آخرالزمان و سقوط کاپیتالیسم

نگاهی به فیلم ۲۰۱۲

فیلمسازانی که در هالیوود روز قیامت را به تصویر می‌کشند دروغ می‌گویند. شاید این جمله اولین تفسیر دررد موضوعات آخرالزمانی باشد که پیش از این در فیلم‌های بسیاری همچون «۱۲ میمون»، «روزی پس از فردا»، «روز استقلال»، «روزی زمین از حرکت خواهد ایستاد» و اخیراً « آگاهی»... به آن ها پرداخته شده است و هزاران فیلم دیگرکه فقط ازهالیووود سربرون آورده‌اند.

اما جدای از پیام‌های محیط زیستی کهنه که پیش از این استنباط اول منتقدین از فیلم‌های آخرالزمانی بود، می‌خواهم در این یادداشت ابعاد سیاسی فیلم را با نماد‌های تعریف شده در سینما مورد بررسی قرار دهم.شاید بد نباشد نکته‌ای را ذکر کنم که در این چند ساله نقد فیلم برای عموم منتقدین بیشتر در دسته بندی‌های تحلیلی با به کاربردن شیوه‌های مضمونی بوده است و منتقدین خبره سینما از تعریف نمادها و واکاوی دقیق مفاهیم عمیق فیلم بازمانده‌اند.

«آب» در فیلمهای سینمایی می‌تواند نماد سرمایه‌بشری باشد.اتفاقا در هر دوفیلم اخیرآقای «امریش»، جهان را آب فرا می‌گیرد، اما همین آب که به تعبیری بهتر نماد سرمایه‌داری است، بلای جان انسانها می‌شود، اگر به خاطر داشته باشید فروردین ۸۵ «روزی پس از فردا» از شبکه سوم سیما پخش شد، در این فیلم آب تمام کره زمین را فرا می‌گیرد و جملگی آدمیان از آمریکای شمالی رهسپار آمریکای جنوبی می‌شوند، حال با یک« جامپ کات» کمی به داستان ۲۰۱۲ فکر کنید، کشتی نجات در کشور چین منتظر مسافران است، مقداری کمی از فیلم را که تشریح کردم، با تعریف من از نماد آب حتما به یک مساله قابل حل خواهیم رسید.

پیام فیلمساز در هر دو فیلم اخیرش کاملا ساده و روشن است. اگر آب را طبق تعریق منتقدین مولف نماد سرمایه‌بشری برشمریم با توجه به اینکه در فیلم بلای جان آدمیان می‌شود و با توجه به داستان هر دو فیلم ۲۰۱۲ و «پس فردا» آنها چاره‌ای ندارند که برای نجات به سمت کشورهای آمریکای جنوبی و چین کمونیست بروند که بستر اقتصادی آنها سوسیالیستی است، این اتفاق یعنی در ورطه سقوط افتادن کاپیتالیسم امری بدیع و تازه نیست. پایه گذاران اقتصاد کاپیتـــالیستی به ورطه سقوط افتادن را بعد از طی یک دوره پنجـــاه ساله پیش‌بینی کرده‌انـــد و امریش با استفاده از نمادهای سینمایی و مسیر داستانی‌اش تنها راه نجات را حرکت به سمت اقتصـــاد سوسیالیستی می‌داند.

در فیلم ۲۰۱۲ دوباره همین اتفاق می‌افتد و پس از نابودی تمامی جهان یگانه نقطه‌ای که نابود نشده چین است و تمامی آب‌های جهان چین را احاطه کرده‌اند ـ دقیقاً شبیه فیلم پس فردا ـ کشتی نجات، آخرین ایستگاهش کشور چین خواهد بود،کاملا ساده است با توجه به تفسیری که در مورد فیلم قبلی همین کارگردان داشتیم، تمامی استنباط‌هایی که از فرمول‌ها و نمادهای سینمایی‌اش بیننده را به یک نتیجه واحد می‌رساند، نابودی کاپیتالیسم و اقتصاد سرمایه‌داری است. توجه کنیم که هر دو فیلم آخرین ایستگاه کشتی نجات، در یک کشور کمونیستی است.

