خاورمیانه و مثلث ایران, ترکیه , سوریه

مثلث ایران, سوریه و ترکیه از مدت ها پیش در جستجوی استقرار مجدد ثبات در منطقه خاورمیانه بوده است

مثلث ایران، سوریه و‌ ترکیه از مدت‌ها پیش در جستجوی استقرار مجدد ثبات در منطقه خاورمیانه بوده است. این مثلث علاوه بر نفعی که برای مردم به دنبال دارد مسببات توسعه اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سرزمین‌های مورد اشاره را نیز فراهم می‌کند، زیرا کشورهای مزبور می‌دانند ثبات داخلی با ثبات منطقه‌ای دارای رابطه انکارناپذیری است.

برهمین اساس می‌توان گفت شاید یکی از دلایل سفر احمدی‌نژاد به استانبول طی سال گذشته در راستای تکمیل همین مثلث بوده است؛ زیرا ایران و‌ترکیه در بخش شمال شرقی خاورمیانه موقعیت خاص استراتژیکی دارند.سایر دولت‌ها هم ایران را به عنوان پل ارتباطی به شرق و‌ ترکیه را به غرب می‌شناسند. این جمله به این معناست که ‌ترکیه یکی از همسایگان مهم ایران به دلیل داشتن نقش قابل‌توجهی در معادلات و تحولات منطقه به شمار می‌رود. البته در مقابل جمهوری اسلامی ایران هم قدرتی مهم و تاثیرگذار بر تحولات منطقه‌ای و بین‌المللی محسوب می‌شود که جایگاه ممتازی در میان کشورها و افکار عمومی دارد.

تحلیلگران سیاسی گسترش روابط این دو کشور را منجر به تقویت دولت اسلامگرای‌ ترکیه دانسته‌اند و معتقدند توسعه این مساله به روحیه همکاری بین دو ملت دوست و برادر کمک می‌کند. گذشته از این آنان بر این باورند که همکاری‌های دو کشور مانعی بر سر راه تحرک‌های زیاده‌خواهانه قدرت‌های بزرگ خواهد بود. در همین ارتباط هفته‌نامه لبنانی الکفاح‌العربی در تحلیلی می‌نویسد مثلث ایران،‌ ترکیه و سوریه برای پایان دادن به بحران‌های منطقه تشکیل شده است که در صورت موفقیت این سیاست ممکن است باعث شود غرب بویژه آمریکا در سیاست‌های خاورمیانه‌ای خود تجدید نظر کند.بنابراین شاید به همین دلیل بوده است که احمدی‌نژاد امسال نیز دوباره پس از سفر اردوغان (نخست وزیر ‌ترکیه) به تهران، وارد آنکارا شد و از این سفر خود که بیشتر جنبه اقتصادی داشت هم وی و هم همتای‌ترکش بسیار ابراز رضایت کردند. این دو سفرمهر تاییدی بود بر روابط اقتصادی ایران و‌ترکیه، به طوری که می‌توان گفت توسعه این مساله بدون شک اثرات عمیقی بر رفتارهای دیپلماتیک بعدی خواهد گذاشت.

● ابعاد مهم سفرهای انجام شده

علاوه بر این بعد اقتصادی، همان‌طور که اشاره شد ‌ترکیه به لحاظ سیاسی هم ظاهرا می‌تواند خود را به عنوان یک کشور دوست و برادر نشان دهد. در ارتباط با این جمله باید اضافه کرد که این کشور به دنبال سفر سال گذشته احمدی‌نژاد به آنجا با حساسیت‌هایی از جانب آمریکا و اسرائیل در این زمینه مواجه شد، اما در برابر این رفتارها تسلیم خواست آنان نشد.

داستان از اینجا کلید خورد که همزمان با سفر ۲ روزه محمود احمدی‌نژاد در سال گذشته که در راس هیاتی عالیرتبه به‌ترکیه صورت گرفت، این مساله با نگرانی آمریکا و رژیم صهیونیستی همراه شد؛ به نحوی که براساس اخبار رسانه‌ها سفیر ‌ترکیه را در تل‌آویو به وزارت خارجه اسرائیل فرا خواندند و این‌گونه تل‌آویو اعتراضات خود را درخصوص این سفر به وی منتقل کرد.از دیگر سو گیبی لیوی، سفیر رژیم صهیونیستی در آنکارا نیز به وزارت خارجه‌ ترکیه رفته و در دیدار با فریدون سینیرلی‌اوغلی، معاون رایزن وزارت خارجه ‌ترکیه، با اعتراض به سفر رئیس جمهور ایران به‌ترکیه اظهار داشته که این موضوع باعث کسب مشروعیت احمدی‌نژاد خواهد شد.

روزنامه رادیکال چاپ ‌ترکیه نیز در تحلیلی با اشاره به سفر احمدی‌نژاد به این کشور نوشت: آمریکا از این‌که ممکن است در مدت حضور رئیس جمهور ایران در‌ترکیه در زمینه تجاری بین دو کشور مطرح قرادادهایی بسته شود، نگران شده است.یک مقام آمریکایی هم در گفتگو با این روزنامه خاطرنشان کرده است‌ترکیه با این کار خود فشارهای وارده از سوی شورای امنیت بر ایران را به دلیل برنامه هسته‌ای‌اش کمرنگ‌تر خواهد کرد.

