سلامت الکترونیکی از نوع ایرانی

سلامت الکترونیکی یکی از مهمترین کاربردهای فناوری اطلاعات است استفاده وسیع و بهره مندی بهینه در این حوزه, بستگی به طراحی و ایجاد درست زیرساخت ها دارد

طرح انسجام یکی از نخستین طرح های ارائه شده از سوی شورای عالی فناوری اطلاعات بود که با توقف طرح سلامت الکترونیکی در دوران تکفا، موسوم به تکفاب بود.

در مقدمه این طرح در مورد لزوم اجرای چنین طرحی آمده است: طرح انسجام ("ادغام نظام سلامت جامع در ابرشبکه ملی" یا به اختصار "انسجام") بر شکل گیری راه حل از طریق بررسی همه جانبه مشکلات و مطالعه اقدامات انجام شده و دعوت از متفکران و محققان مربوط تکیه می کند تا از طریق سطح بندی و اولویت بندی نیاز ها و استفاده از توان موجود، محصولات مورد نیاز در زمان مناسب تولید شده و کیفیت و بهره وری خدمات بهداشتی و درمانی با استفاده از فناوری ارتباطات و اطلاعات افزایش یابد.

بر اساس مطالعات انجام شده، محور های اصلی به سه دسته مبنا، واسط و کاربردی تقسیم شد ه اند؛ در بخش مبنا، استاندارد های فاوا که مستقل از نرم افزار، سخت افزار و زبان برنامه نویسی هستند قرار داده شد ه اند. بخش واسط به محصولات نرم افزاری که با منطق پردازش داده ها و قوانین و مقررات استفاده و دسترسی به داده، سر و کار دارند اختصاص یافته و در بخش سوم نیز نرم افزار های کاربردی که با استفاده کننده هایی مرتبط بوده و به صورت محصول تجاری قابل ارایه باشند قرار گرفت ه اند.

بر اساس محاسبات انجام شده با استفاده از همکاری منابعی که تاکنون شناسایی شده است تعدادی از اهداف در سال اول قابل دستیابی هستند و سایرین به دو، سه، یا چهار سال زمان نیاز دارند. با توجه به این مساله در آرم طرح، چهار مار، جام سلامت را احاطه کرد ه اند. ولی از آنجا که جستجو و فراخوان متخصصان، اندیشمندان، و سایر سرمایه های انسانی متوقف نشده است، اطمینان به موفقیت طرح در زمان پیش بینی شده افزایش می یابد.

برای اطمینان از شفافیت و کنترل پذیری طرح، با ال هام از برنامه JPRM سازمان بهداشت جهانی و بانک جهانی، مجموعه مدیریت و کنترل پروژه انسجام تدوین شده است که هر یک از راهبرد ها را به راهکار های مشخصی تقسیم می کند که به نوبه خود به راه حل ها و محصولات قابل اندازه گیری منتهی میشوند. با توجه به مشخص بودن هزینه، زمان، مسئول و ضوابط و استاندارد های تحویل هر یک از این محصولات؛ بودجه جذب شده و میزان پیشرفت هریک از اجزای پروژه و کل آن در هر لحظه، قابل ردیابی و کنترل است و هرگونه تاخیر یا مانعی در انجام قسمت های متعدد طرح به سرعت و سهولت، قابل شناسایی، بررسی و اقدام خواهد بود.

طراحان این طرح که در میانشان نام فرزند دبیر شورای عالی فناوری اطلاعات نیز به چشم می خورد در مورد روش اجرایی این پروژه آورده اند: انتخاب میزان مشارکت دولت و بخش خصوصی در این طرح، بر اساس تئوری توسعه اوانز انجام شده است. بر اساس این نظریه، محصولات طرح انسجام به چهار بخش تقسیم گردیده است. بخش نخستین یا بخش زیرساخت، محصولاتی را شامل میشود که در آن دولت نقش تصدی گری دارد به بیان دیگر در این بخش، سرمایه گذاری، توسعه، نگهداری و مالکیت محصول با دولت بوده و بخش خصوصی حق تصرف در آن را ندارد. از نمونه محصولات این بخش به کد خدمات بهداشتی یا تقسیم بندی سیاسی کشور میتوان اشاره کرد.

