عشق چگونه نابود می‌شود؟

هر عشقی روزی از آن تب و تاب شورانگیز می‌افتد و از شهر شعرها و شورها به واقعیت زندگی روزمره وارد می‌شود.

هر عشقی روزی از آن تب و تاب شورانگیز می‌افتد و از شهر شعرها و شورها به واقعیت زندگی روزمره وارد می‌شود. البته این عشق قوام یافته و همراه با احترام متقابل چیزی از آن احساس شورانگیز کم ندارد. این عشق هیجان زیادی برنمی‌انگیزد اما معنابخش‌ترین تمنای انسانی است. این عشق راستین و همراه با احترام دیگر آن آتش‌ سوزانی نیست که در دل عاشق دربگیرد و همه شور و هیجان مهارگسیخته باشد. این عشق آسیب‌پذیر است و باید از آن مراقبت کرد. آسیب‌پذیری عشق به چشم نمی‌آید. آنقدرآرام و ذره‌ذره آب می‌شود که یک روز چشمتان را باز می‌کنید و می‌بینید اثری از آن نیست. مواجه شدن با دستی که گرمای گذشته را ندارد یا چشمی که فروغ نگاه همیشگی را ندارد، درد سنگینی است. جان گاتمن، یکی از مشهورترین زوج‌درمان‌گران معاصر، اعتقاد دارد که عاملی که بیشترین اثر پیش‌بینی کننده را در طلاق دارد، انتقاد از همسر است.

انتقاد مداوم، بزرگ‌ترین آسیب را به رابطه می‌زند و به زودی عشق را نابود می‌کند. البته واقعیت زندگی مشترک این است که همیشه اختلاف‌نظر پیش می‌آید. گفت‌وگو‌های زن و مرد در زندگی دیگر آن پچ‌پچ‌های رازآمیز عاشقانه نیست. صحبت سر زندگی واقعی با همه دشواری‌های آن است. طبیعی است که گاهی ما یا طرف مقابل مسیر اشتباهی را می‌رویم. گاهی به درست یا اشتباه فکر می‌کنیم روش طرف مقابل برای حل یک مشکل خاص روش درست و سنجیده‌ای نیست. مشکل درست از همین جا شروع می‌شود. طبیعی است که شروع به مخالفت می‌کنیم. این مخالفت‌ها اگر به‌صورت «پسخوراند» یا «فیدبک» باشند، کاملا طبیعی و سازنده هستند اما اگر به صورت انتقاد باشند، آسیب‌رسان می‌شوند.

«پسخوراند» با انتقاد متفاوت است. در یک رابطه درست ۲ نفر به یکدیگر پسخوراند یا فیدبک می‌دهند، در حالی که در یک رابطه ناسالم از یکدیگر انتقاد می‌کنند. انتقادهای آسیب‌رسان شخصیت طرف مقابل را نشانه می‌گیرند و سعی در کنترل کردن او و تخریب شخصیتش دارند. در پسخوراند می‌گوییم من با این «رفتار» تو موافق نیستم در حالی که در انتقاد «شخصیت» طرف مقابل را زیر سوال می‌بریم. در پسخوراند به فکر این هستیم که نتیجه بهتری بگیریم در حالی که در انتقاد هدف ما بهبود نیست بلکه دنبال مقصر می‌گردیم. کسی که انتقاد می‌کند، فکر می‌کند فقط یک راه درست وجود دارد در صورتی که کسی که پسخوراند می‌دهد، می‌داند که غیر از راهی که در ذهن خودش است، راه‌های جایگزین دیگری هم هستند. به‌عنوان نمونه عبارت «تو از پس این کار برنمی‌آیی» انتقاد ولی عبارت «بهتر است با کمک همدیگر این کار را انجام بدهیم» پسخوراند است. عبارت «بحران اقتصادی که در آن افتاده‌ایم تقصیر تو است» انتقاد است اما عبارت «برای بیرون آمدن از این بحران اقتصادی باید هر دو با هم از چیزهایی بگذریم» پسخوراند است.

عبارت «من باهوش‌تر و باتجربه‌تر از تو هستم و می‌دانم این تصمیمی که گرفته‌ای اشتباه است» انتقاد ولی عبارت «من شرایط تو را می‌فهمم و می‌دانم که حق تصمیم‌گیری با خودت است اما با تصمیمت به این دلایل موافق نیستم.» پسخوراند است. انتقاد کردن ویروسی است که آرام وارد رابطه و به‌تدریج بیشتر می‌شود و روز به روز اعتماد به‌نفس طرف مقابل را کمتر می‌کند. عشق ورزیدن به اعتماد به‌نفس نیاز دارد. افرادی که مرتب از معشوقشان انتقاد می‌کنند، توانایی عشق ورزیدن را از او می‌گیرند. آتشی که دودش اول در چشم خودشان می‌رود. عشق ورزیدن مهارتی است که باید از اوان کودکی آموخته شود. اگر می‌خواهید به فرزندانتان توانایی عشق ورزیدن را بیاموزید، از همان کودکی به جای انتقاد به آنها پسخوراند بدهید. مثلا بگویید: «تو پسر خوبی هستی ولی این رفتارت خوب نبود». به یاد داشته باشید پسخوراند هر چقدر هم مودبانه و سیاستمدارانه بیان شود، اگر در زمان عصبانیت گفته شود هیچ تفاوتی با انتقاد ندارد. ما بیشتر به بار هیجانی کلمه‌ها واکنش نشان می‌دهیم تا معنایی که منتقل می‌کنند. عشق گلی است که می‌توان با نسیم «پسخوراند» از آن مراقبت کرد. در عین حال می‌توان با تندباد «انتقاد» آن را به نابودی کشاند؛ انتخاب با خودتان است.

دکتر حافظ باجُغلی

روان پزشک و عضو کمیته بهداشت و سلامت جنسی انجمن روان‌پزشکان ایران