شیر علیه شیرخوار

درباره آلرژی یک نوزاد با حضور دکتر فاطمه فرهمند فوق تخصص گوارش کودکان,دکتر وحید قبادی دانا متخصص کودکان و رییس کلینیک آلرژی دانشگاه علوم پزشکی تهران, دکتر ناصر کشاورز متخصص تغذیه و دکتر فریبا عربگل روان پزشک کودک و نوجوان

تا حالا اتفاق افتاده به یک ماده غذایی آلرژی پیدا کنید؟ البته؛ اما راه‌حل رفع آلرژی شما حذف آن ماده است؛ به همین سادگی اما اگر یک نوزاد کوچولو که تنها غذای او شیر مادرش است به شیرمادر آلرژی بدهد چه باید کرد؟ البته این ظاهر قضیه و تشخیص افراد ناآگاهی است که در موقع بروز مشکل نه تنها راه‌حل نمی‌دهند بلکه با حرف‌های نسنجیده‌ خود نمک بر زخم می‌پاشند...

هیچ کودکی به شیر مادرش آلرژی نمی‌دهد ولی نوزاد خانم فرزانه فولادبند، که از همکاران سلامت است، به خاطر مصرف لبنیات، به ویژه شیر آلرژی پیدا کرده و حدود یک سال است که این مادر با همه مشکلات به دخترش شیر می‌دهد. همکار خوب ما قصد دارند با بیان دردسرها و مشکلات‌ خود به سایر مادرانی که دچار چنینی مشکلی می شوند، دلگرمی دهد که این دوره گذرا را به خوبی طی کنند. این مادر میهمان میزگرد این هفته ماست. با ما و کارشناسان سلامت همراه شوید. حالا که آنیتا، دختر کوچولوی خانم فولادبند، یک ساله شده کم‌کم مادرش می‌تواند خوردن لبنیات را شروع کند. حال آنیتا خوب است، به همت عالی مادرش توانسته یک کودک سالم و شاداب باشد و هرگز طعم شیرخشک را نچشد و از خوردن شیر مادر لذت ببرد.

خانم فولادبند که باوجود همه دشواری?ها هنوز دخترش را از شیر مادر محروم نکرده، می گوید:

اطـرافـیـانـم مـی?گـفـتـنـد :«بـچـه ات بـه شـیـر حسـاسـیـت دارد!»

▪ خانم فولادبند! از چه زمانی متوجه شدید که فرزندتان به شیر آلرژی دارد؟

- گریه‌ها و بی‌قراری‌های شدید دخترم از یک ماهگی شروع شد و بیشتر وقت‌ها نفخ، دل‌درد و اسهال داشت. بیشتر وقت‌ها بینی‌اش کیپ می‌شد و روی گونه‌هایش دانه‌های ریز و قرمز می‌زد. متخصص اطفال ابتدا تشخیص داد که فرزندم مبتلا به کولیک نوزادی است. مصرف داروهای ضدنفخ تاثیر چندانی در رفع مشکل نداشت تا اینکه یک بار در مدفوع او خون مشاهده کردم.

▪ خیلی نگران شدید؟

- بله. با نگرانی به متخصص گوارش اطفال مراجعه کردم. ایشان گفتند که احتمالا بچه به شیر گاو حساسیت دارد. وقتی من با تعجب گفتم او به جز شیر مادر چیز دیگری نمی‌خورد، پاسخ دادند زمانی که شما شیر گاو مصرف می‌کنید، پروتئین‌های شیر گاو وارد شیرتان می‎شود و بچه دچار مشکل می‎شود. بعد هم توصیه کردند تا یک‌سالگی دخترم شیر گاو و محصولات لبنی دیگر مانند پنیر، ماست، دوغ، کشک و حتی کره مصرف نکنم.

