قفسه های آنلاین

نگاهی به نقش فناوری در تولید و عرضه کتاب

اخیراً کاهش آمار فروش کتاب و سود شرکت های چاپ و توزیع کتاب در امریکا، نگرانی زیادی را برانگیخته است. حتی اقبال به بعضی از کتاب های عامه پسندتر مثلاً کتاب جدید «دن براون» هم نتوانسته است این نگرانی را کاهش دهد. با این همه، اوضاع خوانندگان و فروشندگان کتاب های الکترونیک به کلی متفاوت است و شواهد نشان می دهد کسانی که کتابخوان های الکترونیک مثل «کیندل» یا «سونی ریدر» دارند، بیشتر کتاب می خوانند. برای مثال، براساس آمار آمازون، کسانی که «کیندل» خریده اند، ۱/۳ بار بیش از زمانی که «کیندل» نداشتند، کتاب می خوانند. طبق این آمار کسانی که قبلاً به طور متوسط هشت کتاب از آمازون می خریدند، به واسطه «کیندل» به طور متوسط ۸/۲۴ عدد کتاب می خرند.

سونی هم که سازنده یکی دیگر از محبوب ترین کتابخوان های الکترونیک یعنی «سونی ریدر» است، می گوید هر مشتری اش ماهانه هشت کتاب از فروشگاه کتاب های الکترونیک این شرکت، کتاب می خرد. این عدد را باید با ۷/۶ عدد کتابی که به طور متوسط هر فرد کتابخوان امریکایی ماهانه می خرد، مقایسه کرد. روشن است که نباید افزایش علاقه دارندگان کتابخوان های الکترونیک به خرید و خواندن کتاب ها را به کل جامعه تعمیم داد، چرا که دارندگان این ابزارها عموماً جزء قشری هستند که بیشتر مشتاق کتاب و کتابخوانی هستند. کتابخوان های الکترونیک باعث سهولت و راحتی در قرائت کتاب ها می شوند. با کمک این ابزارها می شود کتاب های مورد علاقه را همه جا با خود حمل کرد و در هر زمان که فرصتی پیش آمد، خواند. فونت ها را هم به هر اندازه که لازم باشد، می توان تغییر داد. کتابخوان های الکترونیک سبک و قابل حمل هستند و از آنجا که از فناوری به نام Ink E- استفاده می کنند، با یک بار شارژ می توان هزاران صفحه کتاب را با آنها خواند، بدون آنکه نیاز به شارژ مجدد باشد. به همین علت، آسودگی و رفاهی که کتابخوان های الکترونیک به ارمغان می آورند، قابل مقایسه با خواندن کتاب الکترونیک در لپ تاپ ها و کامپیوترهای دستی یا آیفون نیست. در صورت رواج کتابخوان های الکترونیک در جامعه، میزان مصرف کاغذ به میزان قابل توجهی کاهش می یابد، پس یک سود ثانویه استفاده از این ابزارها کمک به حفظ محیط زیست است. گرچه تا به حال، ۹۴۵ هزار «کیندل» و ۵۲۵ هزار عدد «سونی ریدر» به فروش رسیده، اما بازار کتابخوان های الکترونیک، هنوز بازار جوانی است و به نظر می رسد در چند سال بعد، شاهد رشد جهشی فروش این ابزارها و عرضه مدل های جدیدتر با امکانات بیشتر باشیم. اما از سوی دیگر، نمی توان انکار کرد که حس و حال ویژه کتاب های کاغذی به این زودی ها قابل جانشین شدن با وسایل الکترونیک نیست.

