ضرورت حکومت از دیدگاه امام خمینی ره

در اندیشه امام خمینی ره , حکومت صالح جایگاه رفیع و بلندی داراست زیرا امام معتقدند که حکومت صالح می تواند باعث تربیت افراد آن اجتماع بشود

در اندیشه امام خمینی(ره)، حکومت صالح جایگاه رفیع و بلندی داراست زیرا امام معتقدند که حکومت صالح می تواند باعث تربیت افراد آن اجتماع بشود. ایشان در کتاب ولایت فقیه این را بیان می کند:

“احکام شرع حاوی قوانین و مقررات متنوعی است که یک نظام کلی اجتماعی را می سازد. در این نظام حقوقی هر چه بشر نیاز دارد فراهم آمده است : از طرز معاشرت با همسایه و اولا و عشیره و قوم و خویش و همشهری و امور خصوصی در زندگی زناشویی گرفته، تا مقررات مربوط به جنگ و صلح و مراوده با سایر ملل : از قوانین جزایی تا حقوق تجارت و صنعت و کشاورزی . برای قبل از انجام نکاح و انعقاد نطفه قانون دارد و دستور می دهد که نکاح باید چگونه صورت بگیرد و خوراک انسان در آن هنگام یا موقع انعقاد نطفه چه باشد. در دوره شیر خوارگی چه وظایفی بر عهده پدر و مادر است و بچه چگونه باید تربیت شود و سلوک مرد و زن با همدیگر و با فرزندان کامل و فاضل ؛ انسانی که قانون متحرک و مجسم است و مجری داوطلب و خود کار قانون است . معلوم است که اسلام تا چه حد به حکومت و روابط سیاسی و اقتصادی اهتمام می ورزد تا همه شرایط به خدمت تربیت انسان مهذب و با فضیلت در آید . قرآن مجید و سنت شامل همه دستورات و اقدامی است که بشر برای سعادت و کمال خود احتیاج دارد”.

امام قائل به وجود حکومت بوده واین نکته را اشاره می کنند که حکومت باید به تربیت انسانها بپردازد. در این باره ایشان می فرمایند:

“می توان گفت که اسلام عبارت است از یک نظام حکومتی و در واقع شانی از شئونی حکومت است. به این اساس حاکمیت اسلامی و گسترش قسط و عدالت مطلوبیتی ذاتی دارند و احکام مطلوبیت ذاتی ندارند ، بلکه مطلوبیتشان عرضی است ، یعنی وسایل و ادواتی اند در جهت اجرای حکومت و برپایی عدالت”.

به این ترتیب امام اسلام را دارای یک نظام حکومتی خاص می داند با همه شئون که دارای احکام خاص و در جهت برپایی عدالت و در نهایت تربیت انسان و تعالی آدمیان است.

امام خمینی ضمن اعتقاد به وجوب ولزوم حکومت ،علت ایجاد یک حکومت را دلایل زیر می دانند:

۱) جلوگیری از بی نظمی و حفظ نظام از اختلالات و هجوم بیگانه

با توجه به اینکه حفظ نظام جامعه از واجبات مورد تاکید شرایع الهی است و بی نظمی و پریشانی امور مسلمانان امری نکوهیده و ناپسند است و پر واضح است که حفظ نظام و سد طریق اختلال جز به استقرار حکومت و وجود حاکم در جامعه تحقق نمی پذیرد و لذا هیچ تردیدی در لزوم اقامه حکومت باقی نمی ماند.

حفظ مرزهای کشور اسلامی از هجوم بیگانگان و جلوگیری از تسلط تجاور کردن بر آنعقلا و شرعا واجب است. تحقق این امر جز به تشکیل حکومت اسلامی میسر نیست.

۲) نیاز اجرای احکام اسلام به حکومت و ضرورت اجرای احکام به حکومت

اولا احکام شرع حاوی قوانین و مقررات متنوعی است که یک نظام کلی اجتماعی را می سازد. در این نظام حقوقی هر چه بشر نیاز دارد فراهم آمده است .... ثانیا با دقت در ماهیت و کیفیت احکام شرع در می یابیم که اجرای آنها و عمل به آنها مستلزم تشکیل حکومت است و بدون تاسیس یک دستگاه عظیم و پهناور اجرا و اراده نمی توان به وظیفه اجرای احکام الهی عمل کرد.

