شرایط رهبری از دیدگاه قرآن

کسی که می خواهد امت خویش را از ضلالت و گمراهی به نور هدایت رهبری کند خود باید هدایت یافته باشد و از سرچشمه هدایت آب زلال نوشیده باشد و لذت آن را چشیده و مسیر را طی کرده باشد . تا از …

کسی که می خواهد امت خویش را از ضلالت و گمراهی به نور هدایت رهبری کند خود باید هدایت یافته باشد و از سرچشمه هدایت آب زلال نوشیده باشد و لذت آن را چشیده و مسیر را طی کرده باشد . تا از درون جان خویش دیگران را به مسیر این راه دعوت نماید؛ باید راه را پیموده باشد تا مسیر و موانع و سختیها و لوازم و تجهیزات راه را بشناسد تا دیگران را راهنما باشد، آن کسی که خود نرفته است و نمی داند و نمی شناسد چگونه هادی و راهنمای قوم می تواند باشد . لذا قرآن کریم به فرعون اعتراض می کند که :

"واضل فرعون قومه و ماهدی " فرعون قومش را گمراه کرد و هدایت نکرد (طه/۷۹)

و در مقابل ، قرآن مجید ابراهیم و فرزندانش را به دلیل هدایت یافتگی به عنوان مقتدا معرفی می کند : " اولئک الذین هدی الله فبهدیهم اقتده" اینان کسانی هستند که هدایت شده اند آنان را مقتدی و امام خویش قرار بده. (انعام/۹۰)

لکن قرآن به این نیز اکتفا نمی کند و شرط پیروی را علاوه بر هدایت یافتگی صلاحیت هدایتگری می داند :"افمن یهدی الی الحق احق ان یتبع امن لایهدی الا ان یهدی فمالکم کیف تحکمون" آیا کسی که بسوی حق هدایت می کند سزاوار به پیروی و تبعیت است یا کسی که خود جز با هدایت دیگری هدایت نمی یابد؟ وای بر شما چگونه قضاوت می کنید. (یونس/۳۵)

رهبری اسلامی رسالت هدایتگری امت را به عهده دارد و رهبر هم باید هدایت یافته باشد و هم صلاحیت هدایتگری را دارا باشد و شرط لازم هدایتگری علم به راههای هدایت ،ضوابط و احکام الهی است . کسی که می خواهد مردم را در امور دنیوی و اخروی هدایت کند خود باید به سرچشمه وحی متصل باشد و فرامین و روشهای الهی را از سرچشمه هستی فراگرفته باشد لذا خداوند عزوجل در مورد امامت بعد از نبوت فرزندان ابراهیم (ع) می فرماید:

"وجعلنا هم ائمهٔ یهدون بامرنا" آنها را امامانی قرار دادیم که مردم را به امر خداوند هدایت نمایند.(انبیاء/۷۳)

پس هادی خود باید به اوامر و احکام الهی باشد و به دستور مستقیم خداوند مردم را هدایت نماید و الاّ:

ذات نایافته از هستی بخش

کی تواند که شود هستی بخش

بنابراین امام باید "یهدون بامرنا" باشد فقط به فرمان مستقیم خداوند هادی باشد؛ تا مردم را به فرامین الهی هدایت کند .

برای جلوگیری از انحراف رهبری یک سیستم بازدارنده درونی لازم است که رهبر را در خلوت و جلوت از خلاف باز دارد، نه با گناه به خود ستم نماید نه با

بی عدالتی به جامعه ظلم نماید؛ از هر گونه ستمگری به دور باشد تا بتواند یک الگوی رفتاری قابل اطمینان برای مردم مورد قبول باشد . لذا بعد از آنکه منصب امامت به پیامبر بزرگ الهی حضرت ابراهیم (ع) عطا شد و حضرتش از این عطیه الهی به وجد آمد از خداوند خواست تا امامت را نیز به فرزندانش منتقل نماید لکن خداوند برای امامت شرط قائل شد : یادآور هنگامی که ابراهیم را به کلماتی آزمودیم و ابراهیم آزمایش را پیروزمندانه به اتمام رساند گفتیم ای ابراهیم تو را امام قرار دادیم گفت خداوندا این امامت را به فرزندانم نیز عطا کن خداوند فرمود : "لاینال عهدی الظالمین" یعنی امامت من به ستمکاران نمی سد (بقره/۱۲۴)

پس شرط امامت عدالت و درستکاری است ، البته ظلم در اینجا فقط به معنای ستمگری با مردم نیست بلکه ظلم در قاموس قرآن دوگونه است: ظلم به خویشتن با گناه و شرک و ظلم به دیگران که رهبر جامعه اسلامی باید از هر دو حالت مذکور بری باشد.‏

ع. ایرانی