در بخش دوم که الگوسازی نامیده می شود، نقش تولی گری به دولت داده شده یعنی بخش خصوصی به سفارش دولت کار را انجام و نتیجه را تحویل میدهد. نمونه محصولات این بخش را پرونده الکترونیک بیمار و مستندات منطقی پزشکی تشکیل می دهند.

در بخش سوم یا مدلسازی، دولت نقش قابله گری دارد که فعالیت ها و نقش های اقتصادی نوین را تا ورود به بازار تجارت حمایت می کند. ایجاد اجزای نرم افزاری واسط و پایگاه توزیع شده داده ها از مثال های این دسته از فعالیت ها هستند.

در بخش آخر که جریان سازی نام دارد دولت در نقش پرورش گر ظاهر می شود تا با حمایت های جهت داده شده و محدود، بخش خصوصی را در تکمیل و ارتقای محصولات موجود خود برای انطباق با استاندارد های بدست آمده در بخش های قبلی یاری کند.

ساختار ارتباط بین بخشی در طرح انسجام بر پایه تشکیل سه کمیته سیاستگذاری، فنی و مالی قرار دارد. کمیته سیاستگذاری مرکب از نمایندگان وزارتخانه و سازمان های ذیربط و نماینده صنفی بخش خصوصی بوده و وظیفه آن انتخاب اولویت ها و تصویب راهکار و استاندارد های دریافت شده از کمیته های دیگر است. ارتباط و هماهنگی با بدنه دولت و مجلس شورای اسلامی در جهت رفع موانع و تسهیل کاربرد محصولات طرح وظیفه دیگر این کمیته است.

کمیته فنی طرح انسجام از مجموعه متفکران و متخصصانی تشکیل شده است که با ارتباط با مراکز علمی و دانشگاهی، بخش خصوصی و تولید کنندگان غیر شرکتی، بر صحت و حسن تهیه و تولید محصولات طرح نظارت میکنند. این کمیته نظرات و مشکلات مشتریان و مصرف کنندگان را دریافت کرده و با اشراف به جوانب موضوع، اقدامات راهبردی را به کمیته های سیاستگذاری و مالی پیشنهاد می کند.

کمیته مالی طرح وظیفه ارتباط با مشتریان، جلب حمایت های مالی و ارزیابی عرضه و تقاضا در بازار را برعهده داشته از طریق تعامل با دو کمیته دیگر در تعیین تعرفه و قیمت گذاری محصولات نهایی ایفای نقش می کند.

اساس سیاست ترویج و جلب همکاری در طرح انسجام عبارتست از تفاهم با سازمان ها، موسسات و مراکزی که مشتریان یا حامیان بالقوه محصولات طرح را تشکیل میدهند. این گروه بر اساس تفاهم نامه فیمابین نیاز ها و اولویت های خود را اعلام و نتایج و محصولات ن هایی تولید شده را مورد بهره برداری قرار میدهند و با تهیه گزارش و بازتاب عملکرد و کارایی آن ها در پروسه تکمیل و اصلاح نتایج طرح همکاری نموده بر اساس بخش های مطرح شده در تئوری اوانز در سرمایه گذاری نیز مشارکت مینمایند.

در پایان، از آنجا که مهمترین وظیفه دولت ها عدالت، امنیت، سلامت و آموزش شهروندان بوده و حفظ کرامت انسان ها، توجه به حقوق شهروندی آن ها و تصمیم گیری های مبتنی بر اطلاعات صحیح در حوزه سلامت، در گرو طراحی و پیاده سازی منطقی و کارآمد سلامت الکترونیکی مبتنی بر مبنا ها و استاندارد های مدون، به روز و استفاده از تجربیات جامعه بشری در این حوزه است، طرح انسجام راهگشای مناسبی برای توسعه عدالت اجتماعی در این محور خواهد بود.