در کنار تمام این اظهار نظرات مجتبی ثمره‌هاشمی، مشاور رئیس جمهور در دولت نهم نیز در آستانه سفر احمدی‌نژاد، ‌ترکیه را یکی از همسایه‌های مقتدر ایران دانست که با سرزمین ما نقاط مشترک فرهنگی دارد و از سوی دیگر این کشور پاره‌ای از جهان اسلام است. مردم ‌ترکیه مردمی عدالتخواه هستند و نسبت به مسائل جهان اسلام حساس‌اند و موضعگیری می‌کنند، از این رو این سفر در راستای گسترش روابط و توسعه صلح و امنیت است؛ در واقع سفر رئیس جمهور ایران گام بلندی در زمینه رونق هر چه بیشتر این تعامل بوده است.

البته در این میان رسانه‌ها به مساله میانجیگری ‌ترکیه در موضوع هسته‌ای ایران هم پرداختند؛ از آن جمله می‌توان به این مورد اشاره کرد که در تحلیل‌ها آورده شد این کشور می‌تواند پلی بین ایران و کشورهای غربی باشد تا بدین‌ترتیب ایراد مساله هسته‌ای حل شود. به عبارتی دیگر‌ ترکیه می‌تواند نقش واسطه بین ایران و آمریکا را به عهده گیرد و از هرگونه حمله نظامی و اقتصادی احتمالی به کشور ما جلوگیری کند.

این اظهار نظرات زمانی مطرح شد که تل‌آویو خواستار واکنش تند ‌ترکیه به اظهارات ضد صهیونیستی احمدی‌نژاد شده بود و به دنبال آن رژیم صهیونیستی در نامه‌ای به عبدالله گل، گفته بود اسرائیل از برنامه هسته‌ای ایران و موضع این کشور در تداوم آن که مخاطرات زیادی برای اسرائیل و کشورهای منطقه دارد، نگران است و در این نامه خواستار همبستگی‌ترکیه با این رژیم در این خصوص شده بود.

البته در جواب به این خواست نامعقول روزنامه ملیت‌ ترکیه نوشت مسوولان اسرائیلی از آنکارا انتظار دارند با صدور بیانیه‌ای روشن ایران را محکوم کند زیرا اظهارات نخست وزیر و وزیر امور خارجه ‌ترکیه در برگیرنده اعتراض و محکومیت واضح اظهارات اخیر احمدی‌نژاد درباره اسرائیل نیست.

این اتفاق تاکنون نه تنها صورت نگرفت، بلکه عبدالله گل طی کنفرانسی در واشنگتن با بیان این‌که مرزهای ایران و‌ترکیه ازسال ۱۳۳۶ میلادی تغییر نکرده است و حسن همجواری در بین دو کشور وجود دارد، خاطر نشان کرد تاریخ مناسبات ایران و‌ترکیه از قدمت موجودیت آمریکا بیشتر است. بنابراین می‌توان نتیجه‌گیری کرد که برنامه‌ریزی‌ها در‌ترکیه با توجه به چنین سخنان تهدیدآمیزی نیست و صلاح دیگری مدنظر قرار گرفته می‌شود.

علاوه بر اینها رفتار اعتراض‌آمیز اردوغان در اجلاس داووس که منجر به‌ ترک جلسه به حالت قهر توسط وی علیه رئیس جمهور رژیم صهیونیستی شد در رسانه‌های وابسته به این رژیم غاصب شوک جدیدی ایجاد کرد. این واکنش اعتراض‌آمیز اردوغان و ‌ترک جلسه از سوی وی در رسانه‌های غربی نیز بازتاب گسترده‌ای یافت. این مساله به قدری برجسته بود که شبکه خبری بی.بی.سی نیز در ادامه این خبرها به بازگشت اردوغان به‌ترکیه اشاره کرد و گفت وی در بازگشت به‌ترکیه همانند یک قهرمان مورد استقبال قرار گرفت.

رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ‌ترکیه در میزگرد غزه، مدلی برای خاورمیانه که با حضور شیمون پرز رئیس جمهور رژیم صهیونیستی در داووس برگزار شده بود طی سخنانی به کشتار مردم بی‌دفاع فلسطین توسط رژیم صهیونیستی اشاره کرد. در ابتدای این اجلاس شیمون پرز رئیس جمهور رژیم صهیونیستی به ‌مدت ۲۵ دقیقه سخنرانی کرد و رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ‌ترکیه در جایگاه سخنرانی حاضر شد و با ایراد سخنانی انتقادآمیز از رژیم صهیونیستی درصدد برآمد که به سخنان شیمون پرز پاسخ دهد.

وی خطاب به رئیس جمهور رژیم صهیونیستی افزود: شما ادعاهای دروغ بر زبان می‌آورید و از کودک‌کشی و آدم کشی لذت می‌برید.

