سلطان قرص ها

آسپیرین از تولد تا کنون

آسپیرین یک کشف انحصاری نیست و عده زیادی در ساخت آن نقش داشتند، اما درنهایت کارخانه داروسازی «بایر» عرضه و معرفی شد...

شاید واژه «استیل سالیسیلیک‌اسید» برای شما آشنا نباشد، اما نام «آسپیرین» را حتما شنیده‌اید؛ داروی مسکنی که برای رهایی از دردهای ملایم تا متوسط و کم‌کردن تب و التهاب به کار می‌رود. در سال‌های اخیر، سایر خواص این دارو نیز شناخته شده و از آن برای پیشگیری از بروز سکته و حمله‌های قلبی استفاده می‌کنند. مصرف آسپیرین به حدی زیاد است که به یکی از پرفروش‌ترین داروها در جهان تبدیل شده است. آمارهای مختلفی در مورد فروش و مصرف این دارو منتشر شده که براساس آخرین گزارش‌ها، سالانه حدود ۴۰ میلیون کیلوگرم آسپیرین در جهان تولید و مصرف می‌شود. طبق یک نظرخواهی گسترده که دانشگاه MIT انجام داد، بیشتر افراد، آسپیرین را به عنوان «اختراعی که نمی‌توان بدون آن زندگی کرد» می‌شناسند. داستان کشف این دارو نیز خواندنی و جالب است.

انسان‌ها از دوران باستان، به خواص دارویی برخی گیاهان پی برده بودند. یکی از آنها درخت بید بوده است. استفاده از خواص دارویی این گیاه به حدود ۴ هزار سال قبل بازمی‌گردد. در نوشته‌های یک لوح سنگی به جا مانده از ۲ هزار سال پیش از میلاد مسیح، از بید در میان گیاهان دارویی نام برده شده. البته اشاره‌ای به مورد مصرف آن نشده است. پاپیروس نیز از حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد از تمدن مصر باستان به دست آمده که در آن از خواص ضددرد و ضدتب گیاه بید گفته شده است.

حدود ۴۰۰ سال پیش از میلاد، بقراط، پزشک معروف یونانی، از برگ و پوست درخت بید برای درمان درد و تب بیماران استفاده می‌کرد. یکی دیگر از استفاده‌های این گیاه در آن زمان، کاهش درد زایمان بوده است. از آن به بعد، گیاه بید همیشه جزیی از دارودرمانی بوده و در دست‌نوشته‌های جالینوس و پزشکان ایرانی و عرب نیز بارها به خواص دارویی این گیاه اشاره شده است.

در قرن ۱۸ میلادی، دوباره آثار خاص پوست و برگ‌درخت بید روی تب، درد و التهاب شناخته شد. در اواسط قرن ۱۸، یک کشیش انگلیسی، استفاده از برگ درخت بید را در درمان تب ناشی از مالاریا موثر دانست. او با جمع‌آوری و خشک‌کردن برگ و پوست بید، پودری ساخت و با آن به درمان بیماران پرداخت. پس از او نیز پزشکان نوشیدن چایی را که از برگ این درخت تهیه می‌شد، برای درمان تب تجویز می‌کردند.

در قرن ۱۹، علم شیمی در اروپا پیشرفت قابل‌ملاحظه‌ای داشت و دانشمندان شیمیدان توانستند مواد فعال را از گیاهان دارویی، از جمله درخت بید، جدا و آن را به صورت خالص تهیه کنند. دانشمندان کشورهای ایتالیا، آلمان و فرانسه در این راه گام‌های موثری برداشتند. آنها ماده‌ای را از برگ و پوسته درخت بید استخراج کردند و از آنجا که اسم لاتین این گیاه «سالیکس» است، ماده حاصل از آن را «سالیسین» نامیدند. سپس اسیدی به نام «اسیدسالیسیلیک» در آزمایشگاه ساخته شد و بعد از آن شیمدان‌ها شکل استیله آن یعنی «استیل‌ سالیسیلیک‌اسید» (ASA) را ساختند که خواص درمانی خوبی داشت.

● تولد آسپیرین

شرکت داروسازی بایر در سال ۱۸۹۹، این داروی جدید را با نام تجاری «آسپیرین» تولید کرد و در اختیار پزشکان گذاشت تا به درمان بیماران بپردازند. پس از آن فروش این دارو به‌طور گسترده در جهان آغاز شد.

عده زیادی مایلند کاشف اصلی آسپیرین را بشناسند اما باید گفت آسپیرین یک کشف انحصاری نیست و افراد زیادی در ساخت آن نقش داشته‌اند، اما درنهایت شرکت داروسازی بایر آن را به جهان عرضه و معرفی کرد. علت نام‌گذاری این دارو نیز به دلیل زیر است:

▪ آ: به دلیل داشتن استیل

▪ سپیر: به خاطر ریشه گیاهی این دارو که گیاه اسپیره است.

▪ ین: پسوندی که برای بسیاری داروها به کار می‌رود.

پس از فراگیرشدن مصرف این دارو، نام تجاری «آسپیرین» که متعلق به شرکت «بایر» بود، در همه جهان شناخته‌ شد و کمتر کسی این دارو را با نام استیل سالیسیلیک‌اسید (ASA) می‌شناسد.

در ‌آن زمان، کم‌کم همه پزشکان و حتی مردم عادی هم از خواص آسپیرین آگاه شدند و می‌دانستند باعث کم‌شدن درد، تب و التهاب می‌شود. البته در همان زمان بعضی آثار جانبی منفی این دارو هم مشخص شد. عمده‌ترین آنها، ایجاد زخم‌های گوارشی و خونریزی معده بود. البته یکی از دلایل ایجاد زخم‌های معده، این بود که آسپیرین برای درمان روماتیسم در مقادیر بسیار بالا استفاده می‌شد و همین امر عوارض جانبی آن را بیشتر می‌کرد.