بوی کهنگی یا ظاهر مندرس یک کتاب، حاشیه نویسی کنار یک برگ کتاب و ورق زدن فیزیکی کتاب، چیزهایی نیستند که به این زودی ها فراموش شان کنیم. کسی چه می داند شاید به زودی شاهد کتاب های الکترونیک باشیم که بیشتر تداعی کننده فرمت فیزیکی کتاب های کاغذی باشند، مثلاً بشود به صورت مجازی یا حتی واقعی صفحات آنها را ورق زد و در این حین، صدای ورق خوردن آنها به گوش برسد. اما پاره یی هم بیم آن را دارند که همان گونه که اینترنت و دزدی آنلاین موسیقی، ضرر و زیان زیادی را متوجه شرکت های تهیه و توزیع موسیقی کرد، رواج کتاب های دیجیتال هم در آینده، انتشاراتی ها را دچار مشکل کند. در حال حاضر چنین مشکلی وجود ندارد، اما علائم نگران کننده یی از آن مشاهده می شود. برای مثال یک نقص امنیتی در سامانه آمازون باعث شده پاره یی بتوانند با استفاده از اکانت دوستان شان، کتاب های خریداری شده توسط آنها را بخوانند، بدون اینکه مجبور باشند هزینه یی بپردازند.

● کدام کتابخوان الکترونیک

مشهورترین کتابخوان های الکترونیک در حال حاضر «سونی ریدر» و «کیندل» هستند که به ترتیب توسط شرکت سونی و آمازون ساخته می شوند. دو ماه پیش یک «سونی ریدر» خریدم و از هزینه یی که پرداخت کردم، راضی هستم. با «سونی ریدر» در یکی دو سفر، خیلی راحت کتاب خواندم و همچنین فکر نمی کنم بدون این وسیله می توانستم یکی دو کتاب را که زبان انگلیسی بودند و فونت ریزی داشتند، بخوانم. اگر مشتاق خریدن کتابخوان های الکترونیک هستید، باید بدانید این ابزارها تنها برای نمایش کتاب هایی که به صورت تکست هستند، مناسب است. بیشتر کتاب های فارسی که می توان از اینترنت به رایگان آنها را دانلود کرد، اسکن شده هستند و کتابخوان های الکترونیک نمی توانند آنها را به درستی نمایش دهند. اما خوشبختانه دست کم «سونی ریدر» در نمایش متن فارسی مشکلی ندارد و به علاوه از فرمت word هم پشتیبانی می کند. این را هم در نظر داشته باشید که می توانید یادداشت های خودتان یا صفحات وب را وارد دستگاه کنید و در فرصت مناسب بخوانید. بعضی ها عقیده دارند «کیندل» با وضوح بهتری متن را به نمایش می گذارد، اما من شخصاً چنین چیزی را متوجه نشده ام. در عین حال اگر مقیم خارج کشور هستید، یکی از چیزهایی که در زمان انتخاب کتابخوان باید به آن توجه کنید، فروشگاه کتاب آمازون و سونی است. به نظر می رسد فروشگاه کتاب آمازون چشمگیرتر از سونی باشد، اما سونی گام های خوبی برای غنی کردن کتابفروشی خود برداشته است. از لحاظ زیبایی، من شخصاً «سونی ریدر» را ترجیح می دهم. ظاهر «سونی ریدر» بیشتر تداعی کننده یک کتاب فیزیکی است. «سونی ریدر» یک محافظ چرمی خوش ساخت هم دارد که به خوبی صفحه نمایش دستگاه را محافظت می کند. «سونی ریدر» مدل PRS-۷۰۰BC در حال حاضر در ایران قیمتی حدود ۵۳۰ هزار تومان و مدلPRS-۵۰۵ حدود ۴۶۰ هزار تومان قیمت دارد. اما به نظرم بد نیست چند مدتی صبر کنید تا مدل های جدیدتر «سونی ریدر» هم وارد ایران شوند. البته مسلماً مدل های جدید در ابتدا با قیمت بالاتری به فروش خواهند رسید. مدل PRS-۷۰۰BCکه من خریده ام، لمسی است. یکی از مزایای خوب لمسی بودن این است که می شود به راحتی هرچه تمام سطرهای مهم کتاب را های لایت کرد.

همچنین این مدل «سونی ریدر» نور LED دارد که خواندن کتاب را در تاریکی هم میسر می کند. اما بد نیست یک کتابخوان الکترونیک جدید را هم به شما معرفی کنیم. این دستگاه جدید «نوک» (Nook) نام دارد و متعلق به Barnes & Noble است. Barnes & Noble در امریکا دارنده بزرگ ترین فروشگاه های زنجیره یی کتاب است. قیمت این وسیله ۲۵۹ دلار، یعنی معادل یک دستگاه «کیندل» است. نمایشگر «نوک»، ۶ اینچی و سیاه و سفید است. در زیر این نمایشگر، صفحه کنترل رنگی لمسی دستگاه قرار دارد.