▪ حذف شیر و لبنیات از رژیم غذایی آن هم در زمان شیردهی سخت نبود؟

- چرا اما بعد از آن دخترم خیلی آرام شد و همه مشکلاتش برطرف شد. دیگر خبری از دل‌درد، نفخ و اسهال نبود و خوشحال بودم که لازم نیست فرزندم دارو مصرف کند.

▪ در این مدت پیش نیامد که از ادامه شیردهی منصرف شوید؟

- نه. قبل از تشخیص آلرژی به شیر و زمانی که فرزندم نفخ و دل‌درد داشت و از خوردن شیر امتناع می‌کرد و خوب شیر نمی‌خورد بعضی از اطرافیان می‌گفتند بچه به شیر تو حساسیت دارد و بهتر است دیگر به او شیر ندهی. نمی دانید این حرفشان چقدر دلم را به درد می آورد و باعث نگرانی‌ام می شد. وقتی فهمیدند باید تا یک سال شیر و لبنیات نخورم، باز هم گفتند با این همه دردسر چرا به جای شیر خودت از شیرخشک‌های مخصوص استفاده نمی‎کنی. با این کار هم به خودت ضرر نمی زنی و هم این شیر که به او نمی سازد را به خوردش نمی دهی... اما من شنیده بودم که شیر مادر سیستم ایمنی بچه‌ها را تقویت می‌کند و برای بچه‌هایی که آلرژی دارند، خیلی مفید است. به خاطر نوع کارم در حوزه سلامت حتی شنیده بودم که آلرژی به شیر در بچه‌هایی که شیر مادر می‌خورند زودتر از بین می‌رود و همین باعث شد خسته و ناامید نشوم.

▪ با این رژیم غذایی حذفی نگران کمبود کلسیم نبودید؟

- متخصص اطفال گفت در این مدت از قرص مکمل کلسیم و شیرخشک‌های مخصوص مادران‌ شیرده استفاده کنم. البته آن زمان من برای کاهش وزن پیش متخصص تغذیه می‌رفتم و نظر ایشان این بود که استفاده از مکمل کلسیم کافی است.

▪ شیر و لبنیات در خوراکی‌هایی مانند کیک و بیسکویت هم وجود دارد. آنها را هم مصرف نمی‎کردید؟

- بله. کیک، بیسکویت، بستنی، شکلات‌های شیری و شیرینی‌ خامه‌ای هم مصرف نمی‌کردم که این مساله برای کاهش وزنم هم مفید بود.

▪ در این مدت که شیر گاو نمی‌خوردید شیر و محصولات لبنی گوسفندی را امتحان نکردید؟

- من از پنیر و ماست گوسفندی استفاده می‌کردم. اما به دلیل وجود احتمال تب مالت از شیرهای گوسفندی که به صورت کیلویی فروخته می‌شوند، استفاده نکردم. درضمن شیر و ماست گوسفندی در همه سال وجود ندارد و فقط چند ماه از سال قابل تهیه است.

▪ از چه زمانی مصرف لبنیات را شروع کردید؟

- بعد از یک سالگی دخترم مصرف ماست و دوغ را شروع کردم. به این صورت که بعد از یک بار مصرف دو روز صبر کردم و بعد از اینکه مشکلی مشاهده نشد مصرف را به تدریج بیشتر کردم. الان دخترم هم بدون هیچ مشکلی ماست و دوغ می‌خورد.

▪ شیر چطور؟

- نه هنوز، بعد از اینکه شیر گاو می‌خورم دخترم دچار نفخ و دل‌درد خفیف می‌شود و دانه‌های ریزی در ناحیه زیر گردن‌اش می‎زند. فعلا شیر گاو نمی‌خورم و به توصیه پزشک به دخترم هم شیر گاو نمی‌دهم. امیدوارم زودتر مشکل‌اش برطرف شود و تا پایان ۲سالگی که او را از شیر می‌گیرم، بتواند شیر بخورد.