آسپیرین، ابتدا به صورت پودر ساخته می‌شد و فقط در دسترس پزشکان بود، اما بعد از چند سال، به شکل قرص تولید و فروش آن حتی بدون نسخه پزشک نیز امکان‌پذیر شد. به‌تدریج با پیشرفته‌تر شدن روش‌های ساخت، پوشش‌های شفافی به قرص‌های آسپیرین اضافه شد تا افراد راحت‌تر بتوانند آن را قورت دهند. به علاوه انواع جویدنی آن به نام آسپیرین بچه نیز تولید و به بازار عرضه شد.

● فراز و فرود آسپیرین

در دهه ۷۰ میلادی،‌ دانشمندان نحوه عملکرد آسپیرین را شناختند. آنها فهمیدند آسپیرین با جلوگیری از تولید موادشیمیایی‌ای به نام «پروستاگلاندین»ها که در ایجاد التهاب نقش دارند، مانع بروز التهاب و درد می‌شود اما به‌تدریج و با ساخته‌شدن مسکن‌های جدید، مثل استامینوفن و پروفن در اواسط قرن ۲۰، آسپیرین تا حدی شهرت خود را از دست داد و کمتر به عنوان مسکن درد به کار می‌رفت. بعد از گذشت چند سال، بعضی پزشکان متوجه خاصیت دیگر آسپیرین شدند؛ بیمارانی که برای درمان از آسپیرین استفاده می‌کردند، کمتر دچار سکته‌های قلبی و مغزی می‌شدند! تحقیقات زیادی روی این خاصیت جدید آسپیرین انجام شد و خاصیت ضدانعقادی آن موردتوجه قرار گرفت. درنهایت معلوم شد مصرف آسپیرین با مقدار کم (همان آسپیرین بچه) در طولانی‌مدت، خطر بیماری‌های لخته‌ای مانند سکته را کاهش می‌دهد. در حالت عادی، پلاکت‌ها مسوول ساخت لخته در دیواره رگ‌ها هستند. گاهی این لخته بزرگ می‌شود و جریان خون را مسدود می‌کند و سکته اتفاق می‌افتد اما مصرف‌‌ آسپیرین با رقیق‌کردن خون و جلوگیری از ایجاد لخته، می‌تواند مانع بروز سکته و حمله‌های قلبی شود. پس از شناخت این خاصیت آسپیرین، دوباره این دارو محبوبیت خود را به دست آورد و فروش و مصرف آن به شدت اوج گرفت. در دهه ۸۰ میلادی، آسپیرین، علاوه بر آثار ضددرد و التهاب، به عنوان دارویی نجات‌بخش در جهان معرفی شد و سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) نیز مصرف آن را با مقدار پایین برای کم‌کردن خطر سکته‌های قلبی و مغزی تایید کرد و همچنان هم مصرف آن در دنیا رواج دارد.

● آسپیرین؛ همه‌فن‌حریف

آسپیرین، مسکن و ضددردی است که در درمان‌ دردهای کند و ضربان‌دار ملایم تا متوسط موثر است اما در دردهای عضلانی و گرفتگی‌های عضلات چندان کارایی‌ای ندارد. در درمان میگرن، معمولا آسپیرین خط اول درمان است. در حال حاضر، علاوه بر آسپیرین، مخلوط آن با کافئین، آسپیرین با کدئین و آسپیرین با استامینوفن و کافئین هم ساخته شده است که کارایی بسیار خوبی دارند. بعضی انواع آن دارای پوشش محافظ معده هستند و به جای بازشدن در معده، در روده باز می‌شوند و درنتیجه کمتر باعث بروز ناراحتی‌های معده خواهند شد.

آسپیرین علاوه بر اثر ضددرد، در درمان تب و بیماری‌های التهابی مثل آرتریت‌روماتویید هم به کار می‌رود. این دارو به دلیل خاصیت ضدانعقادی و رقیق‌کردن خون، باعث کم‌شدن خطر سکته در بیماران مستعد هم می‌شود. به‌‌طوری که به بیماران توصیه می‌شود بعد از عمل بای‌پس قلب یا گذاشتن استنت، برای مدتی آسپیرین مصرف کنند. البته این مصارف آسپیرین باید حتما تحت‌نظر و با توصیه پزشک معالج باشد.

دانشمندان به‌تازگی مشغول تحقیق روی خواص ضدسرطانی آسپیرین هم هستند. در سال ۲۰۱۰ محققان دریافتند مصرف مداوم آسپیرین، خطر بروز سرطان پستان در زنان و سرطان پروستات در مردان را کاهش می‌دهد. به علاوه در برابر سرطان دهان، حلق، مری و روده نیز از بدن محافظت می‌کند. البته هنوز در مورد این خواص آسپیرین در میان محققان بحث وجود دارد.

عده‌ای از محققان‌ نیز معتقدند مصرف آسپیرین باعث کم‌شدن احتمال بروز آب‌مروارید در بیماران دیابتی می‌شود و حتی در مورد ارتباط آسپیرین با کم‌شدن بروز آلزایمر، پارکینسون و آسم هم بررسی‌هایی شده است که البته همه آنها هنوز جای بررسی بیشتر دارند.

باوجود همه معجزاتی که به آسپیرین نسبت داده می‌شود، پزشکان می‌گویند: «هنوز در مرحله‌ای نیستیم که به همه مردم، مصرف روزانه آسپیرین را توصیه کنیم. برای این کار به تحقیقات بیشتر در مورد تاثیر و عوارض جانبی آن در درازمدت نیاز داریم.»

آیدا روشن‌ضمیر

منابع: Drugs و BBC