جامعه شناسی دربی

هشتاد و پنجمین شهرآورد یا همان دربی پایتخت میان تیم های فوتبال استقلال و پرسپولیس هم اکنون در حال برگزاری است هر چند این نتیجه دیدار است که برای فوتبال دوستان اهمیت دارد اما پرداختن به زوایا و لایه های کارکردی فوتبال و دربی خود موضوعی قابل توجه برای بررسی های جامعه شناسانه است فوتبال به عنوان پدیده دنیای مدرن به رمانی شبیه است که در آن غم و شادی, برد و باخت, رفاقت و رقابت, غرور و همدلی فراوان دیده می شود به این خاطر که بازی فوتبال به مانند زندگی امکان هایی را پیش روی بازیکنان می گذارد بر این اساس و با توجه به انتخاب هایی که بازیکنان می کنند, پیش بینی نتیجه نهایی به امری دشوارتر تبدیل می شود در ادامه بیشتر بخوانید

فوتبال به مثابه یک پدیده اجتماعی گستره فراوانی برای بررسی های مختلف علوم اجتماعی و انسانی دارد. در این حوزه می توان از تاثیر فوتبال بر ساختار اجتماعی و تاثیرگذاری ساختار اجتماعی بر فوتبال سخن گفت.

امروز نیز بسیاری از نگاه ها به شهرآورد دو باشگاه سرخابی دوخته شده است. جدای از این که این بازی چه نتیجه ای داشته باشد، پرداختن به زوایا و لایه های کارکردی فوتبال و دربی ها خود موضوعی مهم برای یک بررسی جامعه شناسانه به شمار می آید. پژوهشگر ایرنا به همین بهانه با «اعظم شیرویی» جامعه شناس و مدرس دانشگاه گفت و گو کرده است.

** فوتبال به مثابه پدیده ای اجتماعی

شیرویی در گفت و گو با ایرنا در زمینه جامعه شناسی ورزش و فوتبال گفت: ورزش به صورت عام و فوتبال به طور خاص یک پدیده اجتماعی است. ما در این فرایند با یک پدیده طبیعی کاملا ساختار یافته، روبرو هستیم. بر این اساس پیامدهای آن بسیار فراتر از مساله اقتصاد به فرهنگ و روابط اجتماعی می رسد.

ورزش و به ویژه فوتبال نمی تواند به خودی خود کاملا مثبت یا منفی باشند اما با این حال نمایشی و کالایی شدن ورزش یک دسته عناصر نامطلوبی به همراه دارد. این عناصر اهداف کوتاه مدتی مانند سودآوری و برد و باخت را دنبال می کنند. هر چند این ها اهداف کوتاه مدت است اما اکنون ما بخشی از آسیب های خرد و کلان را در ورزش می بینیم.

فوتبال یک عقل ابزاری مدرن است که عمر آن به حدود یک سده می رسد اما چنان قدرت و جاذبه ای پیداکرده که حیرت انگیز است؛ ورزشی چنان ساده که در حال حاضر به یک پدیده پیچیده و مبهم تبدیل شده است.

به عبارتی دقیق تر فوتبال شبیه ترین پدیده به زندگی است که هم می تواند یک ورزش کاملا حرفه ای و با اصول اخلاق حرفه ای باشد و هم غیراخلاقی شود.

**نقش هویت سازی دربی

شیرویی در ادامه به نظریه های جامعه شناسی در زمینه ورزش پرداخت و یادآور شد: ما یک سری نظریه های کارکردی داریم مانند نظریه های اندیشمندانی همچون پارسونز و مرتون که معتقد به کارکردی بودن و اثرگذاری رفتاری هستند. بر این اساس، ورزش باعث همبستگی اجتماعی می شود و هویت هایی را در کنار هم قرار می دهد که تقویت هویت های ملی را به همراه می آورند.

