احیای غزل

نام محمدعلی بهمنی با غزل, شعر تغزلی و عاشقانه در روزگار ما آمیخته است

اخیرا مجموعه‌ای منتخب از سروده‌ها و عمدتا غزل‌های محمدعلی بهمنی، شاعری معاصری که نامش با غزل ـ به‌اصطلاح رایج غزل نو ـ آمیخته است توسط انتشارات «مروارید» به شکلی منقح، مرتب و با ظاهر و باطنی نفیس و زیبا منتشر و به بازار کتاب عرضه شده است. مروارید این گزینه را در ردیف چند کار قبلی خود که با همین شکل و شمایل و وضعیت صوری و فیزیکی از چهره‌های بسیار مشهور و محبوب شعر معاصر ایران ـ چه نو و نیمایی و سپید و چه شعر به اصطلاح قدمایی و کلاسیک ـ چاپ و منتشر کرده تهیه و تدوین و نشر و توزیع کرده است.

چاپ و نشر چنین مجموعه‌هایی که دربرگیرنده گزینه‌هایی از همه آثار منتشر شده شاعر است این فرصت خوب و مغتنم را در اختیار منتقد و خواننده قرار می‌دهد که از پراکنده‌خوانی و تشتت در قضاوت و برداشت‌های منتقدانه و شاعرانه بپرهیزد و کل چشم‌انداز کار یک شاعر را در محیط نظر خود داشته باشد.

ادوار مختلف شعرسرایی و شاعرانگی او را بررسی و سیر تطور و تحول کارش را مجدانه پی بگیرد.

محمدعلی بهمنی را سال‌های سال است که می‌شناسم، شعرش را با علاقه و اشتیاق می‌خوانم و همیشه دوستش داشته‌ام.

من و او هم‌سن و سالیم و همیشه احساس کرده‌ام که دغدغه‌های مشترک داریم.

در اواخر دهه ۱۳۳۰ شعری از محمدعلی بهمنی چاپ شد که بر فراز آن یادداشت کوتاهی در مورد زیبایی آن شعر و امیدواری به آینده سراینده‌اش به قلم مشیری آمده بود و من هم جزو انبوه شعردوستانی بودم که نگاهم به طرف شعر او کشیده شد. در مجله «رادیو» که از سوی اداره انتشارات رادیو تهران منتشر می‌شد و صفحات شعر و ادب آن را مرحوم سیدضیاالدین سجادی اداره می‌کرد چندین شعر از محمدعلی بهمنی چاپ شد و در اغلب مجله‌ها، ماهنامه و جنگ‌های ادبی، شعرها و سروده‌هایی از او به چاپ می‌رسید.

ما اینک محمدعلی بهمنی را به عنوان شاعری غزل‌پرداز می‌شناسیم و نام دوست‌داشتنی او با مقوله غزل و شعر تغزلی آمیختگی دلپذیری دارد اما حقیقت این است که شخصیت او در شعر نیمایی یا شعر آزاد یا شعر نو مغفول واقع شده و من خود اولین سروده‌هایی را که از او خواندم شعر آزاد بودند و او را شاعری نوپرداز می‌شناختم.

انقلابی را که نیما یوشیج در شعر به وجود آورد طیف وسیعی از جوانان شعردوست و شعرگرا را به خود جلب کرد. کم‌کم قوالب دیرینه قدمایی شعر مثل قصیده و غزل و قطعه و... رواج خود را از دست داد و صفحات ادبی مجلات معتبر سروده‌هایی از شاعران نوپرداز را چاپ و شعر نو حقانیت و محبوبیت خود را تثبیت می‌کرد. هوشنگ ابتهاج (هـ . الف. سایه) که از چهره‌های شاخص شعر نو بود غزل‌هایی متفاوت و بسیار زیبا چاپ کرد مثل غزل معروف با مطلع:

نشود فاش کسی آن چه میان من و توست تا اشارات نظر نامه‌رسان من و توست

و یا:

هر شب به قصه دل من گوش می‌کنی

فردا مرا چو قصه فراموش می‌کنی

که این دومی مورد استقبال بسیاری از شاعران از جمله فروغ فرخزاد قرار گرفت.

غزل یک بار دیگر احیا شد و شعر تغزلی و عاشقانه در قالب‌های کلاسیک رواج پیدا کرد.

محمدعلی بهمنی هم به سرایش شعر قدمایی و غزل اما با بیانی تازه و لحن و لهجه‌ای معاصر و آشنا و ملموس و قابل حس و ادراک به چاپ رساند، در حالی که همچنان «شعر نو» هم دغدغه ذوقی و هنری او بود.

