۲۲آبان ۱۳۷۵ آیت الله پسندیده درگذشت

در روز ۲۲ آبان ۱۳۷۵ هجری شمسی آیت الله سیدمرتضی پسندیده از روحانیون مشهور قم و برادر بزرگتر امام خمینی درگذشت

در روز ۲۲ آبان ۱۳۷۵ هجری شمسی آیت‌الله سیدمرتضی پسندیده از روحانیون مشهور قم و برادر بزرگتر امام خمینی درگذشت. سیدمرتضی پسندیده در تاریخ ۱۳ فروردین ۱۲۷۵ هجری شمسی برابر با ۱۷ شوال سال ۱۳۱۳ هجری قمری در شهرستان خمین واقع در استان مرکزی به دنیا آمد. پدرش سیدمصطفی موسوی تحصیلات خود را در نجف اشرف و سامرا در عهد میرزای شیرازی دنبال کرده و در زمره علما و مجتهدین عصر خود قرار گرفت. او که پس از بازگشت از نجف، رهبری اهالی خمین و حومه را عهده‌دار شده بود، در سال ۱۲۸۲ هجری شمسی هنگامی که از خمین راهی اراک بود مورد سوء‌قصد گروهی از اشرار قرار گرفت و بر اثر اصابت چند گلوله به کتف و کمرش در سن ۴۷ سالگی به قتل رسید. جنازه سیدمصطفی به نجف منتقل و در آنجا دفن شد.

سیدمرتضی تحصیلات را نزد عالمان خمین پی گرفت و سپس در ۱۴ سالگی به همراه سیدنورالدین برادر و افتخارالعلما استادش جهت ادامه تحصیل به اصفهان عزیمت کرد. او در مدرسه ملاعبدالله ساکن شد و در آنجا ادبیات‌، منطق‌، کلام‌، فقه‌، اصول و هیئت و نجوم را نزد علمای اصفهان از جمله بزرگانی چون مرحوم آیت‌الله حاج آقا رحیم ارباب، آقا شیخ علی یزدی و مرحوم تویسرکانی فرا گرفت و در کلاس درس آیت‌الله‌العظمی خاتون‌آبادی دروس سطح و خارج فقه و اصول را طی کرد. پسندیده پس از گذراندن دوره‌های سطح و خارج دروس حوزوی‌، به خمین بازگشت و همزمان با اقامه نماز جماعت‌، کلاس‌های دروس فقه و اصول‌، کلام و منطق و نحو را در آن شهر برپا کرد. کلاس‌هایی که یکی از شاگردانش امام خمینی بود. آیت‌الله پسندیده در این رابطه می‌گوید: «... نزد خودم منطق‌، مطول و سیوطی را آغاز کردند. مشق را نیز نزد من انجام می‌دادند. چون خط نستعلیق من خوب بود، نزد من مشق می‌کردند...»

سیدمرتضی پسندیده از دوران نوجوانی برای دفاع از مردمان دیارش اسلحه بر دوش گرفت و پس از آن در کنار برخی دیگر از علمای اصفهان در جریان جنگ جهانی اول برای ایستادگی در برابر قوای متجاوز انگلیس تعلیمات نظامی دید و در اردوی نظامی روحانیون منطقه شرکت کرد‌. وی در جریان کشف حجاب‌، به اتهام مخالفت با آن‌، به محاکمه کشیده شد و به اجبار به مجلس جشن حجاب‌ برده شد و به اجبار لباس روحانیت را از تن او خارج کردند.

پسندیده از جمله روحانیون هوادار نهضت ملی بود و در جریان مبارزات ملی شدن صنعت نفت مشارکت فعال داشت، موضوعی که همواره از آن به عنوان یکی از افتخارات زندگی‌اش یاد می‌کرد. با طرح موضوع اصلاحات ارضی و انقلاب شاه و مردم از سوی محمدرضا شاه پهلوی، بسیاری این سیاست را توطئه‌ای علیه دهقانان و روستانشینان تشخیص داده و به مخالفت با آن پرداختند، مخالفت‌هایی که با سرکوب شدید رژیم وقت مواجه شد. آیت‌الله پسندیده که آن زمان در شهر خمین دفتر اسناد رسمی داشت‌، به بهانه کهولت سن و عدم توانایی‌، از تنظیم اسناد آن سر باز زد و در ‌‌‌نهایت که بر این امر اصرار شد به طور کتبی نوشت‌: «چون تنظیم اسناد مربوط به مرحله اول اصلاحات ارضی عمل خلاف شرع است لذا از انجام این امر در دفترخانه خود ممانعت خواهم نمود.» بر همین اساس‌، در ذیل گزارش ساواک از این نوشته، دستور داده شد تا از طریق دادگستری‌، در مورد انحلال دفترخانه ایشان اقدام شود، چون مخالفت علنی با اصلاحات ارضی‌، مخالفت با فرامین شاهنشاه است‌.

سازماندهی مبارزات مردم خمین در واقعه ۱۵ خرداد ۱۳۴۲ یکی از مقاطع مهم مبارزات آیت‌الله پسندیده بود. او در روز ۱۵ خرداد، با سخنرانی در میدان مرکزی خمین‌، بطور آشکارا به حمایت از حرکت برادرش امام خمینی پرداخت‌. ماموران ساواک در گزارشی از این سخنرانی آورده‌اند: «به قرار اطلاع‌، فردای روزی که آیت‌الله خمینی دستگیر شده‌، سید مرتضی پسندیده‌، برادر وی که در خمین می‌باشد در میدان شهر مردم را جمع و به منبر رفته و پس از سخنرانی‌، نواری که در آن خمینی صحبت نموده از بلندگو پخش می‌نماید...»