دنیای جدید، متحول کننده مفاهیم گذشته پزشکی و زاینده مفاهیم جدیدی است که در آیند های نزدیک شکل واقعی به خود خواهد گرفت. آشنایی و به کار گیری این مباحث، جایگاه کشور ها را در صحنه رقابت های سیاسی و اقتصادی بهبود خواهد بخشید و از آنجاکه تأمین سلامت اجتماع و برنامه ریزی برای بهداشت برعهده حکومت ها است، کشور ها با به کارگیری ابزار های جدید وآشنایی با مفاهیم جدید این حوزه، زمین های جهت کاهش هزینه ها و افزایش کیفی و کمی ارائه خدمات، فراهم می آورند. در عصر حاضر سامانه های اطلاعاتی و ارتباطی، عرص های برای ارائه خدمات درمانی و بهداشتی فراهم آورد هاند که ارائه این خدمات، نیازمند محدود شدن در مکان های خاص و ثابتی نیست، چنانکه بزودی وجود ابزار های ارتباطی، امکان ارائه خدمات درمانی اولیه را در محل زندگی افراد فراهم خواهدکرد که زمینه ساز مفهوم جدیدی چون مراقبت خانگی خواهد شد.

ایجاد ابزار های الکترونیکی با قابلیت ثبت کلیه اطلاعات اشخاص از بدو تولد تا هنگام مرگ، بستری برای استفاده از ابزار های توانمند پردازشی و هوشمند را فراهم خواهدآورد تا کار های عادی و روزمره با ماهیت غیر خلاقانه به عهده این ابزار ها گذاشته شود. از جمله این ابزار ها می توان به فناوری مشاوره پزشک که به عنوان کمک پزشک در تشخیص و درمان شناخته می شود اشاره کرد.

در عصر حاضر، توزیع نیرو های متخصص و امکانات و ارائه خدمات در تمامی نقاط دنیا، نیازمند صرف هزینه زیادی نخواهد بود و بعد مکان هم اهمیت خود را تا حدود زیادی از دست خواهد داد. در این عصر، حوزه جدیدی چون دوراپزشکی مفهوم پیدا خواهد کرد که عرصه مراقبت پزشکی جهانی خواهد شد. در زیر مجموعه بحث دورا پزشکی می توان مشاوره از راه دور، جراحی از راه دور، عکس برداری از راه دور و دیگر خدمات از راه دور را ارائه داد. زیربنای ارائه این خدمات، امکان تبادل داده های الکترونیکی بین نرم افزار ها و تجهیزات پزشکی است. این متن، بنا دارد ضرورت استفاده از سلامت الکترونیکی در کشور و طرح های راهبردی آن در طی دوره چ هارساله را بیان کند.

● اهمیت و ضرورت سلامت الکترونیکی

سلامت الکترونیکی یکی از مهمترین کاربرد های فناوری اطلاعات است. استفاده وسیع و بهره مندی بهینه در این حوزه، بستگی به طراحی و ایجاد درست زیرساخت ها دارد.

● انفورماتیک پزشکی

پیشرفت های سریع چشمگیر در محدوده فن آوری اطلاعات موجب شناخته شدن مصادیق کاربرد و افزایش تقاضا به منظور استفاده آن در حوزه پزشکی گردیده است.

مثال ها و تعاریف عمده پیرامون کاربرد فناوری اطلاعات در پزشکی عبارتند از:

▪ Hospital Information System ، سیستم های اطلاعاتی بیمارستانی؛ که شامل اطلاعات اداری و مالی برای مدریت منابع گوناگون و ارائه انواع خدمات اطلاعاتی است.

▪ Healthcare Information System سیستم های اطلاع رسانی مراقبت پزشکی; در زمینه اطلاعات پزشکی بیمارستانی همچون پارامتر های حیاتی اشخاص ،تصاویرپزشکی، اصوات پزشکی و...

▪ Health Information System سیستم اطلاع رسانی بهداشت؛ حیطه این اطلاعات بسیار گسترده شده و در زمینه پیشگیری بسیاری از امراض و مشکلات سلامتی اجتماع کاربرد دارد.