بسادگی می‌توان از تمام این اخبار چنین نتیجه گرفت ‌ترکیه کشوری است که در رابطه با سیاست خارجی و داخلی خود به ثبات رسیده و این را به سایر کشورهای دیگر هم نشان داده است و آنان براساس همین برنامه‌ها با وی ارتباط برقرار می‌سازند.

● سوریه ضلع دیگر این مثلث

از سوی دیگر همان‌طور که در ابتدا مطرح شد، کشور سوریه نیز ضلع دیگر این مثلث به شمار می‌رود اما اخبار حاکی از این است که اسرائیل درصدد برآمده تا با سوریه رابطه دوستانه برقرار سازد که البته در این حالت باید از بلندی‌های جولان دست بکشد و سوریه هم البته در برابر آن دوستی با ایران را برای همیشه به فراموشی سپرد.

تحلیلگران در اظهار نظر‌های جداگانه در واکنش به اخبار منتشر شده درخصوص تمایل شدید اسرائیل به صلح با سوریه در ازای جدایی دمشق از تهران و حزب الله لبنان ابراز عقیده کردند که اسرائیل هرگز از جولان عقب‌نشینی نخواهد کرد و سوریه نیز ممکن نیست دوستی خود با ایران را با چیز دیگری معاوضه کند و تقریبا تمام سیاسیون نزدیک به حاکمیت سوریه اتفاق نظر دارند که اسرائیل در اقدامات اخیر خود برای مذاکره با این کشور جدی نیست و این رژیم هرگز نخواهد پذیرفت که از بلندی‌های اشغالی جولان که در سال ۱۹۶۷ آن را به دست آورده، عقب‌نشینی کند.

از سوی دیگر سوریه کشوری است که بخوبی بر اهمیت جلب توجه افکار عمومی جهان و افکار عمومی داخل اسرائیل واقف است، بنابراین با هر جریان میانجیگری تعامل مثبتی برقرار خواهد کرد تا به اسرائیلی‌ها این فرصت را ندهد که تصور کنند این کشور صلح را رد می‌کند.

جورج جبور، مشاور سیاسی حافظ اسد رئیس‌جمهور فقید سوریه در این باره گفته است سوریه وارد گفتگو با اسرائیل تحت وساطت‌ترکیه شده است تا پیام آشکاری را به جهان و اسرائیل منتقل کند که ما نمی‌توانیم هیچ قرارداد صلحی را امضا کنیم بدون آن‌که اسرائیل به طورکامل از همه اراضی جولان عقب‌نشینی کند.این پیام به مصلحت ما سوری‌هاست تا هیچ‌کس جرات نکند بگوید سوریه مخالف صلح است. وی البته به این نکته هم اشاره کرده است که روابط سوریه با ایران تاریخی است.

البته جا دارد که اشاره شود به جز اولمرت یکی از مقاماتی که بشدت به ایجاد روابط میان سوریه و اسرائیل اصرار می‌ورزد، نیکولا سارکوزی است. حضور اسد در کاخ الیزه علاوه بر پایان سال‌ها انزوای دیپلماتیک دمشق، به نوعی مقامات اسرائیلی را نیز خوشحال کرد چون آنها معتقد بودند حضور رئیس‌جمهور سوریه در فرانسه و دیدار با سارکوزی مسیر را برای انعقاد پیمان صلح میان دمشق و تل‌آویو هموار می‌کند.

باید دید مقامات سوریه بخصوص بشار اسد تا چه زمان به رفتارهای دوگانه شان در مورد ایجاد روابط با اسرائیل و روابط با تهران پایان خواهند داد و آیا بشار اسد روابط با ایران را اصلا قطع خواهد کرد یا همچنان به بازی سیاسی با اسرائیل ادامه می‌دهد.

اما گذشته از تمام این نظرات شکی نیست که بلندی‌های جولان برای اسرائیل یک منطقه مهم به شمار می‌رود و بسیار بعید به نظر می‌رسد رژیم صهیونیستی به این کار تن دهد حتی اگر این کار به قیمت‌ترک مهم‌ترین همپیمان سوریه یعنی ایران باشد. با این وجود این سوالات پیش می‌آید که آیا رفتار سوریه نسبت به ایران دوگانه است؟ یا این‌که دمشق به هیچ وجه نخواهد پذیرفت روابطش را با تهران قطع کند؟ رئیس‌جمهور سوریه می‌داند که در صورت برقراری رابطه عادی با اسرائیل دیگر نباید به کمک‌های تهران به کشور خود از جمله بازسازی نیروهای مسلح و اجرای توافقنامه‌های دفاعی میان تهران دمشق فکر کند.

بنابراین با توجه به این‌که این کشور گرچه از دوستان پراهمیت جمهوری اسلامی ایران به حساب می‌آید، اما با دغدغه‌هایی مواجه است، بنابراین بهتر است تا ما تصمیم مناسب‌تری برای انتخاب دوست در منطقه بگیریم زیرا عقربه‌های زمان برای تصمیم گیری بشدت در حال حرکت است.

کبرا تیموری‌گرکانی