امام می فرماید : این حرف که قوانین اسلام تعطیل پذیر یا منحصر و محدود به زمان یا مکانی است ، بر خلاف ضروریات اعتقادی اسلام است . بنابراین چون اجرای احکام پس از رسول اکرم(ص) و تا ابد ضرورت دارد تشکیل حکومت و برقراری دستگاه اجرا و اداره ضرورت می یابد.

۳) سنت رسول خدا و ائمه در تلاش برای ایجاد حکومت

امام معتقد هستند خود سیره و سنت رسول اکرم و امامان دال بر ایجاد حکومت است . سنت و رویه پیغمبر اکرم(ص) دلیل بر لزوم تشکیل حکومت است زیرا : اولا خود تشکیل حکومت داده و تاریخ گواهی می دهد که تشکیل حکومت داده و به اجرای قوانین و برقراری نظامات اسلام پرداخته و به اداره جامعه بر خاسته است؛ والی به اطراف می فرستاده ، به قضاوت می نشسته و قاضی نصب می فرموده ، سفرایی به خارج و نزد روسای قبایل و پادشاهان روانه می کرده ، معاهده و پیمان می بسته ، جنگ را فرماندهی می کرده ؛ و خلاصه، اقدام حکومتی را به جریان انداخته ، ثانیا برای پس از خود به فرمان خدا تعیین حاکم کرده است. وقتی خداوند متعال برای جامعه پس از پیامبر اکرمم( ص) تعیین حاکم می کند ، به این معناست که حکومت ، پس از رحلت رسول اکرم (ص) نیز لازم است و چون رسول اکرم (ص) با وصیت خویش فرمان الهی را ابلاغ می نماید ، ضرورت تشکیل حکومت را نیز می رساند.

۴) فراهم کردن زمینه تربیت

وظیفه هر حکومتی تربیت انسانهای درست و شایسته است و حکومتی که صالح باشد می تواند به تربیت انسانها بپردازد . امام معتقدند با حکومتهای جائر برای رسیدن به این هدف بایدمبارزه کرد و یک حکومت مناسب را مشخص کرد.

“ما موظفیم آثار شرک را از جامعه مسلمانان و از حیات آنان دور کنیم و باز به این دلیل که موظفیم شرایط اجتماعی مساعدی برای تربیت افراد مومن و با فضیلت فراهم سازیم ، و این شرایط درست و در شرایط حاکمیت طاغوت و قدرتهای نارواست. شرایط اجتماعی ای که ناشی از حاکمیت طاغوت و نظام شرک آمیز است ، لازمه اش همین فسادی است که می بینید این همان فساد فی الارض است که باید از بین برود و مسببین آن به سزای اعمال خود برسند . این همان فسادی است که فرعون با سیاست خود در کشور مصر به وجود آورد”.

“در این شرایط اجتماعی و سیاسی انسان مومن و متقی نمی تواند زندگی کند و بر ایمان و رفتار صالحش باقی بماند و دو راه در برابر خود دارد. یا اجبارا اعمالی مرتکب شود که شرک آمیز و ناصالح است یا برای اینکه چنین اعمالی مرتکب نشود و تسلیم اوامرو قوانین طواغیت نشود با آنها مخالفت و مبارزه کند تا آن شرایط فاسد را از بین ببرد. ما چاره ای نداریم جز اینکه دستگاههای حکومتی فاسد کشور را از بین ببریم و هیئت های حاکمه خائن و فاسد و ظالم و جائر را سرنگون کنیم. این وظیفه ای است که یکایک مسلمانان در یکایک کشورهای اسلامی باید انجام بدهند و انقلاب اسلامی را به پیروزی برسانند”. امام پیرو همین مسئله اشاره می کند که انسان و تربیت و جایگاه تربیتی او به قدری اهمیت دارد که همه پیامبران برای چنین کاری مبعوث شده اند.

“انبیاء خدا برای این مبعوث شدند که آدم تربیت کنند ، انسان بسازند، بشر را از زشتی ها و پلیدیها و فسادها و رذایل اخلاقی دور سازند و با فضایل و آداب حسنه آشنا کنند.