▪ Electronic Patient Record ، پرونده الکترونیکی بیمار شامل بایگانی مولتی مدیای پرونده های پزشکی از قبیل مدارک فنی، تصاویر رادیولوژی، اندوسکپی، صدای قلب، نمای سونوگرافی و …

▪ TeleHealeh، Telemedicine یا دورا پزشکی شامل ارائه مشاورات و خدمات بهداشتی،تشخیصی، درمانی بین دو نقطــه مکانـــی مجـــزا، با کمک فناوری اطلاعات وارتباطات که شامل زیر شاخه های متعددی از جمله موارد زیر می باشند:

- مشاوره از راه دور در حوزه بیماری های داخلی، روانی و …

- انتقال تصاویر تشخیصی از جمله عکس های اشعه ایکس، سونوگرافی، رادیوایزوتوپ، تصاویر نمای میکروسکوپی برش های بافتی، تصویر ضایعات پوست و مو و … جهت مشاوره از راه دور و کاربرد های دیگر

- جراحی از راه دور

▪ در بسیار از شاخه های پزشکی کاربرد دورا پزشکی در حال تجربه و بررسی می باشد.

▪ هوش مصنوعی و سیستم های خبره شامل ارائه خودکار خدمات مشاور های، تشخیص و درمانی، افزایش سرعت و دقت در تصمیم گیری خصوصاً در شرایط دشوار یا پیچیده برای پزشکان .

▪ پردازش تصاویر تشخیصی و افزایش وضوح آن ها

حقیقت مجازی شامل شبیه سازی ساختار و عملکرد های مختلف بدن انسان و تجسم شرایط بالینی جهت تحقیقات و آموزش و...

در نتیجه توسعه فناوری های ارتباطی و اطلاعاتی، در نظام های اجتماعی تحولاتی بوجود آمده است. حوزه خدمات درمانی و بهداشتی نیز تحت تاثیر این فناوری ها به نظام های جدید ارائه خدمات دست پیدا کرده است:

▪ نظام ارائه خدمات پزشکی بین مراکز پزشکی

وجود تجهیزات جدید الکتریکی در حوزه تشخیص و درمان، ارتباط بین مراکز ارائه خدمات را امکان پذیر کرده است. مواردی چون دوراپزشکی و زیر مجموعه های آن چون عکس برداری از راه دور ، چشم پزشکی از راه دور، پوست شناسی از راه دور ، بررسی قلب از راه دور و انجام جراحی های پزشکی، تحت نظارت کارشناسان از سرتا سر دنیا از جمله خدمات این نظام در حوزه بهداشت و درمان در عصر اطلاعات است.

▪ نظام ارائه خدمات پزشکی خارج از مراکز پزشکی

مواردی چون مراقبت در خانه مراقبت از راه دور پایش از راه دور زیر مجموع های از کار های قابل انجام در این نظام از نظام های خدمات درمانی عصر اطلاعات قرار می گیرند. بررسی وضعیت بیماران از راه دور در محل زندگی آن ها، تاثیرات مثبتی را هم در مرحله تشخیص و هم در مرحله درمان بیماران به جا گذاشته است. کاهش هزینه های نگهداری بیمار، راحتی و آسایش بیمار، بررسی وضعیت بیمار در شرایط واقعی از زندگی روزمره، ثبت اطلاعات درمانی، ارتباط پیوسته با یک مرکز خدمات درمانی در هر موقعیت جغرافیایی، شبکه ارائه خدمات درمانی جهانی، استفاده از بهترین پتانسیل های موجود در ارائه خدمات بهداشتی و درمانی، نمونه هایی از ویژگی های نظام حاضر است .

