حزب جمهوری اسلامی و مناظره های سال ۱۳۶۰

پس از وقایع حساس و سرنوشت ساز در سال ۵۹ همانند حادثه ۱۴ اسفند ۵۹ سازمان ها و گروه های سیاسی وقت چند نوع موضع گیری و تحلیل مختلف اتخاذ کردند

پس از وقایع حساس و سرنوشت‌ساز در سال ۵۹ همانند حادثه ۱۴ اسفند ۵۹ سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی وقت چند نوع موضع‌گیری و تحلیل مختلف اتخاذ کردند. فرخ نگهدار از اعضای شاخص سازمان چریک‌های فدایی خلق درباره تصمیمات سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی وقت می‌گوید: «برایم یقین است که در سازمان مجاهدین جز تعدادی انگشت شمار، کسی نمی‌فهمید یا مصمم نبود از فاجعه جلوگیری کند. در مقابل نیز نیروهای میدانی به‌شدت مایل و مصمم بودند که فاجعه رخ دهد.»

از نوروز سال ۶۰ هجری شمسی به بعد، چهره‌های شاخص و موثر در نظام در اتخاذ تاکتیک در مقابل سازمان مجاهدین خلق یکدست نبودند.

در همین ایام بود که پیشنهاد مناظره تلویزیونی از طرف نظام به دفتر سازمان‌ها و گروه‌های سیاسی می‌رسد. گفته شد که همه احزاب دعوت شده‌اند که با هم درباره مسائل نظری، سیاسی و اقتصادی بحث کنند. فرخ نگهدار درباره خاطرات آن روزها پیرامون برگزاری مناظره‌ها می‌گوید: «ما (سازمان فداییان‌خلق ایران اکثریت) تصمیم گرفتیم صرف‌نظر از اینکه چه کسی مناظره مابین نیروهای سازمان‎‌های سیاسی را سازمان دهد، در چنین جلساتی فعالانه شرکت کنیم. تصور ما بر این بود که چنین مناظره‌هایی هم امکانی است برای آنکه ما مواضع خود را مستقیما با مردم در میان بگذاریم و هم می‌تواند تنش در فضای مبارزه سیاسی مابین نیروها را تضعیف کند و خطر درگیری‌های خیابانی را کاهش دهد. متعاقب آن، از طرف رادیو و تلویزیون به ما اطلاع داده شد که برای سازماندهی این مباحثات، جلسه‌یی برگزار می‌شود و از ما خواسته شد که نماینده سازمان ما نیز در این جلسه حضور یابد. من به نمایندگی از طرف سازمان در این جلسه شرکت کردم. نمایندگان دفتر ریاست‌جمهوری، حزب توده ایران، مسلمانان مبارز، جاما، جبهه ملی و مجاهدین در جلسه حضور داشتند. از طرف رادیو و تلویزیون آقای علی لاریجانی و یکی از معاونان ایشان که اسم او را به خاطر ندارم حضور داشتند. آنان در عین حال از طرف نیروهای درون حکومت و به‌طور مشخص حزب جمهوری اسلامی نیز صحبت می‌کردند.

نماینده مجاهدین‌خلق حسین داعی الاسلام بود. من و او مدتی در زندان هم بند بودیم. من مسوول فداییان بودم و او مسوول مجاهدین و مدتی با هم کار مشترک کرده بودیم و روابط دوستانه‏یی داشتیم. به سوی او رفته و خیلی گرم سلام و علیک کردم. پاسخ رسمی و خشک او مرا متوجه کرد که اختلافات سیاسی دو سازمان بر دوستی گذشته ما سایه افکنده است.«مهدی فتاپور» نماینده سازمان فداییان‌خلق که در مناظره‌های سیاسی احزاب سیاسی در تلویزیون با حضور آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی نماینده حزب جمهوری اسلامی، حبیب‌الله پیمان نماینده جنبش مسلمانان مبارز و نورالدین کیانوری نماینده حزب توده، شرکت داشته است، از برگزاری جلسه‌یی با حضور مسوول وقت صدا و سیما، نماینده رهبر فقید انقلاب در تلویزیون، نماینده رییس‌جمهور وقت و نمایندگان سازمان مجاهدین‌خلق، جبهه ملی ایران، جاما، حزب توده ایران، جنبش مسلمانان مبارز و سازمان فداییان‌خلق ایران (اکثریت) در آن مقطع زمانی خبر می‌دهد.