● نگاه روان‌پزشک

یادداشت دکتر فریبا عربگل فوق تخصص روان‌پزشکی کودک و نوجوان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی

نـقـش شـیـردهـی به نـوزاد در سلامـت روانـی مـادر

خیلی از مواقع مادر با موفقیت در شیردادن و تغذیه کودک و مراقبت از او احساس توانایی و رضایتمندی می‌کند و مادر بودن خود را با این قضیه می‌سنجد. مادران آگاه، مانند این خانم از عهده مشکل برمی‌آیند اما اگر مادری نتواند به فرزند خود شیر دهد و او را خوب تغذیه کند ممکن است احساس ‌کند فرد بی‌کفایتی است که نتوانسته این وظیفه مهم را انجام دهد، به دلیل آنکه تغذیه اولین و مهم‌ترین مساله ‌ارتباطی بین مادر و کودک است. یعنی بچه‌ای که ناتوان است، اساسی‌ترین نیاز ‌او همین خوردن است و مادر باید احساس کند که آنقدر توانایی دارد تا این موفقیت را کسب کند تا به فرزندش شیر بدهد.

خیلی از مواقع، حتی می‌بینیم مادرانی که سن و سال کمتری دارند و جوان و بی‌تجربه‌اند یا مشکلاتی دارند و نمی‌توانند کودک خود را شیر دهند یا بنا به دلایلی کودک سینه مادر را نمی‌گیرد، دچار اضطراب و نگرانی می‌شوند و فکر می‌کنند که حتما یک جای کار ایراد دارد که من نمی‌توانم به کودکم شیر دهم و این یعنی نقص و ناتوانی در امر مادری!

معمولا اگر در رابطه مادر و کودک مشکلی پیش بیاید (چه عاطفی و روانی، چه در مسایل فیزیکی مانند تغذیه و شیردهی کودک) یک مشکل دوطرفه است و مجموعه‌ای از عوامل در ایجاد آن دخالت دارند در نتیجه برای رفع و تعدیل آن نیز باید چند بعدی و روی جنبه‌های مختلف کار کرد. وقتی مادر در امر تغذیه و شیردهی کودک دچار مشکل می‌شود ممکن است برخی از عوامل به کودک مربوط باشد و برخی دیگر به مادر. به عنوان نمونه برخی از بچه‌ها کلا بدغذا و کم‌غذا و کم‌خواب و بدقلق هستند و مادر برای غذا دادن به این کودک، خواباندن و آرام کردن او دچار مشکل می‌شود و باید ترفند‌هایی را بیندیشد تا بتواند به کودکش غذا بدهد، او را بخواباند و آرام کند.

از سوی دیگر برخی از بچه‌ها بهتر غذا می‌خورند، خواب منظمی دارند و آرام و راحت هستند. مسلم است که پدر و مادر چنین کودکی بودن نه تنها راحت و آسان است، بلکه بسیار لذت‌بخش است. نه تنها چنین کودکی مدام از محیط پیرامون‌اش توجه مثبت می‌گیرد، بلکه والدین او نیز توسط دیگران تایید و تحسین می‌شوند که آفرین به این روش تربیت و توانایی در والدگری!

در حالی که والدین گروه اول که بچه‌های سخت و بدقلقی دارند نه تنها خودشان در مدیریت رفتارهای مختلف کودک همیشه با مشکل مواجه هستند و باید راه‌حل‌های نوین و کارآمدی را پیدا کنند، بلکه مدام در معرض پیام‌های ناامید‌کننده و منفی اطرافیان قرار دارند که مهارت‌های پدر و مادر بودن آنها را زیر سوال می‌برند.