لازم به ذکر است که کاهش نیاز به ملاقات حضوری بین پزشک و بیمار به معنی نفی اهمیت معاینه بالینی و شرح حال بیمار نبوده و این دو پایه اصلی علم پزشکی، مقام اصلی خود را در دنیای طبابت حفظ خواهند کرد. استفاده از پزشکی از راه دور در حقیقت ارتباط نزدیک میان پزشکان دارای تخصص مشابه و نیز در تخصص های مختلف را تسهیل بخشیده و افزایش ارتباط میان آن ها به پزشکان اجازه میدهد تا از تجربیات و دانش یکدیگر در جهت بهبود بیمار، استفاده کنند. برگزاری کنفرانس های پزشکی، استفاده از مراکز مجتمع پردازش تصاویر پزشکی، دعوت به بررسی لام های پاتولوژی یا نتایج آزمایشات بیمار و مانند آن، نمونه هایی از استفاده روزمره از پزشکی راه دور هستند. در تشخیص و درمان، سیستم های ارتباطی موردنظر در این نوشتار، در درجه اول بر برقراری ارتباط سریع، دقیق و ساده بین پزشکان تکیه می کنند.

▪ نظام ثبت الکترونیکی اطلاعات بهداشتی و درمانی

ثبت اطلاعات حوزه های مختلف سازمانی چون اطلاعات اداری و مالی، اطلاعات مربوط به نظام های بازپرداخت و سایر مسائل مربوطه را در بر می گیرد. استفاده از ابزارهای الکترونیکی جنبی و فناوری اطلاعات قادر به ثبت انواع اطلاعات بیمار به صورت چند رسان های (متن، صوت، تصویر و فیلم) شده است. این ابزار ها در حوزه پزشکی مواردی چون پارامتر های حیاتی اشخاص (ECG،EMG،ENG،EEG …)، تصاویر پزشکی (MRI ، CT)، اصوات پزشکی، سیستم های جمع آوری، ثبت، جستجو و بازیابی این اطلاعات را فراهم می کند و به این وسیله قدرت تشخیص و درمان پزشک را با وجود ابزار های قدرتمند پردازشی و خودکار بهبود می بخشند.

گروه دیگر از این ابزار ها، پایگاه داده های قدرتمندی هستند که جایگاه مهمی در بالا بردن سرعت ارائه خدمات و کاهش هزینه ها خواهند داشت که در حوزه پزشکی به سه قسمت زیر قابل تعریف است:

▪ سامانه های اطلاعات بیمارستانی : این پایگاه داده ها همان سیستم های اطلاعات مدیریتی هستند که اطلاعاتی از قبیل اطلاعات اداری و مالی برای مدیریت منابع مالی و اطلاعات مربوط به نظام های بازپرداخت و...در آن ها وجود خواهد داشت.

سامانه های اطلاعاتی مراقبت پزشکی : در اینگونه سامانه ها انواع اطلاعات بیمار به صورت چند رسان های شامل پارامتر های حیاتی شخص، تصاویر پزشکی، اصوات پزشکی و موارد مشابه قابل ثبت، جستجو و بازیابی خواهد بود.

▪ سامانه های اطلاعات بهداشتی : ویژگی اصلی این پایگاه داده ها، وسعت آن ها در جمع آوری، ثبت و بازیابی اطلاعات خواهد بود که زمین های برای نظارت بر سلامت اجتماع و پاسخگویی به موقع و مناسب به عوامل مختل کننده سلامت جامعه را فراهم خواهد آورد.

• نظام مدیریت بهداشت الکترونیکی

با توجه به ثبت اطلاعات بهداشتی و ایجاد شبکه جمع آوری اطلاعات بهداشتی به روز و امکان پردازش این اطلاعات و استفاده از نرم افزارهای هوشمند، تصمیم سازی و تصمیم گیری در حوزه مدیریت بهداشت را بهبود خواهد بخشید و در راستای تحقق شعار "پیش گیری بهتر از درمان" حرکت خواهد کرد. همچنین این نظام قدرتمند بهداشتی، توانایی مقابله با جنگ های تروریست زیستی را فراهم خواهد کرد تا در حداقل زمان ممکن حمله آشکار شده و وضعیت آن مشخص و پاسخ مناسب به آن داده شود.

