سرور قدیمی, زغال سنگ

آیا تمدن همچنان بر پایه زغال سنگ استوار خواهد بود

از منابع مهم تامین انرژی در جهان، زغال‌سنگ است. از مهم‌ترین عوامل آلودگی جهان نیز سوزاندن و به کار گرفتن زغال‌سنگ است.

جغرافیای مصرف این سوخت فسیلی، تغییر جغرافیای رشد اقتصادی در جهان را دنبال می‌کند؛ از غرب به شرق، از اروپا و آمریکا به چین و هند! سوال اساسی این است: آیا مزایای رشد اقتصادی چین و هند به مضرات افزایش مصرف زغال‌سنگشان می‌ارزد؟ این سوالی است که تحلیل‌گر اکونومیست به آن پاسخ نمی‌گوید، بلکه اهمیت آن را با دادن اطلاعات بیشتر و دست گذاشتن روی برخی آمارهای قابل توجه گوشزد می‌کند.

جورج اورول هفتاد سال پیش چنین نگاشت: «تمدن ما بر پایه زغال‌سنگ استوار است.» برخلاف اروپا این امر هنوز هم در مورد آسیا صحت دارد. در سال ۲۰۱۰، طبق گزارش‌های آژانس بین‌المللی انرژی (IEA)، که یک تشکیلات مبتنی بر تحقیقات است، زغال‌سنگ به عنوان دارنده تنها یک‌پنجم از ذخایر انرژی اصلی در کشورهای OECD معرفی شده است. ولی به طور کلی مصرف زغال‌سنگ در جهان، طی سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۰ تقریبا بیش از یک دوم افزایش نشان داده است. ادوارد کانینگهام از دانشگاه بوستون اظهار می‌دارد: مصرف زغال‌سنگ در حال سپری کردن یک افزایش بی‌نظیر و تاریخی است و حتی ممکن است تا سال ۲۰۲۵ جایگزین نفت به عنوان سوخت شود؛ چرا‌که مقادیر عظیمی از آن وجود دارد و در مقایسه با سوخت‌های در حال رقابت با آن، ارزان‌تر است. گر چه اغلب کثیف‌تر است.

قاره آسیا عهده‌دار بیش از دو سوم از رشد تقاضای انرژی در جهان در طول دو دهه اخیر بوده است. بالا‌تر از همه، درست به‌‌ همان ترتیب که چین و هند به سوی موفقیت پیش می‌روند، مقادیر عظیمی از زغال‌سنگ را هم خواهند سوزاند. میزان تصاعدات حاصله دی اکسید کربن بزرگ‌ترین موانع را در مجامع بین‌المللی بر سر تصمیم‌گیری‌ها در مورد جلوگیری از تغییرات آب و هوا ایجاد خواهد کرد.

چین به عنوان سردمدار تولید و مصرف زغال‌سنگ در جهان به شمار می‌رود. در این کشور سالانه ۳ میلیارد تن زغال‌سنگ به مصرف می‌رسد که این مقدار سه برابر بیشتر از دومین تولیدکننده بزرگ جهان (آمریکا) است. در عین حال چین از ژاپن هم که تاچندی پیش بزرگ‌ترین وارد‌کننده زغال‌سنگ در جهان بود، پیشی گرفته است. بیش از چهار پنجم الکتریسیته چین از نیروگاه‌های برقی حاصل می‌شود که دارای سوخت زغال‌سنگ هستند.

سوزاندن زغال‌سنگ از دلایل بزرگ آلودگی شدید هوا به شمار می‌رود که مناطقی از چین را به خود مبتلا ساخته است، و از طریق اتلاف زغال‌سنگ که ناشی از شست و شوی زغال‌سنگ و تراوشات زیرزمینی است، آب‌های آلوده و نشست خاک حاصل می‌آید.