همان‌طور که برخی از عوامل مربوط به کودک است باید توجه کرد که برخی مشکلات وجود دارد که مربوط به مادر یا والدین است. به عنوان نمونه مادرانی که وسواسی، مضطرب و بسیار کنترل‌کننده هستند، روی مسایل کودک خود خیلی متمرکز می‌شوند و اجازه نمی‌دهند کودک متناسب با مراحل رشد، رفتارها و هیجاناتی را تجربه کند. به عنوان نمونه روی همین مساله غذا دادن اصرار دارند که کودک را مطابق الگوی خود غذا دهند و پس از مدتی، کشمکش قدرت بین مادر و کودک در می‌گیرد و ممکن است کودک دیگر غذا نخورد. مسلم است که کودک طی مراحل رشد خود اشتباهات و خطاهایی دارد و ما اگر برای پیشگیری از اشتباه نگذاریم کودک چیزی را تجربه کند رشدی رخ نخواهد داد.

فقط عوامل رفتاری و هیجانی نیستند که در روند یک شیردهی موفق ایجاد اشکال می‌کنند بلکه ممکن است بنا به دلایل فیزیکی و جسمی (چه در مادر و چه در کودک) مشکلاتی وجود داشته باشد که مادر نتواند کودکش را شیر دهد و برای درمان هم علل و عوامل مربوط به مادر و هم عوامل مربوط به کودک باید در نظر گرفته و اصلاح شود و چنانچه بنا به دلایلی نتوان علت را رفع کرد باید به مادر برای پذیرش و کنار آمدن و تطابق با این قضیه کمک شود به نحوی که مادر کفایت و شایستگی خود را زیر سوال نبرد و بپذیرد که در حد توانش تلاش خود را کرده است.

ولی مواردی نیز هست که می‌توان آن را برطرف یا مشکل را اندکی تعدیل کرد مانند مواقعی که به دلایل مسایل سرشتی کودک یا صفات شخصیتی مادر می‌توان با آموزش‌هایی در این زمینه آگاهی مادر را افزایش و مشکل را کاهش داد. برگزاری برخی کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی قبل از زایمان و بارداری در مورد نحوه شیردهی، مراقبت از کودک و ارتباط برقرار کردن با او، تقویت نقش پدر در مراقبت از کودک و حمایت از مادر، آموزش در مورد واکنش‌های مختلف رفتاری کودک و مسایل رشدی و کنار آمدن با آنها و... می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد چون بسیاری از مشکلات مربوط به آن است که والدین اطلاعات و آگاهی کافی ندارند و ناگهان متوجه می‌شوند در حالی که هیچ آمادگی و مهارتی ندارند پدر یا مادر شده‌اند. چنانچه می‌بینیم در بسیاری موارد مشکلاتی که در بارداری اول و تربیت فرزند اول وجود دارد در فرزندان بعدی وجود ندارد.

در صورت وجود هرگونه مشکل در امر شیردهی و تغذیه کودک نباید از نقش و واکنش اطرافیان غافل شد چه در تشدید اضطراب و احساس بی‌کفایتی مادر و چه در کمک به احساس آرامش و تطابق او با مشکل. اینکه دیگران چطور به این قضیه نگاه می‌کنند بسیار مهم است. آیا آنها مادر را مقصر می‌دانند و احساس می‌کنند تلاش‌هایش را نکرده یا کمک می‌کنند تا او بفهمد که به‌عنوان نمونه در اینجا یک مساله پزشکی (مانند حساسیت یا آلرژی) اتفاق افتاده، مادر تلاش خود را کرده تا به طور کامل از کودک حمایت و مراقبت کند، اما نتوانسته کودکش را با شیر خودش تغذیه کند و حالا باید او را کمک کرد تا جنبه‌های مثبت وجودی خود یا سایر توانایی‌ها و زیبایی‌های رشدی کودک خود را ببیند.

نکته آخر تاکید بر نقش بسیار مهم پدر در حمایت از مادر و تقویت توانایی‌های او و غلبه کردن بر احساس تنهایی اوست.