▪ نظام مشاوره و آموزش از راه دور

ابزارهای چند رسان های زمین های برای تعاملات مناسب اجتماعی بین متخصصان مختلف درحوزه های پزشکی ایجاد خواهد کرد، که بستر مناسبی جهت اجرای طرح آموزش مستمر در مناطق مختلف کشور است. همچنین در راستای گسترش فرهنگ متخصص محوری و مشاوره در زندگی شخصی و اجتماعی افراد، به خصوص در حوزه بهداشت، انواع ابزار های ارتباطی چندرسان های با ویژگی های متنوعی و امکان دسترسی در هرمکانی از کره زمین، کمک قابل توجهی در ایجاد ارتباطات موثر خواهند کرد.

ماموریت طرح انسجام: ایجاد هماهنگی بین وزارتخانه ها و سازمان های دولتی و استفاده از حداکثر توانایی بخش خصوصی و استفاده از مشاوره افراد صاحب نظر برای برپایی بنای سلامت الکترونیکی در کشور

● ضرورت توسعه فناوری اطلاعات در حوزه پزشکی

▪ تنوع بیماری در مناطق محروم و تمرکز امکانات در شهر های بزرگ

▪ تاثیر شگرف اطلاع رسانی در افزایش بهداشت و کاهش بیماری

▪ ضرورت دسترسی سریع به سوابق بیمار توسط پزشک

▪ نیاز به اطلاعات و آمار بیماری ها در تحقیقات پزشکی

▪ همکاری پزشکی؛ شرط لازم برای هم افزایی

▪ نیاز به مشاوره با متخصص بدون مراجعه حضوری بیمار

▪ ضرورت افزایش بهره وری درمان

▪ تکریم بیمار و ارایه بهترین خدمات با کمترین نگرانی بیمار و همرا هان

▪ در اختیار قرار دادن ابزار های لازم در اختیار پزشک

● اهداف اصلی طرح

الف) اهداف استفاده از فناوری اطلاعات در پزشکی

اهداف استفاده از فناوری اطلاعات در پزشکی عبارتند از:

▪ امکان در دسترس قرار دادن مراقبت پزشکی از طریق فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی با هزینه کمتر و سهولت بیشتر.

▪ کاهش هزینه ها و بهبود کیفیت ارائه خدمات با تصمیم سازی و سیاست گذاری بهتر در زمینه بهداشت اجتماع به وسیله سیستم های بزرگ اطلاعاتی و ابزار های قوی ارتباطی.

▪ تنوع آموزشی با توجه به موقعیت و زمان آموزش و برای اقشار مختلف اجتماع از طریق ابزار های ارتباطی وکمک آموزشی.

▪ ایجاد زمینه هایی برای مشارکت متخصصان پزشکی و محققان و هدایت تحقیقات پزشکی

ب) اهداف دورا پزشکی

▪ بهبود مراقبت از بیمار

▪ بهبود دسترسی مراقبت پزشکی برای نواحی روستایی و محروم

▪ دسترسی بهتر به پزشکان برای مشاوره

▪ در دسترس قرار دادن امکانات برای پزشکان جهت هدایت معاینات خودکار

▪ کاهش هزینه های مراقبت پزشکی

▪ ایجاد خدمات مراقبت پزشکی (در سطح جغرافیایی وسیع و جمعیت ها)

▪ کاهش نقل و انتقالات بیماران و مراکز مراقبت

▪ ایجاد فضای مراقبت مدیریت شده در بیمارستان و ادارات مراقبت پزشکی

▪ برنامه اقدام چ هارساله

برنامه ریزی برای سلامت الکترونیکی باید در سه لایه مبنا، واسط و کاربرد صورت پذیرد. لایه مبنا پایه وزیرساخت های این حوزه را ایجاد می کند. لایه واسط چارچوب های لازم برای تهیه و بهره برداری از نرم افزار های کاربردی رامشخص می کند. لایه کاربرد، محصولات ن هایی است که مورد استفاده و بهره برداری قرار می گیرد. برای اینکه پیشرفت کار به صورت ملموس ارائه شده و توسط کاربران مورد استفاده قرار گیرد، لازم است در برنامه ریزی هر سال دستیابی به محصولات نهایی ذکر گردد.

---