از زیر تیغ تا آشپزباشی

مدتی است که سریال آشپزباشی از شبکه اول سیما پخش می‌شود. کارگردان این سریال محمدرضا هنرمند است. وی پیش از این آثاری را به جامعه هنری ارائه کرده که جزء آثار فاخر و برجسته تلویزیونی …

مدتی است که سریال آشپزباشی از شبکه اول سیما پخش می‌شود. کارگردان این سریال محمدرضا هنرمند است. وی پیش از این آثاری را به جامعه هنری ارائه کرده که جزء آثار فاخر و برجسته تلویزیونی به شمار می‌رود، از جمله سریال زیر تیغ و مجموعه کاکتوس. وقتی مجموعه‌ای نام هنرمند به عنوان کارگردان و پرستویی به عنوان بازیگر را با خود یدک می‌کشد تمام نگاه‌ها را به خود جذب می‌کند و وقتی این رویکرد نسبت به کار یک کارگردان و مجموعه او وجود دارد خود به خود توقعات از او به جایی می‌رسد که حتی اگر فقط کمی از اثر قبلی کیفیت کمتری داشته باشد مورد انتقاد شدید قرار می‌گیرد بدین معنی که برخی آثار کارگردانان حکم شاخص را پیدا می‌کنند. این موضوع که باید برای کارگردان شاخص تعیین کرد یا نه، موضوع این نوشتار نیست، زیرا در وادی هنر هرکس می‌تواند ایده خود را پیرامون یک اثر بیان کند. قصه این اثر از این قرار است که زن و شوهری در حال اداره کردن یک رستوران هستند و پس از مدتی به دلیل اختلاف سلیقه هرکدام یک رستوران جداگانه افتتاح می‌کنند و در این بین بقیه آتش بیار معرکه هستند.

اصولاً بررسی تطبیقی آثار محمدرضا هنرمند می‌تواند نقاط ضعف سریال آشپزباشی را کاملا هویدا کند. هنرمند در سریال زیرتیغ از تمام عناصر بهره‌ برده و به واقع از پرداخت قصه و شخصیت‌پردازی و دیگر عناصر فیلمسازی و قصه‌پردازی استفاده مطلوب کرده و توانسته یک اثر فاخر را که جزء معدود آثار تلویزیونی با این شکل است به نمایش بگذارد. سریال کاکتوس هم مبتنی بر شخصیت‌پردازی دقیق بود که هر شخصیت نماد یک تفکر و قشر و گروه از جامعه بود و در لوای سریال، کارگردان توانست انتقادهای گوناگون اجتماعی را مطرح کند.

مهمترین موضوع آثار هنری، ایده‌پردازی نیست، چه بسا بهترین ایده را داشته باشند اما این ایده خام طی یک فرایند باید به یک اثر هنری که گویای تفکر و اندیشه هنرمند خالق آن است تبدیل شود بلکه پرداخت موضوع است که می‌تواند آن را اثر شاخص کند. این رویکرد در آشپزباشی به شدت ضعیف است و پاشنه آشیل اثر شده یعنی اگر عناصر فیلمسازی دخیل در سریال را در نظر بگیریم تمام بار این حرکت برعهده دو شخصیت اصلی است و قصه‌پردازی، تعلیق و جذابیت کلامی که همه از آن بهره می‌برند در آن بسیار کم است و سکانس‌هایی که پرستویی و معتمدآریا در آن حضور ندارند از جذابیت کافی برخوردار نیست.

هنر کارگردان در این است که وقتی عنصر پیش‌برنده برای سریال خود ندارد بتواند یک راهکار مناسب برای برون‌رفت از این شرایط ارائه کند نه اینکه سروته سریال را با ابتدایی‌ترین شکل ممکن هم بیاورد. او می‌توانست با ویژگی‌هایی که به شخصیت‌ها می‌دهد آنها را در قصه بیشتر نمایان کند یعنی هرکدام در قصه نقش بهتری را ایفا کنند و یک وزنه مناسب‌تر در سریال باشند نه اینکه از کنار شخصیت‌ها به راحتی عبور کنند. بدین معنی که سریالی با این حجم شخصیت می‌بایست از پرداخت کامل شخصیت برخوردار باشد وگرنه "سیاهی لشکر نیاید به کار، یک مرد جنگی به از صدهزار" اینکه ما شخصیت همیشگی پرستویی و معتمدآریا را با اندکی تغییر روانه آنتن کنیم و فکر کنیم به صرف حضور آنان، سریال پربیننده خواهد بود کاملا اشتباه است چون آنها چقدر می‌توانند کمبود و ضعف‌های گوناگون اثر را جبران کنند.اصولا شغل و حرفه زن و شوهر نقش فعال و مؤثری در شکل‌گیری داستان‌ها ندارد بدین معنی که جز آشپزی اجباری سریال هیچ رویکردی نسبت به غذا در این سریال وجود ندارد.

آیا نمی‌شد بسیاری نکات اسلامی، اخلاقی، ایرانی و دینی را در رابطه باغذا در سریال گنجاند. یعنی از غذا و رستوران جهت یک بستر اندیشه و تفکر کارگردان استفاده کرد.چرا ما نباید فرهنگ و هویت ملی و دینی خود را در بستر فیلم و سریال گسترش دهیم. وقتی یک سریال نه کمدی است نه آموزنده و نه... پس چه انگیزه‌ای برای تماشاگر می‌ماند؟

به واقع یک رویکرد کلی در تمام برنامه‌های صداوسیما وجود دارد و آن قاعده این است که سریال‌ها در دقیقه نود ساخته می‌شوند و عنصر شتابزدگی در آنها کاملا ملموس و عیان است و بسیاری از ظرفیت‌ها به دلیل این رویکرد از بین می‌رود و یا اینکه مثل سریال آشپزباشی کار به موقع شروع می‌شود و قرار است کار طبق اصول و برنامه پیش برود که با تصمیم تهیه‌کنندگان یا صداوسیما و سیاستگذاران کار متوقف می‌شود و به روش قطره‌چکانی بودجه به آن داده می‌شود و دیگر انگیزه کافی برای دست‌اندرکاران نمی‌ماند و ماحصل این فرایند می‌شود آنچه بر روی آنتن رفته که نه در شأن هنرمند است و نه در شأن صداوسیما، هرچند صداوسیما آثاری از این نازل‌تر را به روی آنتن فرستاده است.

احمد عراقی