که واکنشی در برابر الگوی توسعه در این جوامع است. نتایج یک نظر‌سنجی در تهران نشان می‌دهد پسران، سنین بالای ۲۶ سال را برای ازدواج مناسب می‌دانند و دختران ۲۱ تا ۲۵ سالگی را سن ایده‌آل ازدواج تلقی می‌کنند. البته سن مطلوب ازدواج برای اقشار کم‌سواد و بی‌سواد که الگوهای توسعه تاثیر‌پذیری کمتری دارند

۲ تا ۳ سال پایین‌تر از این حد است. در این بین عوامل موثر بر افزایش فرهنگی سن ازدواج را باید در واقعیات جامعه و تلقی نسل جوان از مفهوم تأهل و استقلال جست‌وجو کرد.

▪ بیشتر توضیح می‌دهید؟

- الگوهای رفتاری معاصر به دنبال رفاه است و آن را جزیی ضروری از زندگی می‌داند و توقع مادی بیشتری ایجاد می‌کند. بالطبع دستیابی به این رفاه زمان‌بر است. تحول الگوهای دختران که آنها را به ادامه تحصیل و کسب شأن تحصیلی، شغلی و اجتماعی تشویق می‌کند و ازدواج را مانع دستیابی به آنها می‌پندارد، در افزایش سن ازدواج در نظر و عمل تأثیری چشمگیر دارد. بی‌اعتمادی نسبت به جنس مخالف، وسواس بیش از اندازه در انتخاب همسر و فراهم بودن زمینه روابط آزاد قبل از ازدواج عوامل دیگری هستند که در تأهل تاخیر ایجاد می‌کنند. نکته دیگر الگوپذیری از جوامع توسعه یافته غربی است. به نظر می‌رسد با آنکه تمایل به استقلال در جوانان بسیار زیاد است، دیگر ازدواج را وسیله تحقق آن نمی‌دانند و نگرشی مبتنی بر جست‌وجوی استقلال در تجرد دیده می‌شود. جوانان ترجیح می‌دهند به استقلال مالی برسند و بدون داشتن تعهد زندگی مشترک، خانه‌ای بخرند یا اجاره کنند و تجرد و آزادانه زندگی کردن را محک بزنند.

▪ مشکلات مالی تا چه حد در افزایش سن ازدواج مؤثر است؟

- مشکلات مالی را باید از مهم‌ترین عواملی دانست که در جامعه ما باعث بالا رفتن سن ازدواج شده است. براساس تحقیقات میدانی و آنچه از شواهد جامعه برمی‌آید، با وجود همه دگرگونی‌های فرهنگی، ازدواج هنوز یکی از دغدغه‌های اصلی جوانان بالای ۲۰ سال است. اغلب دختران و پسران ازدواج و تشکیل خانواده را نقطه عطفی در روند زندگی‌شان می‌دانند، به آن فکر می‌کنند و در صورت توانایی برای تأهل به اقدامات عملی دست می‌زنند. در حقیقت افزایش سن تأهل در جامعه ما با دلایل اقتصادی نظیر تامین معیشت خانواده آینده، اشتغال و مسکن ارتباطی قوی دارد و از این نظر با عوامل تاخیر‌ساز تأهل در کشورهای غربی که دلایل عمده فرهنگی دارند به کلی متفاوت است. البته ناگفته نماند این مشکلات اقتصادی علاوه بر ناتوان کردن بخش بزرگی از جمعیت جوان برای تشکیل خانواده به‌تدریج از مطلوبیت ازدواج و تأهل نیز می‌کاهد و نوعی مقاومت منفی در برابر این جریان طبیعی زندگی پدید می‌آورد. جوان‌ها به ویژه پسرها به قول معروف با یک دو دوتا، چهارتا ازدواج را عقلانی نمی‌دانند. رفتن زیر بار هزینه‌های گزافی که پیش، حین و پس از ازدواج وجود دارد -از مخارج مراسم نامزدی، عقد و عروسی گرفته تا اجاره‌خانه‌های سنگین- با وجود بیکاری یا سطح درآمد پایین، یا غیرممکن است یا بسیار دشوار و بر این اساس تجرد برای آنها هرچند که طولانی شده باشد، یک مزیت محسوب می‌شود. دیدگاه جدیدی میان جوانان پسر به دور از تعارفات و تبریک‌های ازدواج و پیوند زوجین در حال شکل‌گیری است و آنها تأهل و به دوش گرفتن بار سنگین زندگی خانوادگی را نوعی حماقت، فریب، ندانم‌کاری یا به قول معروف افتادن در چاه زندگی پس از بیرون آمدن از چاله تجرد می‌‌دانند.

▪ همان‌طور که اشاره کردید با بالا رفتن سن ازدواج احتمال باروری هم کاهش می‌یابد. این موضوع تا چه حد سلامت روانی ازدواج را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد؟

- بچه‌دارشدن یکی از هدف‌های ازدواج و تشکیل خانواده است و شاید اوایل زندگی مشترک خیلی مهم نباشد اما با گذشت زمان این هدف پررنگ‌تر می‌شود. در کنار همه سختی‌های

بچه‌دار شدن، نمی‌توان این نکته را نادیده گرفت که تولد یک کودک شادی را برای زندگی زن و شوهر به ارمغان می‌آورد و نبودنش می‌تواند نشاط را از بعضی از خانواده‌ها بگیرد. البته با پیشرفت علم پزشکی احتمال بچه‌دارنشدن زوج‌ها به حداقل رسیده اما برخی زوج‌ها به دلیل مسائل فرهنگی، اجتماعی و مالی نمی‌توانند پدر و مادر شوند. حتی گاهی همین دلیل به ظاهر بی‌اهمیت باعث می‌شود تا زندگی مشترک به بن‌بست برسد. البته ما همواره به زوج‌هایی که صاحب فرزند نیستند توصیه می‌کنیم به مشاور مراجعه کنند تا از لحاظ روانی واقعیت‌ها را بپذیرند و بتوانند با هم زندگی کنند.

▪ بعضی از زوج‌ها ترجیح می‌دهند بعد از ازدواج بچه‌دار شدن را به تأخیر بیندازند. این موضوع می‌تواند تاثیر منفی روی روابط?شان داشته باشد؟

- هنوز چنین چیزی ثابت نشده اما اگر سن زن و شوهر بالا باشد و بچه‌دار شدن را به تأخیر بیندازند بدون شک مشکل ایجاد خواهد شد.

▪ آیا انجام مشاوره بارداری قبل از ازدواج ضروری است؟

- برای همه زوج‌ها نیازی نیست اما افرادی که در معرض خطر ناباروری قرار دارند باید به مراکز ناباروری معتبر مراجعه کنند تا وضعیت سلامت آنها بررسی شود و بعد از ازدواج به مشکل برنخورند.

پریسا اصولی