اما فیلم ۲۰۱۲ از جنبه‌های دیگری نیز، قابل تامل و بررسی است. فرضیه نوستراداموسی می‌گوید ما انسان‌ها فقط تا دو سال و ده ماه دیگر زنده هستیم. که بازتاب این اندیشه آخر زمانی شاید برآمده از یک چهارچوب مذهبی و نگاهی به مساله قیامت است اما در پس این اندیشه مذهبی نگاهی لائیک به همه حوادث وجود دارد.

اخیراً فیلمسازان هالیوودی روی سال ۲۰۱۲ تمرکز بسیاری داشته‌اند و فیلم ۲۰۱۲ تازه‌ترین و پرخرج‌ترین‌ مانور آنها روی این مساله است، اما انگیزه ساخت این فیلم را می‌توان در یک فیلم مستند با نام نوسترا داموس ۲۰۱۲ جستجو کرد که به عنوان منبع تالیف یک فیلم تاثیرگذار و جریان‌ساز برای ساخت این فیلم است.

در فیلم نوستراداموس استادان و محققان فرهنگ‌ها و ادیان قدیمی در مورد وقوع فاجعه‌ای در سال ۲۰۱۲ خبر می‌دهند، اولین کسی که نخستین بار پیشگویی چنین فاجعه ای را ارائه کرده است نوستراداموس بوده که بر پایه شواهد خود ۲۱ دسامبر ۲۰۱۲ را شروع آخرین روز‌ها باقی مانده روی کره زمین می‌داند و بیان کرده که در این موقع یخ‌های قطب آب و تمامی فجایع (سونامی، زلزله، سوپر آتشفشان‌ها و...) باهم بر سر کره زمین نازل خواهند شد.

در این روز خورشید در مرکز کهکشان راه شیری قرار می‌گیرد که این پدیده نادر نجومی هر ۲۶ هزار سال یک بار اتفاق می‌افتد و این پدیده سبب رخ‌ دادن چنین وقایعی می‌شود، چندی پیش در مقاله‌ای ترجمه شده در روزنامه همشهری خواندم که عده‌ای از دانشمندان سعی می‌کنند این مساله را به صورت علمی ثابت کنند.

پیش از این هیچ اتفاقی در تاریخ مثل این موضوع قابل توجه نبوده است چرا که در فرهنگ‌های مختلف مثل هند، مصر و مایان‌ها و بیشتر ادیان، دانشمندان و دولت‌ها به این مساله و حوادثی که در این روز رخ خواهند داد به این شدت اشاره نکرده‌اند. تقویم باستانی مایان‌ها با تمامی فرضیات و پیشگویی‌های خودش ۲۱ دسامبر ۲۰۱۲ را آخر الزمان معرفی می‌کند این تقویم که در هزاران سال اختراع شده فقط تا سال ۲۰۱۲ ادامه دارد و این سال را زمان فوت زمین نامیده اند، هسته زمین به دلیل ناپایداری نوترینو‌ها که توسط تشعشعات خورشیدی به طور فزاینده‌ای به جنب و جوش افتاده‌اند به نقطه بی‌ثباتی نزدیک می‌شود.

از نشانه‌های اولیه این وضع مشاهده گسیختگی‌های ناگهانی در پوسته زمین است که به نام زمین لرزه‌های بی‌ضرر بیان خواهند شد.حال این فیلم دست به پیش نمایشی از این تاریخ می‌زند و بازیگران نامداری چون «جان کیوزاک» بازیگر فیلم به یاد ماندنی هویت (از سری قبلی سینما ماورا پخش شده است) این بار در نقش «جکسون کورتیس»، آماندا پیت (کیت کورتیس) نشان می‌دهند که در این سال ممکن است چه اتفاقاتی بیفتد.

در فیلم ۲۰۱۲ تماشاگران با حماسه فاجعه وار جدیدی از رولند امریش تهیه‌کننده «ده هزار سال قبل از میلاد» وکارگردان فیلم‌هایی همچون «پس فردا»، «گودزیلا»، «روز استقلال»، «سرباز جهانی» روبرو هستند.

با توجه به رویدادهایی که در سری فیلم‌های امریش رخ می‌دهد باید ژانر جدیدی خلق کرد و فیلم‌های او را در این ژانر دسته بندی کرد و نمی‌توان نامی جز ژانر فاجعه همراه با تراژدی نابودی برای مولفه‌های فیلم‌های او برگزید.

علیرضا پورصباغ

Alirezap۲۷ @yahoo.com