● نگاه متخصص تغذیه

کدام مادران به مکمل کلسیم نیاز دارند؟

دکتر ناصر کشاورز/ متخصص تغذیه و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

در مواردی که شیرخوار یا کودک شیرخواره به پروتئین شیر گاوی که در شیر مادرش ترشح شده حساسیت نشان می‌دهد به ناچار مادر باید هر نوع پروتئین لبنیات گاوی را از رژیم غذایی‌اش حذف کند. به عبارت دیگر شیر، ماست و پنیری که از شیر گاو تهیه شده باشد هم برای او مضر است چون در شهرها و در کشور ما شیر گوسفند و بز کمتر یافت می‌شود یا به عبارتی نادر است، برای اینکه این مادران خود با مشکل مواجه نشوند یا باید شیر سویا یا حداقل ۱۰۰۰ میلی‌گرم کلسیم روزانه مصرف کنند. در غیر این صورت دچار مشکلات شدید و جدی استخوانی خواهند شد. چرا که هیچ چیزی مانند لبنیات و شیر تامین‌کننده کلسیم مورد نیاز بدن مادر نخواهد بود.

وقتی کودک شیرخوار چنین حساسیتی پیدا کند که مربوط به شیر گاو است، شیر و ماست و پنیر باید از رژیم غذایی‌اش حذف شود و نباید کودک را از بهترین غذا که همان شیرمادر است مخصوصا در یک سال اول زندگی محروم کرد. از طرفی اگر کودک شیر مادر نخورد باید سراغ شیر خشک رفت که باز هم در تهیه این شیر خشک‌ها از شیر گاو استفاده می‌شود و مشکل کودک حل نمی‌شود مگر اینکه شیرخشک‌های خاصی که در بازار موجود است برای او تهیه شود که این هم برای همه امکان‌پذیر نیست. بنابراین مادر باید مواد حاوی شیر گاو یا تهیه شده از شیر گاو را حذف کند و به جای آن از سایر منابع پروتئینی غیر از شیرگاو و مکمل کلسیم استفاده کند.

● نگاه متخصص اطفال

شایع‌ترین آلرژی غذایی در کودکان

دکتر وحید قبادی‌دانا

بورد تخصصی بیماری‌های کودکان و عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی دانشگاه علوم پزشکی تهران، رییس کلینیک فوق‌تخصصی آلرژی جهاد دانشگاهی

آلرژی به پروتئین شیر گاو شایع‌ترین آلرژی غذایی در بچه‌های کوچک است. در ایران هم شیر گاو شایع‌ترین آلرژی در تمامی گروه‌های سنی کودکان کمتر از ۱۲ سال مبتلا به آلرژی غذایی بوده است. شیر از مواد مختلفی تشکیل شده است؛ پروتئین، قند یا کربوهیدرات، چربی، مواد معدنی و ویتامین‌ها که در این بیماری حساسیت به بخش پروتئین شیرگاو وجود دارد.

حساسیت به پروتئین شیرگاو طیف وسیعی از علایم بالینی را در برمی‌گیرد. ممکن است علایم خفیف داشته باشد و در برخی موارد نادر موجب واکنش شدید بدن به ماده حساسیت‌زا شود که آنافیلاکسی نامیده می‌شود. در موارد آنافیلاکسی تورم صورت، دهان و زبان می‌تواند موجب مسدودشدن راه هوایی شود. همچنین موجب ایجاد بثورات پوستی خارش‌دار و تهوع شدید تنها چند دقیقه پس از خوردن پروتئین شیر گاو می‌شود که اگر به سرعت درمان نشود می‌تواند تهدیدکننده حیات باشد. البته این شکل واکنش به شیر گاو خوشبختانه شایع نیست و نادر است.

در سایر موارد علایم به صورت بثورات پوستی شامل کهیر و اگزما و علایم گوارشی به‌صورت تهوع، استفراغ، اسهال یا وجود خون در مدفوع در موارد التهاب روده (کولیت) خواهد بود. در مواردی آلرژی به شیر گاو می‌تواند باعث ایجاد علایم آسم شامل ویز و خس‌خس سینه نیز شود چرا که بیماری‌های آلرژیک گاهی اوقات با هم همپوشانی دارند یعنی اگر بیماری مبتلا به یک نوع بیماری آلرژیک باشد باید از نظر سایر بیماری‌های آلرژیک هم بررسی شود و نیز این پیش‌آگهی برای والدین و خانواده و پزشک وجود داشته باشد که در طول زمان بیمار ممکن است علایم سایر بیماری‌های آلرژیک را نیز بروز دهد.

