امام حسین ع فراتر از بیان و تعریف

امام حسین ع با این همه جراحات وارده در بدنش در گوشه ای از میدان جنگ ایستاد در حالی كه به شدت احساس خستگی می كرد و می خواست اندكی استراحت نماید به هر حال او نیز بشری مثل سایر مردم است و امتحان الهی نیز در عالم بشری انجام می شود

سخن امام جعفر صادق(ع) خطاب به «یونس بن ظبیان» را به شكل اجمالی برای شما عرض می‌كنم و امیدوارم كه فرهیختگان در فهم این حدیث سعی و كوشش نمایند. چرا كه مراتب علما بر حسب میزان فهم‌شان از احادیث است، نه به روایت كردن آن.یونس به امام صادق(ع) عرض می‌كند: فدایت شوم، من فراوان به یاد امام حسین(ع) می‌افتم، پس چه بگویم: حضرت فرمود:

سه مرتبه بگو:«صلی الله علیك یا اباعبدالله»؛ زیرا سلام شما از دور و نزدیك به او می‌رسد.

عرض كردم، فدایت شوم می‌خواهم آن حضرت را زیارت كنم، به من بیاموزید چه كلماتی را برای زیارت بر زبان جاری سازم و چگونه آن را انجام دهم؟

این رستگاری بزرگی است كه توفیق الهی و الطاف حضرت ولی عصر(ع) شامل شما شود و نام شما در ایام عاشورا در دفتر حضرت سیدالشهدا(ع) ثبت و ضبط شود. مسئولیت ما بسیار سنگین و مهم است؛ و آن عبارت از این است كه به مردم بیاموزیم، امام حسین(ع) كیست و عاشورا چیست؟ آن‌چه برای ما اهمیت دارد این است كه با برهان و استدلال این موضوع را درك نماییم كه سیدالشهدا فراتر از تعریف و توصیف است و كار او چیزی فراتر از توفیقات عادی بوده است.

این مسئله بزرگ‌تر از آن است كه ما بتوانیم به واسطهٔ جملات خود آن را تقریر كنیم لذا باید فهم آن را، با تأمل و بر طرف كردن حجاب‌های ذهنی‌مان از كلمات اهل‌بیت(ع) درخواست نماییم تا به عمق این حادثه پی ببریم.

سخن امام جعفر صادق(ع) خطاب به «یونس بن ظبیان» را به شكل اجمالی برای شما عرض می‌كنم و امیدوارم كه فرهیختگان در فهم این حدیث سعی و كوشش نمایند. چرا كه مراتب علما بر حسب میزان فهم‌شان از احادیث است، نه به روایت كردن آن.یونس به امام صادق(ع) عرض می‌كند: فدایت شوم، من فراوان به یاد امام حسین(ع) می‌افتم، پس چه بگویم: حضرت فرمود:

سه مرتبه بگو:«صلی الله علیك یا اباعبدالله»؛ زیرا سلام شما از دور و نزدیك به او می‌رسد.

عرض كردم، فدایت شوم می‌خواهم آن حضرت را زیارت كنم، به من بیاموزید چه كلماتی را برای زیارت بر زبان جاری سازم و چگونه آن را انجام دهم؟ فرمود:

هر گاه به زیارت اباعبدالله(ع) رفتی، ابتدا در ساحل فرات غسل نما و لباس تمیز و پاكیزه‌ات را بپوش، آنگاه پا برهنه راه برو چرا كه تو در حرمی از حرم‌های الهی و رسولش می‌باشی. و «الله اكبر»، «لا اله الا الله»، «سبحان ‌الله»، «الحمد لله»، «صلوات بر محمد و آل او» و هر ذكری كه متضمن تعظیم خداوند باشد را زیاد بگو تا به درب ورودی ضریح مطهر (یا حائر) برسی. آنگاه چنین بگو: «السلام علیك یا حجّهٔالله و ابن حجّته؛ سلام بر تو ای حجت خداوند و پسر حجت خداوند» « السلام علیك یا ملائكهٔ الله و زوّار قبل ابن نبی ‌الله: سلام بر شما ای ملائكهٔ الهی و زائران قبر پسر رسول خدا» بعد از آن ده قدم به جلو برو و بایست. سی بار تكبیر بگو و سپس حركت كن و از روبرو به جانب قبر مطهر برو، آنگاه به گونه‌ای بایست كه صورت تو مقابل صورت حضرت باشد و قبله مابین دو كتف تو (یعنی پشت به قبله باش) و سپس چنین بگو:

السلام علیك یا حجّهٔالله و ابن حجّته، «السلام علیك یا قتیل‌الله و ابن قتیله؛ سلام بر تو ای كشته شدهٔ در راه خدا و پسر كسی كه در راه خدا كشته شده است.» «السلام علیك یا ثارالله و ابن ثاره؛ سلام بر تو ای كسی كه خون تو و پدرت در راه خدا ریخته شده» و «السّلام علیك یا وترالله الموتور فی السموات و الأرض؛ سلام بر تو ای كسی كه خدا انتقام گیرندهٔ خون توست در آسمان‌ها و زمین».۱

در این عبارات به خوبی بیاندیشید؛ سلام اول سلامی عام است و بعد از آن سه سلام خاص. در این مطالب معارف و حكمت نهفته است. همانا غوراندیشان در سخنان معصومین(ع) و عقول بشری برای رسیدن به پرتوی از انوار این سخنان نورانی، نیازمند عنایت الهی هستند.