پس از قیام خونین ۱۵ خرداد و دستگیری امام خمینی، آیت‌الله پسندیده به همراه مراجع و علمای دیگر‌، به تهران عزیمت کرد و در اعتراض دسته‌جمعی علما به این واقعه مشارکت فعال داشت. امضای او در اعلامیه چهل تن از مدرسین و فضلای حوزه علمیه قم به عنوان نخستین امضا نمایانگر نقش کلیدی آن مرحوم در جریان مبارزات روحانیون آن زمان بود.

در پی اعتراض امام خمینی به تصویب لایحه کاپیتولاسیون که به بازداشت و تبعید ایشان انجامید، آیت‌الله پسندیده طی نامه‌ای به امیرعباس هویدا نخست‌وزیر وقت، ضمن درخواست مسافرت به ترکیه و ملاقات با امام‌، چنین نوشت‌: «ادامه تبعید مرجع تقلید شیعیان حضرت آیت‌الله العظمی خمینی مدظله‌العالی، با شایعات اخیر موجب نگرانی شدید است‌...» هرچند در ابتدا مقامات دولت ایران‌، با درخواست ملاقات ایشان موافقت کرده بودند ولی مقامات امنیتی ساواک‌، ارتباط آیت‌الله پسندیده را با امام به مصلحت ندانسته و با این امر مخالفت کردند.

با تبعید امام به ترکیه و سپس عراق، آیت‌الله پسندیده علی‌رغم خطرات فراوان رژیم‌، در طول سال‌های تبعید امام خمینی‌، مسئولیت تأمین و پرداخت شهریه شاگردان ایشان در قم را برعهده گرفت‌. کمک مالی به خانواده زندانیان سیاسی و تبعیدشدگان و پرداخت شهریه امام در حوزه‌های علمیه سراسر کشور، باعث شد نام و موقعیت امام در حوزه حفظ و تقویت شود. حمایت‌های آیت‌الله پسندیده از حضرت امام ادامه داشت تا آنکه وی برای رتق و فتق امور، تصمیم به هجرت به قم گرفت. سفری که با هماهنگی امام و در پی پیام ایشان که از طریق حاج سیداحمد آقا خمینی ابلاغ شد، صورت گرفت.

در پی درگذشت آیت‌الله سیدمصطفی خمینی فرزند امام‌ که به سفر سیداحمدآقا به نجف و ماندن وی نزد امام انجامید، آیت‌الله پسندیده تا زمان انقلاب مسئولیت‌های مربوط به بیت امام در قم را به تنهایی برعهده گرفت. حضور او در بیت امام یکی از عوامل مهم ارتباط انقلابیون با امام در نجف اشرف و نوفل لوشاتو بود. به همین دلیل بود که ساواک با خطرناک تشخیص دادن حضور او در قم، در یک دادگاه فرمایشی آیت‌الله پسندیده را برای مدت سه سال به شهر کویری انارک‌ تبعید کرد. ولی آیت‌الله پسندیده حکم غیرقانونی تبعید را نادیده گرفت و با شهامت به قم بازگشت‌.

هرچند آیت‌الله پسندیده در سال‌های پس از انقلاب فعالیت سیاسی خاصی نداشت، اما در برخی مقاطع حساس تاریخی آنچنان که خود می‌گفت «به حکم وظیفه شرعی و ملی» با ارسال نامه‌هایی برای امام و برخی دیگر از مسوولان کشوری نکاتی را که «به صلاح مملکت» می‌دانست، یادآور می‌شد. از آن جمله می‌توان به نامه ایشان خطاب به ابوالحسن بنی‌صدر رییس‌جمهوری وقت پس از انتخابات دوره اول مجلس شورای اسلامی اشاره کرد. نامه‌ای که در آن آیت‌الله پسندیده به برخی تخلفات روی داده در انتخابات حوزه انتخابیه خمین اعتراض کرده بود. بیانیه اعتراض به بازداشت صادق قطب‌زاده در سال ۵۹، نامه به امام در انتقاد از اوضاع جاری کشور در سال ۶۲ و درخواست برای آزادی یکی از چهره‌های ملی‌گرا نزدیک به نهضت آزادی در اواخر دهه ۶۰ که با واکنش سیداحمد خمینی مواجه شد، از جمله فعالیت‌های ارشادی آیت‌الله پسندیده در دوران پس از انقلاب بود.

بعد از رحلت امام و در دهه آخر عمر آیت‌الله پسندیده، کمتر در رسانه‌ها نامی از او بود، تا اینکه در ۲۲ آبان ماه ۱۳۷۵ بعد از حدود یک قرن زندگی پر فراز و نشیب، در سن ۱۰۰ سالگی در قم درگذشت و پیکر وی پس از تشییع باشکوهی از سوی ده‌ها هزار نفر از مردم قم در مسجد بالاسر واقع در جوار حرم حضرت معصومه(س‌) به خاک سپرده شد.

منبع: تاریخی ایرانی