نکته: بهمنی، مواریث شعر و ادب فارسی را به خوبی می‌شناسد و هرگز از مطالعه شعر و آثار ادبی پیشینیان غافل نبوده، همچنان که سروده‌های شاعران سپید و شاعران حجم و نحله‌های خیلی‌جدید و پست‌مدرنیستی را هم به دقت می‌خواند

مجموعه شعر «باغ لال» را در سال ۱۳۵۰ منتشر کرد. سالی که من هم مجموعه شعر «شعر جنوبی» خود را به چاپ رساندم منتها من هرگز غزل یا شعر کهن نگفتم ولی با دیدن و خواندن غزل‌های محمدعلی بهمنی و نیز زنده‌یاد حسین منزوی که او هم در همین سال‌ها برآمد و بالید فهمیدم که غزل زنده است به شرط این که سراینده و پدیدآورنده آن زنده و پویا و روزآمد و مبتکر باشد. شعرهای جمع‌آوری‌شده و به چاپ رسیده در باغ لال شعر نو بودند، شعر نیمایی بودند، شعر آزاد بودند و محمدعلی بهمنی شاعری نوپرداز و نیمایی بود.

شعر آزاد بهمنی هرگز فراموشکار و هنجارشکن نبود. او مواریث شعر و ادب فارسی را به خوبی می‌شناسد و هرگز از مطالعه شعر و آثار ادبی پیشینیان غافل نبوده همچنان که سروده‌های شاعران سپید و شاعران حجم و نحله‌های خیلی جدید و پست مدرنیستی را هم به دقت می‌خواند. اما همان طور که گفتم اینک محمدعلی بهمنی چهره تثبیت‌شده غزل معاصر است دستش را می‌فشارم و برایش زندگی طولانی آمیخته با تندرستی و موفقیت آرزومندم.

من زنده‌ام هنوز و غزل فکر می‌کنم، چاپ دوم، آخرین مجموعه شعری است که از محمدعلی بهمنی در سال جاری از سوی انتشارات فصل پنجم در ۸۴ صفحه مشتمل بر ۲۸ قطعه شعر (غزل)‌ منتشر شد.

شاعر، این مجموعه را به دوستداران غزل دیروز و امروز و همیشه تقدیم کرده. شاعر با این تقدیم‌نامه باور دارد و می‌باوراند که غزل قالبی است که همیشگی است و نامیرا. من البته می‌دانم که در چند سال اخیر اقبال متوسع و ژرفی به این قالب شده است و اینک بیشتر شعرهای سروده شده توسط شاعران ـ بخصوص شاعران جوان ـ غزل است و از در و دیوار ادبیات شاعرانه ایران غزل و بسیار هم مزل می‌بارد.

تعداد زیادی از این شاعران آوردن کلمات و اصطلاحات جدید را دلیل نو بودن غزل خود می‌دانند، اما بدانیم نو بودن امری ماهوی است مربوط به ساختار شعر نه واژه‌های مصطلح و عبارات کوچه بازاری و ضرب‌المثل‌های بی‌ریشه و بی‌هویت.

به هر حال محمدعلی بهمنی ‌مثل هوشنگ ابتهاج (سایه)‌ که بر ایشان فضل تقدم دارد، ‌نیز مرحوم حسین منزوی و البته بهمن صالحی و ... به گردن غزل امروز و غزلسرایان جوان حق دارند، اما امیدوارم معیارهای ارجمند خود را نیز اشاعه دهند و نگذارند این قالب دیرینه و مانوس شعری بازیچه سرایندگان متفنن و غیرجدی بشود.

محمدعلی بهمنی غزل‌های خود را در این کتاب با شکل خوانشی خود نوشته و ریخت‌نویسی سنتی و متعارف غزل را کنار نهاده، کاری که چندین سال قبل زنده‌یاد منوچهر نیستانی انجام داد و من امیدوارم این کار به صورت یک سنت درنیاید و می‌ترسم از این که فردا غزل‌های حافظ و سعدی و مولانا را هم هر کس با شکل خوانش خود بنویسد.

مجموعه شعر حاضر همان طور که قبلا گفته شد، گزینه‌ای از کل کتاب‌های اوست. مطمئنا خود بهمنی آنها را بازخوانی کرده و برای چاپ مجدد در اختیار ناشر قرار داده. ناشر هم از نظر نفاست چاپ، نوع کاغذ و جلد و اندازه حروف (فونت)‌ و سایر ریزه‌کاری‌های ظاهری کتاب از خود ذوق و سلیقه نشان داده. برای محمدعلی بهمنی دوست همه شاعران غزل‌پرداز معاصر آرزوی توفیق داریم.

سیدمحمود سجادی