استراتژی امنیت فرهنگی

یکی از نیازهای اصلی در زندگی انسان نیاز به امنیت است امنیت, انتظار نخست انسانها از حکومتهاست که امروزه ابعاد گسترده و متنوعی یافته است تأثیرپذیری امنیت از اقتصاد, فرهنگ, صنعت و جمعیت و تأثیرگذاری آن بر همه شاخه های توسعه و حیات انسانی, به آن نقش بنیادین داده و همه فیلسوفان سیاسیِ گذشته و حال را به تأمل در آن وا داشته است

یکی از نیازهای اصلی در زندگی انسان نیاز به امنیت است. امنیت، انتظار نخست انسانها از حکومتهاست که امروزه ابعاد گسترده و متنوعی یافته است. تأثیرپذیری امنیت از اقتصاد، فرهنگ، صنعت و جمعیت و تأثیرگذاری آن بر همه شاخه های توسعه و حیات انسانی، به آن نقش بنیادین داده و همه فیلسوفان سیاسیِ گذشته و حال را به تأمل در آن وا داشته است.

فیلسوفانی که دغدغه عدالت داشته اند، آن را شرط ضروری عدل دانسته اند، و کسانی که به «رفاه» می اندیشیده اند، آن را عامل اصلی آسایش شمرده اند و آنان که بر توسعه سیاسی یا اقتصادی تکیه کرده اند، امنیت را «عامل» و نیز «حاصل» آن تلقی کرده اند و همه کسانی که برای حاکمیت ارزشهای معنوی تلاش دارند، آن را مقدمه این واجب می دانند.(دری نجف آبادی)

استاد مطهری نیز به آزادی، تربیت و امنیت بعنوان سه مولفه اساسی در رشد همه موجودات زنده اشاره می کند و در تبیین امنیت می گوید: « امنیت یعنی چه؟ یعنی موجود زنده چیزی را در اختیار دارد، حیات دارد، لوازم و وسائل حیات را هم دارد. باید امنیت داشته باشد، تا آنچه را دارد ازاو نگیرند یعنی از ناحیه یک دشمن، از ناحیه یک قوه خارجی، آنچه دارد از او سلب نشود. انسان را در نظر می‏گیریم. انسان هم به تعلیم وتربیت احتیاج دارد و هم به امنیت یعنی جان دارد، جانش را از او نگیرند، ثروت دارد، ثروتش را از او نگیرند، سلامت دارد، سلامتش را از او نگیرند، آنچه را دارد از او نگیرند.» (مطهری، ۱۳۷۳، ص۱۳) با این وصف از امنیت در زندگی انسان به جامعه انسانی توجه می کنیم.

در تعریف امنیت از نگاهی سلبی باید گفت، امنیت در نبود تهدید خارجی است بنابراین هم بنوعی به برون گرایی در این نیاز اشاره می کند و هم جنبه ای سخت افزاری دارد. به عبارت دیگر تهدیدات خارجی به یک جامعه با توجه به جنگ نظامی شکل می گیرد. از طرف دیگر با نگاهی در معنای ایجابی مفهوم امنیت در جامعه، امنیت وجود یا ایجاد رضایت داخلی یک جامعه و گروه است، بنابراین درون نگر بوده و به جنبه ای نرم افزاری اشاره دارد. هرقدر رضایت توده مردم از حاکمیت و عمل ایشان بیشتر باشد امنیت درونی بیشتر خواهد بود. البته رابطه ای مستقیم بین امنیت داخلی و رضایت عمومی با تهدیدات خارجی و امنیت خارجی وجود دارد. هرقدر رضایت مردم از حاکمیت کمتر باشد تهدیدات خارجی فرصت بیشتری برای اعمال نفوذ پیدا می کنند. امنیت داخلی یک جامعه را می توان به حوزه های ذیل تفکیک کرد :

۱) امنیت فرهنگی: امنیت در ارزشهای پذیرفته شده عمومی، امنیت در تاریخ و تمدن جامعه مانند امنیت خط و زبان و میراث فرهنگی در برابر تهاجم فرهنگی

۲) امنیت اخلاقی: ارزشهای اخلاقی عمومی حاضر در جامعه، مانند عفّت عمومی و شخصی در مقابل برهنگی و هرزگی

۳) امنیت اجتماعی: که با اِعمال قانون برقرار می شود، مانند امنیت شهرها در مقابل قانون شکنان