طبق آمار حدود ۶ درصد کودکان در ۳ سال اول زندگی خود واکنش‌های آلرژیک غذایی را تجربه می‌کنند که از این میزان ۵/۲ درصد آلرژی به شیر گاو، ۵/۱ درصد آلرژی به تخم‌مرغ و ۶/۰ درصد آلرژی به بادام‌زمینی است. البته نکته مهم این است که آلرژی به تخم مرغ و شیر گاو اکثرا تا حدود سن ۳ تا ۴ سالگی برطرف می‌شود اما آلرژی به بادام‌زمینی و غذاهای دریایی مثل ماهی و میگو طولانی‌تر است و ممکن است در تمام طول زندگی ادامه یابد.

آلرژی به شیر گاو ممکن است در اثر خوردن خود شیر گاو یا در اثر مصرف شیرخشکی که از شیر گاو تهیه شده باشد یا در اثر استفاده از شیر مادر در شیرخواران شیر مادرخوار ایجاد شود که در مورد آخر با مصرف شیرگاو یا سایر محصولات گاوی توسط مادر پروتئین حساسیت‌زا در شیر مادر ترشح شده و توسط شیرخوار خورده می‌شود.

بهترین راه درمان این بیماران، حذف کامل پروتئین‌های شیرگاو از رژیم غذایی است. در شیرخواران شیرمادر خوار نباید شیردهی توسط مادر به هیچ‌وجه متوقف شود بلکه باید مادر تا زمانی که پزشک به او پیشنهاد می‌کند از مصرف محصولات گاوی به طور کامل پرهیز کند. این منع مصرف علاوه بر شیر، شامل ماست، دوغ، پنیر، خامه، کره، بستنی و نیز محصولات غذایی که در تولید آنها شیرخشک و پودر آب پنیر به‌کار رفته نیز می باشد.

در برخی موارد این حساسیت گوشت گاو و گوساله را نیز شامل می‌شود. حدود ۱۳ تا ۲۰ درصد افرادی که به پروتئین شیر گاو حساسیت دارند به گوشت گاو هم حساسیت نشان می‌دهند.

شیرخوارانی که از شیرخشک یا فورمولا برای تغذیه استفاده می‌کرده‌اند و دچار آلرژی‌ شده‌اند، باید از شیرخشک‌های مخصوص استفاده کنند. باید گفت که حدود نیمی از این شیرخواران «شیرخشک‌های حاوی پروتئین سویا» را تحمل می‌کنند اما برخی از این بچه‌ها ممکن است علاوه بر شیر گاو به پروتئین سویا هم حساس باشند که در این موارد «شیرخشک‌های بسیار هیدرولیزه شده» تا حد زیادی مشکل را حل خواهند کرد. تقریبا ۱۰ درصد شیرخواران حساس، به این نوع شیرخشک‌ها هم واکنش نشان می‌دهند که پزشک را مجبور به تجویز «شیرخشک‌های با پایه اسید آمینه» می‌کند.

در آلرژی به شیرگاو در بعضی موارد می‌توان از شیر بز یا شیر گوسفند استفاده کرد. اما باید گفت که در مواردی این افراد به سایر شیرها هم حساس هستند و مصرف این‌گونه شیرها هم مشکل را حل نخواهد کرد.

