هـویـت اجـتـمـاعـی

هویت اجتماعی به آن ویژگی هایی اشاره دارد که یک جامعه را از جوامع دیگر متمایز می کند

هویت اجتماعی به آن ویژگی‌هایی اشاره دارد که یک جامعه را از جوامع دیگر متمایز می‌کند. دیدگاه ویژه به پدیده‌ها و رفتارهای خاص در برابر رویدادها، هر جامعه را از جوامع دیگر متمایز می‌کند. هویت اجتماعی یک قبیله ابتدایی نسبت به هویت اجتماعی یک جامعه کشاورز یا جامعه صنعتی متفاوت است...

او پدیده‌های طبیعی و حوادث را به صورتی متفاوت از یک اجتماع شهری قرن حاضر درک می‌کند و واکنش این اجتماع هم که به صورت رفتارهای جمعی ظاهر می‌شود، خاص همین جامعه است. جالب است بدانیم از نظر هویتی عموما این قبایل تنها خود را انسان می‌دانند و نامی که بر قبیله خود اطلاق می‌کنند در عین حال دلالت بر نوع بشر هم دارد. شاید رواج آدمخواری در این‌گونه جوامع به این دلیل باشد که چون برای مردم قبایل دیگر هویت انسانی قائل نیستند و به اصطلاح آنها را آدم نمی‌دانند خوردن گوشت آنها را هم مجاز می‌شمارند.

هویت اجتماعی، جامعه‌ای که دیده خدامحوری دارد با جامعه‌ای که در آن ماده‌گرایی رایج است طبعا متفاوت است. جامعه نخست، زندگی را دارای مفهومی عمیق می‌داند، از دید این جامعه زندگی هدیه ارزشمند خداوند است، هر موجود و در رأس همه، انسان که خداوند او را به زبان و اندیشه از دیگر جانداران متمایز کرده است دارای ارزش است و در برابر گزینش‌های خود مسوول است و زندگی را وسیله‌ای برای تقرب به خداوند می‌داند. هویت اجتماعی در این جامعه منسجم و یکپارچه و اعضای آن برادران و خواهران یکدیگرند که باید با یاری به دیگر اعضای جامعه به خداوند نزدیک‌تر شوند. اما از دید جامعه ماده‌گرا و سرمایه‌داری و مصرفی، حیات زاییده احتمال‌های کور و وجود بشر ساخته تصادف‌های طبیعت است بنابراین انسان ارزش ویژه‌ای ندارد، این جامعه چون برای خود مبداء و مقصد الهی نمی‌شناسد،

سرگردان و آشفته است و چون زندگی این جهان را تنها فرصت ممکن می‌داند می‌خواهد تا می‌تواند بخورد و بیاشامد و خشم و شهوت خود را ارضا کند که نتیجه آن بحران بی‌هویتی و آشفتگی اجتماعی و نارضایتی و جرم و جنایت و افسردگی و خودکشی بالاست. جالب است بدانیم که مرفه‌ترین جوامع غرب از نظر رفاه مادی که قاعدتا با معیارهای غربی باید خوشبخت‌ترین مردم جهان باشند با بالاترین میزان‌های خودکشی و افسردگی از جوامع دیگر متمایز می‌شوند و جوامعی که هویت آنها بر مبنای خداجویی است، حتی اگر امکانات مادی زیادی نداشته باشند اما با کمترین میزان‌های آسیب اجتماعی از جمله خودکشی روبرو هستند.

اگر بخواهیم بر مبنای نوع‌شناسی شخصیت یونگ، روان‌پزشک نام‌آور و دیندار معاصر جوامع را با توجه به نوع شخصیتی غالب و مسلط در آنها طبقه‌بندی کنیم، مردم ایران جزء نوع درونگرای اندیشه‌ورز قرار می‌گیرند که در این ویژگی‌ها با چند کشور اروپایی و آسیایی که گرچه نام نمی‌برم اما به صفات نیکو مشهورند اشتراک دارند. در مقابل هویت جامعه آمریکایی را برونگرای- حواسی تشکیل می‌دهد که با مردم ایران کاملا متفاوت است. ویژگی‌های مردم ایران بر عمق و معنی تکیه دارد در حالی که ویژگی‌های جامعه آن کشور را سطحی بودن و ظواهر تشکیل می‌دهد. البته هویت اجتماعی گرچه بالنسبه ثابت است اما می‌تواند تغییر نیز داشته باشد! و در نتیجه به شخصه امیدوارم که اندکی از عمق و معنای هویت اجتماعی ایران، بتواند تغییری مثبت در جوامع سطحی‌گرای ظاهرپسند و ظاهر فریب به وجود آورد.

دکتر فربد فدایی

مدیر گروه روان‌پزشکی دانشگاه علوم بهزیستی و توان‌بخشی