در اینجاست که بحث امنیت با مفهوم فرهنگ درگیر شده و ارتباط نزدیکی پیدا می کند. اگر فرهنگ را در سه قسمت آگاهی، باور و رفتار ببینیم آنگاه مجموعه این سه قسمت خود را در تربیت یک نسل از جامعه که بصورت آموزش و پرورش اجرا می شود، آشکار می کند. آگاهی شامل ناخودآگاه (که علم روانشناسی باتوجه به رفتارها به کشف آن می پردازد) و خودآگاه مردم است. بدین ترتیب اخلاق و قوانین اجتماعی نیز در فرهنگ جای می گیرند، البته با توجه به پویایی فرهنگ در ارتباط نسلی در طی زمان و ارتباط با دیگران در طی مکان تغییر و تحول جزء جدایی ناپذیر فرهنگ خواهد بود (یا حداقل در دنیای امروز چنین ادعایی می توان کرد). امنیت در فرهنگ وقتی معنا می یابد که این تغییر و تحول فرهنگ در عین آرامش عمومی جامعه و با جهتی برنامه ریزی شده و پیش بینی شده از سوی نخبگان و برنامه ریزان انجام گیرد. به عبارت دیگر امنیت فرهنگی شامل پذیرش و اجرای رفتار مجموعه ای از قوانین و ارزشهای عمومی در سطح جامعه با توجه به تغییرات فرهنگی است.

حال با توجه به این مقدمات به مسئله امنیت جمهوری اسلامی ایران در جهان امروز می پردازیم. جمهوری اسلامی ایران در جهان معاصر دارای ویژگیهای خاصی است :

▪ این کشور در حدود سی سال است که تجربه انقلابی را از سوی مردم با انگیزه های دینی و با رهبری نخبگان دینی دارد که به نوبه خود نقطه تحول عظیمی در تاریخ این کشور بحساب می آید.

▪ از همان ابتدای انقلاب تهدیدات خارجی و داخلی بصورت سخت افزاری و برنامه ریزی شده شکل گرفت که با مقاومت شگفت انگیز مردم در پیشبرد اهداف انقلاب مواجه شد.

▪ دولتهای غربی مخالف انقلاب مردم ایران، با اختصاص بودجه های عظیم (چهل میلیون دلار بودجه مصوب شده در سنای آمریکا برای هر سال) در جهت براندازی نظام جمهوری اسلامی ایران تلاش کرده و با استفاده از جنگ اطلاعاتی به تهاجم فرهنگی دست می زنند.

▪ مقام معظم رهبری حدود دو دهه هر سال به مسئولین فرهنگی مسئله و معضل تهاجم فرهنگی را گوشزد می کنند.

از طرف دیگر توسعه تکنولوژی های ارتباطی و تغییر ساختارهای سازمانی باعث تعاملات بیش از پیش فرهنگ ها شده است بصورتی که برقراری ارتباط برای هر شخصی با فرهنگ دیگر در کره خاکی ممکن و سهل شده، بدین ترتیب جامعه جهانی وارد دوره ای در سیر رشد تمدنی خود شده که نظریه های دهکده جهانی از سوی مک لوهان، جامعه اطلاعاتی و جهانی شدن در همین نیم قرن اخیر مطرح می شوند. برای هیچ فرهنگ و جامعه ای امکان جدایی یا بسته بودن در مقابل جریان اطلاعاتی وجود ندارد و تغییرات فرهنگی در این دوره رشد بیشتری داشته است.

در عصر اطلاعات و ارتباطات که تهاجم فرهنگی و قدرت نرم بصورت بسیار جدی تر و افزون تری دنبال می شود کشور و جامعه ای ضربه می خورد که نتواند پاسخ به جا و قابل فهمی به جهان عرضه کند اساسا فرهنگ و جامعه ای که به تولید اندک اطلاعات می پردازد بطور ناخودآگاه به تغییرات فرهنگهایی که تولید بیشتری در اطلاعات دارند تن می دهد و فرهنگ او نیز آسیب پذیرتر خواهد بود لذا فرهنگ های دارای محتوا و تاریخ غنی باید با تولید بیش از پیش اطلاعات و پاسخ اطلاعاتی در مواقع لازم در رقابت اطلاعاتی پیشی گرفته و گوی سبقت را در تهاجم فرهنگی که در دنیای امروز بصورت قدرت نرم شکل می گیرد برباید. نمونه این جوامع مالزی و ترکیه است. در هر دوی این کشورها رشد اقتصادی چشم گیری در بیست سال گذشته رخ داده است که مورد تایید همگان است. در هر دو کشور مسلمانان جمعیت غالب را تشکیل می دهند اما مظاهر یک جامعه دینی در ایندو وجود ندارد زیرا در مقابل پیشرفت غربی کاملا سرسپرده عمل کردند و به هیچ وجه در تولید اطلاعات گام موثری برنداشتند.