نقش فوتبال در هویت سازی به ویژه در دربی ها و بازی های ملی مهم است. این بازی را بیشتر مردم از تلویزیون می ببینید وتماشاگران نیز از نقاط مختلف کشور می آیند و بازی را از نزدیک تماشا می کنند. بنابر این، دربی در یک نوع هویت سازی ملی نقش دارد و باعث انسجام ملی و نشاط اجتماعی می شود.

** پیامدهای متقابل فوتبال و ساختارهای اجتماعی

این جامعه شناس در ادامه به کنش و واکنش فوتبال و ساختارهای اجتماعی اشاره کرد و گفت: با توجه به اثرگذاری های فوتبال ما باید از آن بهره های مطلوب تری ببریم. با این حال، ورزش مدرن یک پدیده وارداتی است و بر این اساس ما همانند دیگر پدیده های وارداتی که داریم نسبت به آن دارای تاخر فرهنگی هستیم.

در دهه های اخیر ما صحبت از حرفه ای شدن کرده ایم اما ما تنها به اسم و شعار حرفه ای هستیم چرا که حرفه ای شدن فوتبال ما ناقص است. ما فاقد آیتم های کامل حرفه ای شدن هستیم و فقط پول های حرفه ای به بازیکنان می دهیم.

مرتون معتقد است برای حرفه ای شدن در هر پدیده ای در کنار هدف، ابزارهای رسیدن به آن نیز باید مهیا باشد. ورزش حرفه ای نیازمند اصول اولیه است و احساسات در آن چندان نقشی ندارد. ما اصول حرفه ای گری را نمی بینیم. برای نمونه، چند بار شب قبل از دربی بازیکنان را جمع کردند تا اخلاق حرفه ای را رعایت کنند و ما دقیقا عکس این قضیه را دیدیم. در دربی گذشته کاپیتان های مطرح دو تیم حرکت هایی انجام دادند که خودش حاشیه ساز شد.

فوتبالیست ها به عنوان گروه های مرجع باید احترام به قانون و داور را که تمام بازیکنان دنیا انجام می دهند رعایت کنند اما در کشور ما بازیکنان به داور اعتراض کرده و با هم درگیر می شوند. اینها نشانگر نبود اخلاق حرفه ای در بازیکنان ما است.

**توجه به مقوله فرهنگ در ورزش

شیرویی در ادامه به نقش الگوهای ورزشی در فرهنگ سازی پرداخت و بیان داشت: ما کمتر پدیده ای را مانند دربی در کشور می بینیم که بتواند چنین جمعیت عظیمی را در یک جا جمع کند. از آن جایی که اکثر جوانان ما تحت تاثیر این الگوها هستند، ساختار ورزش ما باید کار پایه ای انجام دهد و در کنار مسئولیت فنی، مسئولیت فرهنگی را نیز در نظر داشته باشد.

بازیکنی که میلیون ها تومان پول می گیرد حتی لباس پوشیدن و رفتارش به عنوان الگو اثرگذاری بسیاری بر جوانان ما دارد. بنابر این باید از نظر فرهنگی هم پیشرفت کند. بر این اساس باید بخش فرهنگی باشگاه ها و وزارت ورزش تقویت شود و تیم ها از پایه در کنار مسائل فنی با زمینه های اخلاقی نیز آشنا شوند.

در کنار بازی زیبا که برای مردم لذت بخش است، اگر بازیکنان در زمین از نظر اخلاقی نیز برخورد خوبی داشته باشند مطمئنا اثرات مثبت بسیاری خواهد داشت. برای نمونه بر اساس آمار در روز بازی تاریخی ایران و استرالیا در مقدماتی جام جهانی 1998 ، جرائم در کشورمان آمار نزولی را نشان می دهد. این مساله نیز به دلیل نشاط و همبستگی اجتماعی است که پس از بازی در جامعه شکل گرفته بود.

باید بر ورزش فوتبال تمرکز و کارهای پژوهشی و مطالعاتی در این زمینه جدی گرفته شود، به ویژه تحقیقات جامعه شناختی و روان شناختی در این زمینه می تواند ورزش ما و به ویژه فوتبال مان را حرفه ای تر کند.