«السلام علیك یا حجّهٔ الله و ابن حجّته»، این توصیف مقامی است كه همهٔ ائمه(ع) كه هر یك ذریّهٔ دیگری است، دارای این مقام هستند. اما اوصاف مقامات بعدی مختصّ امام حسین(ع) است و كس دیگری با وی در آن‌ها مشترك نیست، حتی پدر بزرگوارشان حضرت علی(ع).

«السّلام علیك یا قتیل‌الله و ابن قتیله» تعبیر رسا و گویایی است برای بیان نوع منحصر به فردی از شهادت در راه خدا در میان مخلوقات، كه پدر ایشان امیر المؤمنین(ع) نیز در این نوع از شهادت با وی شریك است اما امام حسین(ع) این وجه اختصاصی را داراست كه هم شهید در راه خداست و هم پسر كشته شدهٔ در راه خدا. و این مقام والا و منحصر به فردی است كه از عالم غیب برای او نوشته شده است. و كسی نمی‌تواند این منصب الهی را برای كسی غیر از او در طول تاریخ بشری، حتی در مقامات انبیا، اوصیا و شهدا بیابد.

البته برای ما فهم این دو عبارت«قتیل الله و ابن قتیله» و «ثارالله و ابن ثاره» قابل درك است، اما عبارتی كه عقل در فهم آن در حیرت می‌ماند این است: «السلام علیك یا وترالله الموتور فی السموات و الارض». و بعد از این مقامات سه گانه است كه حضرت امام صادق(ع) می‌فرمایند :

گواهی می‌دهم كه خون تو آرمیدهٔ در بهشت است و سایه‌های عرش برای آن لرزیده است و همهٔ خلایق برای آن گریسته‌اند.۲

بنابراین صاحب مقامی كه می‌خواهیم او را به مسلمانان معرفی كنیم، گوهری است منحصر به فرد كه همهٔ معجزات او نیز منحصر به فرد است، در هر فقره از فقرات این كلمات گوهربار بحث‌هایی است كه بیان آن‌ها ساعت‌ها به طول می‌انجامد و ما هم ادعای كمال شرح آن‌ها را نداریم بلكه امیدواریم كه استعداد آن را در شنونده بیابیم.

برای ما مهم این است كه بفهیم چه عاملی سبب شده كه خون حسین(ع) از ساكنان سرای خلوّ و جاودانگی بشود، چرا كه عالم جاودانگی مكان مجردات است و رفتن روح به آن‌جا و از ساكنان آن‌جا شدن روح، امری مطابق با اصل است. اما رفتن خون به آن‌جا و ساكن شدن در آن عالم، به این معناست كه در روح تحولی پدید می‌آید كه آن را به بالاتر از عالم خُلد می‌رساند وخون هم به نوعی از ارواح تبدیل شده، و ساكن عالم بقا و جاودانگی گردیده است. مفهوم این حرف این است كه امام حسین(ع) به درجه‌ای رسیده كه خونش ساكن عالم بقا می‌شود ولی روحش در مرتبه‌ای بالاتر از آن عالم جای می‌گیرد كه برای ما قابل درك نیست.

سخن امام صادق(ع) كلامی است از عالم بالا، كه بر زبان امامی كه منافذ آن عالم برایش گشوده شده، جاری گردیده است. بنابراین معنای ساكن شدن خون در عالم بقا و جاودانگی و لرزش سایه‌های عرش برای آن چیست؟ و چه رابطه‌ای بین سكونت خون امام حسین(ع) در سرای جاویدان و لرزش سایه‌های عرش وجود دارد. این‌ها تعابیری است كه علم و تحقیق در آن موج می‌زند و بعد از این شهادت عجیب این عبارت را می‌آورد: «و همهٔ مخلوقات برایش گریستند.»۳

اهل تأمل و دقت كجایند؟ امام(ع) در این‌جا كلمهٔ جمعی را با «الف و لام» آورده است تا عمومیت و شمول همهٔ موجودات را برساند و ابتدائاً به اجمال فرمود همهٔ موجودات، و سپس به تفصیل این موجودات را ذكر نموده است و می‌فرماید:

گریستند برای او آسمان‌ها و زمین‌های هفت‌گانه و همهٔ آن‌چه در آن‌ها و مابین آن‌هاست. و هر چه در بهشت و دوزخ است، و همهٔ آنچه دیده می‌شود و نمی‌شود، همگی برای امام حسین گریه و نوحه‌سرایی نمودند.۴

سخنرانی آیت الله العظمی وحید خراسانی

پی‌نوشت‌ها:

٭ متن عربی سخنرانی برگرفته از: الحق المبین فی معرفهٔ المعصومین(ع)، نوشتهٔ علی كورانی.

۱. كلینی، كافی، ج ۴، صفحهٔ ۵۷۵./ ۲. أشهد انّ دمك سكن فی الخلو و اقشعرّت له اظلّه العرش و بكی له جمیع الخلائق/۳. و بكت الجمیع الخلائق./۴. و بكت له السّموات السّبع و الأرضون السّبع ما فیهنّ و ما بینهنّ و من یتصلّب فی الجنّهٔ و النّار من خلق ربّنا و مایری و ما لایری./۵. مایری و ما لایری.

۶. مصباح المتهجد، ص ۷۷۷./۷. مجلسی، بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۵۲./۸. تاریخ ابن اثیر، ج ۱، ص ۸۲.

۹. إلیه یصعدوا الكلم الطّیب و العمل الصّالح یرفعه.

۱۰. و در روایتی چنین آمده است كه آن را به سمت آسمان بالا می‌برم و در جایی دیگر به سمت عرش و در همهٔ آن‌ها خون حسین و اصحابش ذكر شده است.

---