حال کشور ایران از یکسو فرهنگ این کشور از محتوای غنی دینی برخوردار است و از سوی دیگر دارای پشتوانه ای تاریخی و تمدنی است که در دوره ای تمام پیشرفتهای بشری در ایران زمین یافت می شد. بنابراین وقتی می توانیم در برابر تهاجم فرهنگی صف بندی کنیم که نه تنها از قدرت های سخت افزاری در حذف دستیابی جامعه خود به اطلاعات ناپاک دشمنان استفاده کنیم بلکه به خیزشی هدفمند و برنامه ریزی شده در جهت تولید اطلاعات براساس محتوای فرهنگی خود که از دین و تاریخ ناشی می شود اقدام کنیم.

در نگاه توسعه ای به کشور ما بعد از انقلاب اسلامی و هشت سال دفاع مقدس، روبرویی فرهنگ ایرانی اسلامی با فرهنگ متجدد غرب تضادهای زیادی را در فرهنگ عمومی کشور بوجود آورده که توجه مقام معظم رهبری به تهاجم فرهنگی و ناتوی فرهنگی، ناشی از حمله فرهنگ غربی به فرهنگ اسلامی است و همواره بعد از انقلاب خلأ کشف تئوری توسعه پایدار با محوریت فرهنگ دینی مشهود بوده است.

● در جهت برنامه ریزی برای این کار لازم است به چند راهکار اشاره کنیم:

۱) مهمترین دستگاه متولی امر فرهنگ در کشور یعنی شورای عالی انقلاب فرهنگی می بایست در قدم اول همایشها و رساله های دکتری را در جهت تئوری پردازی چنین مسئله ای که در رشد و بالندگی کشور نقش بسزایی دارد معطوف کند. در این میان همه دستگاه ها و سازمانهای فرهنگی موظف به برنامه ریزی و اجرای سیاستهای نظام اسلامی در جهت تعالی فرهنگی مردم می باشند که البته باید هماهنگی منظمی میان این برنامه ها وجود داشته باشد. برای داشتن یک برنامه ریزی هماهنگ و کامل از جهت کلی و جزئی بودن آن، باید به شناخت کاملی از جامعه هدف در شاخصهای فرهنگی آن دست یابیم تا با مشخص کردن نقطه متعالی بتوان به ترسیم خطوط کلی و جزئی مسیر رشد و بالندگی فرهنگی دست یافت.

۲) در قدم دوم باید به برنامه ریزی کامل و هماهنگی در تولید اطلاعات فرهنگی دست یابیم. در این برنامه ریزی باید به سه دسته از افراد در رقابت اطلاعاتی جهانی توجه شود. دسته اول اندیشمندان و عالمان دینی و فرهنگی می باشند که به تولید خالص اطلاعات دینی و فرهنگی می پردازند، دسته دوم را کارشناسان مردم شناس و جامعه شناس برای گزینش و تدوین اطلاعات و تعیین آن در نسبت با مخاطب تشکیل داده و دسته سوم را نیز تکنسینهای اطلاعاتی که با دستگاه ها و فناوریهای ارتباطی آشنا هستند تشکیل می دهند. این سه دسته در هر سازمان فرهنگی و ارتباطی امکان جمع شدن دارند که بدین ترتیب می توان در عرصه رقابت اطلاعات جهانی حضوری فعال از فرهنگ خودی نشان داد.

۳) برنامه ریزی برای مخاطبین داخلی در جهت تربیت امنیتی نیز می تواند قدم سوم ما در ایجاد امنیت فرهنگی در داخل کشور باشد. این تربیت امنیتی از یک سو در مقاطع تحصیلی بصورت آموزشی انجام می گیرد و از سوی دیگر در رسانه های عمومی در جهت آشنا کردن عموم مردم با مباحث امنیتی صورت می گیرد. کشور ما بارها و بارها از عدم آشنایی مردم و به خصوص خانواده های مسئولین و نخبگان علمی کشور (بطور نمونه در مباحث هسته ای) با مباحث امنیت - اطلاعات در دوره جنگ و بعد از جنگ ضربه خورده است و باید به هر صورت عموم مردم با این مباحث آشنا شوند.

۴) میزان رضایت عموم از حاکمیت و عمل حاکمان نیز در وجود امنیت داخلی بسیار مهم است، از این حیث دستگاه ها و نهادهای حکومتی همچون نیروی انتظامی، شهرداری ها و فرمانداری ها، بانکها و همه سازمان هایی که بصورت مستقیم در ارتباط با مردم می باشند باید با وضع قوانین مناسب در نظم و انضباط اجتماعی کوشش کرده و رضایت عمومی را افزایش دهند.

سید عبدالرسول علم الهدی

منابع:

۱) مطهری، مرتضی. گفتارهای معنوی. تهران، صدرا، چاپ چهاردهم، پاییز ۱۳۷۳.

۲) درّی نجف آبادی، قربانعلی؛ نگاهی به امنیت از منظر امیر مؤمنان(ع). تهران، فصلنامه حکومت اسلامی، شماره ۱۸.