اما بیماری‌ای که با آلرژی شیرگاو اشتباه گرفته می‌شود، عدم تحمل لاکتوز است. این بیماری در اثر کمبود آنزیم لاکتاز که در هضم قند لاکتوز شیر موثر است، ایجاد می‌شود. در این بیماری آلرژی نقش ندارد. علائمی مثل اسهال، تهوع،‌ درد شکم و نفخ دیده می‌شود. اما بثورات پوستی، واکنش‌های آنافیلاکسی و به تبع آن خطر تهدید حیات در آن جای ندارد. مشکل این بیماران با مصرف شیرهای بدون لاکتوز حل می‌شود. اگر این افراد به میزان کم در هر نوبت شیر مصرف کنند، معمولا دچار مشکل زیادی نمی‌شوند. همچنین این افراد در مصرف محصولات شیر همچون ماست و پنیر کمتر دچار مشکل می‌شوند.

● پیگیری سوژه

حالا که آنیتا، دختر کوچولوی خانم فولادبند، یک ساله شده کم‌کم مادرش می‌تواند مصرف لبنیات را شروع کند. حال آنیتا خوب است. او به همت عالی مادرش توانسته یک کودک سالم و شاداب باشد و هرگز طعم شیرخشک را نچشد و از خوردن شیر مادر لذت ببرد. او حالا روی پاهای خودش ایستاده و قطعا به داشتن این مادر افتخار خواهد کرد. به امید موفقیت همه مادران.

● نگاه فوق تخصص گوارش کودکان

کولیک شیرخواران و قانون ۳

دکتر فاطمه فرهمند/ فوق تخصص گوارش کودکان و استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران

در کودک چند ماهه‌ای که موضوع این میزگرد است، با علایم فوق و درجه‌هایی از ضایعات صورت و اگزما، مساله کولیک شیرخوارگی مطرح است. در مورد کولیک شیرخوارگی بیشترین علت مسایل عاطفی است که جدیدترین اطلاعاتی که در حال حاضر در این مورد مطرح است بیانگر آن است که اشکالات رفتاری در دوران بارداری مادر و ارتباط او با همسر است و مسایلی که بعد از زایمان وجود دارد در توجیه کولیک شیرخوارگی مطرح می شود. تعریف کولیک شیرخوارگی به این صورت مطرح است که بچه‌ای که حداقل ۳ هفته سن دارد، دچار گریه‌های زیاد است. پاها را روی شکم جمع می‌کند و بیشتر در بعدازظهرها اتفاق می‌افتد قانون ۳ را در بر دارد، گریه‌ای که بیش از ۳ ساعت در روز بیش از ۳ روز در هفته و بیش از ۳ هفته در ماه است. معمولا کولیک شیرخوارگی حداکثر تا ۳ ماه است و بعد از آن برطرف می‌شود. علاوه بر مسایل عاطفی، علل دیگر کمتر از ۲ تا ۵ درصد موارد را شامل می‌شود که ممکن است یکی از آن علل آلرژی به پروتئین شیر گاو باشد یا ریفلاکس معده به مری و...

در مورد این شیرخوار چون احتمال آلرژی به شیر گاو مطرح است بیشتر در آن مورد صحبت می کنم. مساله آلرژی غذایی و شایع‌ترین آن آلرژی به پروتئین شیر گاو ۶ تا ۷ درصد آلرژی‌های غذایی را شامل می‌شود و بروز آلرژی غذایی بالاخص به پروتئین شیر گاو حتی از همان روزهای اولی که نوزاد تغذیه با شیر مادر را شروع می‌کند ممکن است شروع شود و به دلیل پایین بودن قدرت سیستم دفاعی و ورود آنتی ژن شیر گاو از طریق شیر مادر می‌تواند این آلرژی ایجاد شود. علایم آلرژی غذایی نه تنها به شکل کولیک شیرخوارگی، بیقراری، گریه و نفخ شکم و درجاتی از یبوست در شیرخوار است، بلکه ممکن است همراه با بثورات جلدی هم باشد. سابقه آلرژی در خانواده بسیار مهم است. ممکن است والدین یا مادر یکی از آلرژی‌ها را داشته باشند. حتما نباید آلرژی غذایی باشد و ممکن است به شکل رینیت آلرژیک یا به شکل آسم یا اشکال دیگر باشد. بهترین راه تشخیص آلرژی غذایی صرف نظر از گریه و بی‌قراری، ممکن است به شکل دفع خون از مقعد باشد. والدین متوجه می‌شوند که بچه شکمش کار می‌کند و رگه‌های خون و بلغم دیده می‌شود.