کشور چین به سختی در تلاش است تا دیگر منابع انرژی را پرورش دهد و در راستای رشد خود از «شدت انرژی» بکاهد. (شدت انرژی به انرژی مورد نیاز به ازای هر واحد اضافی از تولید سرانه ناخالص داخلی گفته می‌شود.) همین اکنون نیز کشور چین که بزرگ‌ترین مصرف‌کننده نیروی هیدروالکتریکی در جهان است، دارای‌‌ همان اندازه نیروگاه هسته‌ای است که در کل جهان وجود دارد و در همین حال انرژی خورشیدی و بادی‌اش را هم گسترش می‌دهد.

البته، طبق یافته‌های مک‌کینزی که یک شرکت مشاوره‌ای است، پس از در نظر گرفتن همه این موارد، چین هنوز هم به نظر می‌رسد که ۴/۴ میلیارد تن زغال‌سنگ را در سال ۲۰۳۰ مصرف کند. یعنی زمانی که پیش بینی می‌شود تصاعدات کربن در این کشور از ۸/۶ میلیارد تن دی اکسید کربن در سال ۲۰۰۵ به ۱۵ میلیارد تن برسد. از این مقدار تقریبا ۴۰درصد از انرژی تولید شده حاصل خواهد شد.

مک کینزی یک استراتژی برای ایجاد کسری‌های عمیق در مصارف کربن و تصاعدات کربنی را ترسیم می‌کند. این به نظر خوش‌بینانه می‌آید. آقای کانینگهام بیان می‌دارد که ساختار چند پاره استخراج معادن در چین با تولید کنندگان کوچک بی‌شمارش، «این امر را برای دولت مرکزی دشوار کرده است که اصلاحات گسترده‌ای را شکل دهد و به اجرا برساند.»

تولید زغال‌سنگ در این کشور با رشد روزافزونی مواجه است. واردات آن نیز به سهولت از صادر کنندگان بزرگ جهان یعنی استرالیا و اندونزی در دسترس است و مغولستان درست در آن سوی مرز‌ها در حال بهره‌برداری از بزرگ‌ترین ذخایر زغال‌سنگ در جهان است. به سختی می‌توان با گزارش این هفته در اکونومیکس جی کی که یک موسسه تحقیقاتی مستقر در پکن است و به این نتیجه رسیده که چین به مدت چندین دهه دارای اقتصادی شدیدا وابسته به زغال‌سنگ خواهد بود، موافقت نمود.

در عرصه‌ای که چین می‌تازد، هند عقب نشسته است. این کشور مقادیر عظیمی از زغال‌سنگ را می‌سوزاند و تشنه نیروی برق بیشتری است. حدود ۷۰ درصد از الکتریسیته این کشور از زغال‌سنگ به دست می‌آید. آمارهای ملی در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی نشان می‌دهند؛ ولی هنوز هم حدود ۳۰۰ میلیون نفر محروم از این انرژی‌اند. در ارزیابی نیازمندی‌های انرژی افزایشی در طی ۲۵ سال بعدی، هند پس از چین در مقام دوم قرار گرفته است.

درست همانند چین، هند منابع موجود را به سمت انرژی هسته‌ای، اکتشافات و واردات نفتی و گاز و انرژی‌های تجدیدپذیر هدایت می‌کند. باز هم همانند چین، کشور هند زغال‌سنگ را یک گزینه بدیهی تلقی می‌کند. زغال‌سنگی که هند مقادیر زیادی از آن را در اختیار دارد.

هند سومین تولید‌کننده بزرگ زغال‌سنگ در جهان به شمار می‌رود و پنجمین مکان را از لحاظ منابع زغال‌سنگ در جهان داراست؛ ولی نمی‌تواند به سرعت از آنها بهره برداری کند تا به همه مطالبات پاسخ دهد. در حقیقت، میزان تولید در دو سال اخیر هیچ افزایشی پیدا نکرده است. زغال‌سنگ هند، که تحت انحصار دولت است علت این امر را وجود مشکلاتی در استخراج معادن می‌داند. به این ترتیب هند ممکن است به زودی به بزرگ‌ترین وارد کننده زغال‌سنگ در جهان تبدیل شود.