دارندگان این وسیله می توانند در ۱۳۰۰ فروشگاه شرکت با استفاده از وای فای کتاب دانلود کنند. خارج فروشگاه ها هم با استفاده از شبکه اینترنت موبایلی G۳ شرکتAT&T، دانلود کتاب ها میسر می شود. «نوک» دو گیگ حافظه دارد که برای ذخیره ۱۵۰۰ کتاب کافی است. حتی می شود با افزودن یک کارت حافظه، ۱۷۵۰۰ کتاب را با خود همراه داشت. یکی از ویژگی های جالب «نوک» این است که قرض دادن کتاب را ممکن می کند. هر دارنده «نوک» می تواند به مدت ۱۴ روز یک کتاب را به دوستش به صورت مجازی قرض دهد تا بخواند، البته در این حین خودش قادر به خواندن کتاب نخواهد بود. اما مزایا و امکانات کتاب های الکترونیک، باعث نشده است دنیای فناوری در زمینه ارتقای عرضه کتاب های کاغذی بیکار بماند و به دنبال چاره نباشد.

فرض کنید کتابی را در کتابفروشی های ایران پیدا نکرده و مجبور شده باشید به یکی از آشنایان تان در خارج از کشور بگویید کتاب را برایتان بخرد و پست کند یا کتاب را از آمازون سفارش دهید، در این صورت حتماً متوجه دشواری کار می شوید و بابت زمانی که باید به انتظار بنشینید، تاسف می خورید. اما به تازگی چاپگر ویژه یی به نام Espresso Book Machine ساخته شده است که می تواند با دسترسی به دو میلیون کتاب کتابخانه گوگل، هر کتابی را که مشتری درخواست کند، در کوتاه ترین زمان چاپ و صحافی کند و در اختیارش قرار دهد. این وسیله می تواند در هر دقیقه ۱۴۵ صفحه پرینت بگیرد و هزینه تمام شده هر صفحه تنها معادل یک سنت خواهد بود. این چاپگر ویژه ۱۰۰ هزار دلاری، هم اکنون تنها در مراکز محدودی حضور دارد. اما تصور کنید با رواج این فناوری، شاهد چه انقلابی در توزیع کتاب خواهیم بود. در آن صورت شاید همانند خودپردازها یا ATMها، در خیابان ها و در جلوی کتابفروشی ها، باجه هایی را ببینیم که بتوان به راحتی به کمک آنها کتاب تحویل گرفت. در چنان روزی دیگر چیزی به نام کتاب نایاب وجود خارجی نخواهد داشت. هزینه انتقال کتاب به صفر خواهد رسید و همزمان با رونمایی از هر کتاب، در همه نقاط دنیا، کتاب قابل خریداری شدن خواهد بود.

● کتاب های دیجیتال و بازار کتاب ایران

در حال حاضر هیچ کدام از انتشاراتی های ایران تا جایی که می دانم برنامه یی برای فروش کتاب الکترونیک ندارند. راستش با توجه به وضعیت کپی رایت و همچنین مهیا نبودن بستر مناسب برای خرید آنلاین کتاب های الکترونیک و ضعیف بودن سامانه های اینترنتی، چشم انداز روشنی هم به چشم نمی خورد. اما مشتاقان خواندن کتاب های به زبان اصلی، از این لحاظ هیچ مشکلی ندارند. کتاب های الکترونیک بی شماری در اینترنت آپلود شده اند که می توان به راحتی آنها را دانلود کرد و با استفاده از کتابخوان های الکترونیک دیگر لازم نیست کسی هزینه پرینت گرفتن از کل کتاب یا رنج مطالعه کتاب را در پشت مانیتورها بر خود هموار کند.

www.readwriteweb.com

www.NewYorkTimes.com

علیرضا مجیدی