گاهی دیگر علایم به شکل استفراغ ثانویه به آلرژی به شیر گاو یا فعال شدن ریفلاکس معده به مری است. در مورد این شیرخوار، ممکن است آلرژی به شیر گاو مطرح شود که در این صورت بهترین راه تشخیص و حتی درمان، حذف ماده آلرژی‌زا که بیشترین آن پروتئین شیرگاو است، خواهد بود. در این صورت به مادر توصیه می‌شود که به صورت موقت محدودیت مصرف لبنیات گاوی را داشته باشد و علاوه بر لبنیات گاوی ممکن است شامل محدودیت مصرف گوشت گاو هم باشد. شاید نیاز باشد بادام را هم از رژیم مادرحذف کرد اما بقیه چیزها را نباید محدود کرد چرا که مادر در حال شیردهی است و باید غذای کافی مصرف کند، مصرف گوشت گوسفند و آب میوه‌ها خوب است. بهترین راه تشخیص حذف شیر گاو از رژیم بچه با محدود کردن محصولات در رژیم مادر است.

بهبود علایم در عرض ۴۸ ساعت ایجاد و بیقراری، دفع خون و اسهال بهتر می‌شود. همانطور که این مادر هم اشاره کردند، مادر ممکن است ابراز کند چون شیر نمی‌خورم کلسیم بدنم کم می‌شود. این مادر می‌تواند داروها‌ی حاوی کلسیم استفاده کند. به مادر باید اطمینان داد که این مساله موقتی است و حداکثر تا ۱۸ ماهگی برطرف می‌شود. مادر حتی لازم نیست نگران باشد که کودکش بعد‌ها اصلا نتواند شیر بخورد. اصلا این‌طور نیست و این مشکل برطرف می‌شود. حتی کودکانی هستند که از ۹ ماهگی‌شان مادر می‌تواند شیر گاو بخورد. در مورد بچه‌ای که شیر خشک می‌خورد بهتر است از شیر خشک‌هایی استفاده شود که پروتئین آن فاقد پروتئین شیر گاو باشد. شیر خشک‌هایی که پروتئین‌های هیدرولیزه دارند و شیرخشک‌های رژیمی را می‌توان برای کودک استفاده کرد ولی حتما باید با تجویز پزشک گوارش باشد. برخی والدین شیر سویا استفاده می‌کنند.

شیر سویا برای آن دسته ‌از افرادی که به شیرگاو حساسیت دارند ممکن است دو هفته مشکل را برطرف کند اما به‌طور واقعی خیلی مناسب نیست و علایم مجددا برمی‌گردد چرا که ۵۰ تا ۷۰ درصد از کودکانی که به پروتئین شیر گاو حساسیت دارند به پروتئین شیر سویا هم حساسیت نشان می‌دهند. روش تشخیصی دیگر، آزمایش خون است. اطمینان دادن به والدین بسیار مهم است. والدین نباید نگران باشند که بچه نباید شیر و لبنیات بخورد این تصور غلط است. این مشکل به تدریج برطرف می‌شود. سیستم دفاعی او با افزایش سن قوی‌تر می‌شود و می‌تواند لبنیات مصرف کند.

مساله حساسیت در والدین به خصوص مادر حتما لازم نیست به پروتئین شیر گاو باشد. مادری که بچه‌اش علایم حساسیت به شیر گاو را نشان می‌دهد ممکن است خودش آلرژی داشته باشد. ممکن است هم نداشته باشد، مثلا یک نوع رینیت آلرژی یا در بچه دیگر خانواده سرفه‌های مکرر یا حملات آسم وجود داشته باشد.

مریم احمدی

مژگان کریمی