طی روند‌های اخیر، همان‌طوری که توسط مک کینزی ارزیابی شده است، تصاعدات کربنی در هند تا سال ۲۰۳۰، یعنی زمانی که صنایع تولید کننده نیرو در کشور به تنهایی در حدود یک دهم از تشعشعات افزایشی در جهان را در بر خواهند گرفت، تا حدود ۵/۲ برابر افزایش نشان خواهد داد.

درست همانند کشور چین، هند هم بیان داشته است که در ازای هر یک نفر از اتباعش، این کشور هنوز هم دی اکسید کربن کمتری نسبت به آمریکا یا استرالیا تولید می‌کنند. (با اینکه چین در مورد آلودگی به ازای هر نفر با سرعت بالایی به پای برخی از کشورهای اروپایی می‌رسد.) و در مورد هند، تصاعدات کلی این کشور (به ازای هر ۵ تا ۵/۶ میلیارد تن) بسیار کمتر از چین باقی خواهد ماند.

بازتاب نیازمندی‌های زغال‌سنگ در هند و چین نشان می‌دهد که این دو کشور چندان تحت تاثیر فاجعه ماه مارس گذشته در نیروگاه اتمی فوکوشیمای ژاپن نیستند. این دو کشور بزرگ گزارش‌هایی از برنامه هسته‌ای خود ارائه داده‌اند؛ ولی احتمال آن اندک است که بخواهند از این برنامه‌ها چشم‌پوشی کنند. از طرفی دیگر در عین حال با بالا رفتن آگاهی‌ها در مورد خطرات انرژی هسته‌ای اهمیت زغال‌سنگ بالا رفته است.

● ترس دوجانبه

در سرتاسر آسیا، از بنگلادش تا فیلیپین، تمایلات برای به دست آوردن انرژی مبتنی بر زغال‌سنگ بیشتر، به نظر توقف‌ناپذیر می‌رسد. منابع انرژی تجدید پذیر همچون منابع بادی و خورشیدی تولید الکتریسیته قابل توجهی در مقیاس‌های بزرگ نمی‌کند. تولید گاز طبیعی که کربن پایین تری ساطع می‌کند بیشتر خواهد شد؛ ولی جایگزین زغال‌سنگ نخواهد شد.

بنابراین تمرکز توجهات به روی کاستن مضرات انرژی زغال‌سنگ به نظر ضروری می‌رسد. تلاش‌ها برای فرونشاندن تصاعدات ناشی از ایستگاه‌های برقی مبتنی بر سوخت فسیلی به وسیله جذب و ذخیره‌سازی کربن هنوز هم چیزی فرا‌تر از یک ایده سازنده نیست، بلکه در این زمینه نیاز به تحقیقات بیشتری است.

در عین حال تکنولوژی‌هایی برای ایجاد یک نسل سالم‌تر و کارآمد‌تر موجود است. ولی همان طور که آژانس بین‌المللی انرژی (IEA) هم در طی گزارشی به طور ضمنی در سال گذشته بیان داشته است، این موارد آنگونه که ایجاب می‌کند، اعمال نمی‌شوند و باز هم طبق اظهارات این آژانس زمان برای محدود کردن میزان تصاعداتی که می‌تواند دمای جهان را تا ۲ درجه بالا ببرد، دارد به پایان خود می‌رسد.

طبق برآورد این آژانس، در نیروگاه‌های امروزی، این افزایش توسط ساختمان‌ها و تسهیلات موجودی همچون نیروگاه‌های تولید انرژی محصور خواهند ماند. صعود آسیا دارای مخارجی است، درست همان طور که مزایایی هم در بردارد.

مترجم: منیر غلامزاده

منبع: اکونومیست