سرنوشت مبهم خانه دایی جان ناپلئون

اگر دنبال نشانه کمرنگی از لاله زار قدیم و هویت تهران هستید, پیشنهاد می کنم سری به لاله زار جنوبی بزنید و از کوچه اتحادیه دیدن کنید

اگر دنبال نشانه کمرنگی از لاله‌زار قدیم و هویت تهران هستید، پیشنهاد می‌کنم سری به لاله‌زار جنوبی بزنید و از کوچه اتحادیه دیدن کنید. انتهای این کوچه قدیمی بن‌بست، خانه‌ای ارزشمند به نام خانه اتحادیه (امین‌السلطان) واقع شده که میراث دوران قاجار است. این خانه شاه‌نشین که در حال فرسایش و فروریزی است، روزگاری جزو آثار ملی کشور به حساب می‌آمد.اما در چند ماه گذشته از فهرست میراث سازمان فرهنگی به دلیل شکایت مالکان خصوصی به حکم دیوان عدالت اداری خارج شد.

در این هنگام درگیری بین شهرداری و خانه اتحادیه برای تخریب بالا گرفت تا آنجا که حدود ۴۰۰ نفر از هنرمندان در نامه‌ای خطاب به شهرداری تهران خواستار آن شدند که از تخریب خانه و فروش به اهل کسبه و تجار جلوگیری به عمل آید. یکی از ساکنان لاله‌زار در پاسخ به این سوال که اینجا خریدار هم دارد، گفت: بله یکی از خریداران این باغ-خانه که خیلی هم پافشاری می‌کند، می‌خواهد این محل را به صورت مجتمع تجاری لوازم برقی و الکتریکی در بیاورد. چند وقت پیش نیز شنیده شد که دانشکده سینما، خانه اتحادیه را خریده است. ایرج اتحادیه از نوادگان اتحادیه بزرگ اعتقاد دارد که در حال حاضر به دلیل تعداد زیاد ورثه و فرسایش عمارت‌های اتحادیه، این خانه برای مالکان قابل استفاده نیست و امکان تعمیر، نگهداری و بهره‌برداری از آن وجود ندارد با این حال مسوول پارکینگ همجوار خانه مذکور گفت که چندین ورثه در این خانه مشغول به زندگی هستند. البته اگر زنگ بزنید در را باز نمی‌کنند، اما چراغ یکی از عمارت‌ها روشن است.

● خانه امین‌السلطان در گذر زمان

خانه اتحادیه که آنجا را به نام‌های خانه امین‌السلطان و خانه دایی‌جان ناپلئون می‌شناسند، از بزرگ‌ترین باغ‌های باقی‌مانده در محدوده تهران است که در ابتدا متعلق به امین‌السلطان، صدراعظم ناصرالدین‌شاه بوده؛ خانه‌ای که مشروطیت از آنجا پا گرفت و حتی روزگاری «خانه صلح حزب توده» در آنجا مقر یافت که در کودتای ۲۸ مرداد یکی از عمارت‌های آنجا به آتش کشیده شد و هرگز بازسازی نشد.

املاک امین‌السلطان توسط ورثه او تفکیک و به فروش رسیده و قطعه بزرگ آن توسط رحیم اتحادیه خریداری شد که بعدها فرزندانش با ساخت عمارت‌هایی در آن محل زندگی کردند. تا اینکه در دهه ۵۰ شمسی نامه ناصر تقوایی، کارگردان بنام ایران، ساخت سریال دایی‌جان ناپلئون را براساس کتاب ایرج پزشک‌زاد در آنجا آغاز کرد و خانه و باغ اتحادیه تبدیل به مکان توطئه و دسیسه انگلیسی‌ها شد. پس از مرور زمان بر اثر بی‌توجهی، درختان آن باغ یکی پس از دیگری خشکیده شد و دیگر نشانی از باغ سرسبز لاله‌زار باقی نماند. به هر حال روزهای تعطیل این خانه باقدمت، مشتاقان زیادی را به خود جلب می‌کند با اینکه در ورودی‌اش برای عموم همیشه بسته است اما روزهای تعطیل که به آنجا سر بزنی، می‌بینی که افراد از بنای ساختمان بالا رفته و دزدکی به عمارت‌های خانه اتحادیه می‌نگرند تا هویت لاله‌زار را بلکه در آن خانه پیدا کنند.

● مشخصات بنای اتحادیه

این خانه مانند دیگر خانه-باغ‌های دوره قاجاریه دارای دو قسمت اندرونی و بیرونی و از دو جهت دارای درهای ورودی و خروجی است. بخش اصلی این خانه از دوره ناصری است که در طی زمان بناهایی به آن اضافه یا از آن کم شده است. یکی از بناهای چندگانه که در شمال غربی مجموعه قرار دارد، مربوط به دوره ناصری است ولی بقیه را در دوره‌های بعد ساخته‌اند. این بنا مانند دیگر بناهای قاجاریه دارای سبک و کالبد خاصی است. قرنیز زیبایی در بخش فوقانی سردر و ستون تو کار نیم‌گرد، در دو طرف ورودی دیده می‌شود.

دور تا دور قوس بالای در ورودی با نقش آجرکاری حصیری جفت‌جفت، قاب مربوط به اسمای جلاله و قوس مغولی برگشته در محل چراغ‌دان با نقوش اسلیمی که دو اژدها را نشان می‌دهد، تزیین شده است. بنای کوچک و زیبایی در ضلع شرقی مجموعه قرار دارد که دارای حوضخانه است. در این بنا تزییناتی چون گچبری متنوع، قوس با گچ، ستون‌ها و نیم‌ستون‌های شیاردار، پایه ستون‌های شبیه گلدان، سرستون‌های زیبا با نقوش گل و بوته، پنجره‌هایی به سبک دوره قاجاریه، آجرکاری و نماسازی با آجر با طرح‌های مختلف به چشم می‌خورد. در قسمت ورودی بخش‌های تزیین‌شده با آجر، بسیار زیباست، البته این در ورودی طی زمان تغییر یافته است.

فرزانه نیکروح‌متین