مقصد اسلام و مقصد همه انبیاء این است که آدمها را تربیت کنند ، صورتهای آدمی را آدم معنوی و واقعی کنند. مهم در نظر انبیاء این است که انسان درست بشود . اگر انسان تربیت شد همه مسائل حل است . یک مملکتی دارای انسان مهذب است ، تمام مطلبش حل است. انسان آگاه مهذب، همه ابعاد سعادت را برای کشور تامین می کند. انسانی که ایمان به خدای تبارک و تعالی دارد ، انسانی که متعهد است ، انسانی که مهذب است ، دست ظالم را کوتاه می کند ، لکن مقصد همین نیست. این یکی از خدمتهایی است می کند”.

۵) لزوم وحدت اسلامی

از دلایل دیگری که امام برای تشکیل حکومت بیان می کند لزوم وحدت در میان مسلمانان است. در اندیشه امام رسیدن به وحدت از جایگاه بلندی برخوردار است.

“از طرفی ، وطن اسلام را استعمارگران و حکام مستبد و جاه طلب تجزیه کرده اند. امت اسلام را از هم جدا کرده و به صورت چندین ملت مجزا در آورده اند ، یک زمان هم که دولت بزرگ عثمانی به وجود آمد ، استعمارگران آن را تجزیه کردند. روسیه و انگلیس و اتریش و سایر دولتهای استعماری متحد شدند و با آنها جنگ کردند و هر کدام قسمتی از قلمرو آن را به تصرف و یا تحت نفوذ خود در آوردند. گرچه بیشتر حکام دولت عثمانی لیاقت نداشتند و بعضی از آنها فاسد بودند و رژیم سلطنتی داشته. باز این خطر برای استعمارگران بود که افراد صالحی از میان مردم پیدا شوند و به کمک مردم در راس این دولت قرار گرفته ، با قدرت وحدت ملی بساط استعمار را برچینند. به همین علت پس از جنگ های متعدد ، در جنگ بین المللی اول آن را تقسیم کردند که از قلمرو آن۱۰ تا۱۵ مملکت یک وجبی پیدا شد. هر وجب را دست یک مامور یا دسته ای از مامورین و عمال استعمار بیرون آمده است. ما برای اینکه وحدت امت اسلام را تامین کنیم ، برای اینکه وطن اسلام را از تصرف و نفوذ استعمارگران و دولتهای دست نشانده آنها خارج و آزاد کنیم ، راهی نداریم جز اینکه تشکیل حکومت بدهیم ، چون به منظور تحقق وحدت و آزادی ملتهای مسلمان بایستی حکومتهای ظالم و دست نشانده را سرنگون کنیم و پس از آن ، حکومت عادلانه اسلامی را که در خدمت مردم است به وجود آوریم. تشکیل حکومت برای حفظ نظام و وحدت مسلمین است ، چنانکه حضرت زهرا - سلام علیها- در خطبه خود می فرماید امامت برای حفظ نظام و تبدیل افتراق مسلمین به اتحاد است”.

۶) تصریح اخبار بر لزوم تشکیل حکومت اسلامی امام با توجه به اخبار و روایات بر وجود حکومت تاکید که از آن جمله می توان به روایات زیر اشاره کرد.

الف) روایت فضل بن شاذان نیشابوری به بیان یکی از دلایل نقلی برای اثبات حکومت می پردازد.ب : خطبه حضرت زهرا(س) که بر اساس آن علت ضرورت حکومت و امامت نظام بخشی امت و جامعه و جلوگیری از اختلاف و تفرقه می باشد.

ج) حدیث حضرت علی(ع) از نهج البلاغه که بر اساس آن امامت به عنوان نظام بخشیدن به جامعه و به سامان در آوردن آن مطرح شده است.

الهام ربیعی زاده

کارشناس ارشد علوم سیاسی -اندیشه سیاسی اسلام

منابع:

صحیفه امام خمینی(ره)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

مبارزه با نفس یا جهاد اکبر، امام خمینی(ره)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

البیع، امام خمینی(ره)، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(ره).

اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، محمدحسین جمشیدی، پژوهشکده امام خمینی(ره) و انقلاب اسلامی.