مناظره‌هایی که بر سر اجرا و مسوولیت برگزاری آن میان دفتر رییس‌جمهور وقت و صدا وسیما اختلاف ایجاد و در نهایت به همراهی نکردن دفتر رییس‌جمهور در جلسه‌ها منتهی شد. سازمان مجاهدین نیز با این دلیل که تضمین کافی برای امنیت نمایندگان آنان وجود ندارد، از حضور در جلسات خودداری کردند. همان‌گونه که سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به دلیل حضور نداشتن سازمان‌های جبهه ملی، نهضت آزادی ایران و گروه‌هایی که با آنان اختلاف نظر دارند، از شرکت در ضبط برنامه خودداری کردند. اگر چه در پایان جلسه سیاسی اواخر خرداد ماه ۱۳۶۰ که آخرین جلسه از جلسه‌های بحث سیاسی شد، تصمیم بر این قرار گرفت تا بهزاد نبوی به عنوان نماینده سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی به جمع شرکت‌کنندگان بپیوندد. فتاپور که از طرف سازمان فداییان‌خلق (اکثریت) برای شرکت در مناظره‌های سیاسی معرفی می‌شود، وقتی در آخرین جلسه مذاکرات متوجه می‌شود که شخص آیت‌الله بهشتی در مباحثه‌ها شرکت دارد، خیلی خوشحال می‌شود چرا که او معتقد بوده که شرکت آقای بهشتی از طرف حزب جمهوری اسلامی وزن مباحثه‌ها را بالا می‌برد و او می‌کوشد تا در جریان بحث‌ها منطقی و با استدلال برخورد کند. البته فتاپور این دیدگاه آیت‌الله بهشتی را که مباحث در چارچوب دیدگاه‌های عمومی سیاسی پیش برده شود و کمتر به مسائل سیاسی روز پرداخته شود را نادرست ارزیابی می‌کند. این در حالی است که در آن مقطع زمانی و به هنگام تاسیس حزب جمهوری اسلامی اگر چه سازمان فداییان‌خلق، ارتباط رسمی و دائمی تشکیلاتی با این حزب نداشته اما برخی رهبران این تشکل با آقایان بهشتی و موسوی اردبیلی گفت‌وگوهایی داشته‌اند.

مجری تلویزیون در نخستین جلسه بحث سیاسی که در اول خرداد ماه ۱۳۶۰ برگزار شد، درباره برنامه اعلام کرد که به صورت بحث آزاد به حضور بینندگان عرضه می‌شود. او گفت که سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران پس از استقرار مدیریت جدید توفیق یافته که برنامه‌هایی تهیه کنند در جهت روشنگری مسائل سیاسی و آشنا کردن ملت قهرمان ایران با مسائل مبتلابه جامعه که می‌تواند در جریان جنگ تحمیلی تا حد زیادی فشار بار پشت جبهه را کاهش دهد و از تشنجی که گهگاه برای انحراف افکار جامعه آفریده می‌شود، جلوگیری کند. به این ترتیب مجری تلویزیون اعلام کرد که دیگر گروه‌ها و احزاب مختلف بهانه‌یی ندارند که بگویند در مملکت اختناق است و کسی نمی‌گذارد ما حرف‌مان را بزنیم. از همین رو برای برنامه تیتر «آزادی، هرج و مرج و زورمداری» انتخاب شده بود.

نگهدار درباره کیفیت و نحوه برگزاری مناظره‌های ایدئولوژیک و سیاسی این‌گونه می‌گوید: «پنج جلسه بحث در رابطه با مسائل ایدئولوژیک ضبط و همه آنها فورا پخش شد. از آنجا که همه جلسات پخش شد ضرورتی به توضیح بیشتر وجود ندارد. علاوه بر خود این مباحث در رابطه با موضوع بحث نیز اختلاف نظر وجود داشت. نمایندگان رادیو و تلویزیون مایل بودند نخستین تم بحث رابطه روح و ماده (خدا) باشد. احسان طبری از طرف حزب توده مطرح کرد که این بحث با اعتقادات پایه‌یی مردم تماس می‌گیرد و او در چنین بحثی شرکت نخواهد کرد و آماده است در سایر مباحث فلسفی شرکت کند. آقای دکتر سروش طرح کرد که ایشان برای بحث در رابطه با دیالکتیک و تضاد دعوت شده‌اند و فقط در این بحث شرکت خواهند کرد و با موضع‌گیری ایشان این اختلاف خاتمه یافت و موضوع بحث پنج جلسه پخش شده دیالکتیک و تضاد بود. دو جلسه اول بحث سیاسی ضبط و پخش شد. من در نخستین جلسه بر مثبت بودن این مباحث تاکید کرده و از سازمان مجاهدین خواستم که در تصمیم خود تجدیدنظر کرده و در مباحث شرکت کنند. آقای بهشتی می‌کوشیدند که مباحث در رابطه با پایه‌های فکری ما در سیاست پیش برود و ما سه نفر تمایل داشتیم که به مباحث سیاسی روز متمرکز شده و در رابطه با این مصداق‌ها به پایه‌ها بپردازیم.

در دو جلسه اول بحث بیشتر پایه‌یی بود و به ویژه آقای بهشتی با تاکید بر ممنوعیت فعالیت نیروهای مذهبی در کشورهای سوسیالیستی، نتیجه‌گیری کردند که وقتی شما (ما و به ویژه حزب توده) آن کشورها را تایید می‌کنید پس چطور انتظار دارید که ما فعالیت آزاد شما را بپذیریم. برنامه‌های ضبط شده در این دو جلسه از تلویزیون سراسری پخش شد.»

فتاپور با این اعتقاد که تداوم مناظره‌ها نیازمند آن بود که همه نیروها مناسبات خود را با یکدیگر بر اساس مبارزه سیاسی متکی کنند، در جریان برگزاری مناظره‌ها از برخوردی که در جریان برگزاری میتینگ سازمان متبوعش در میدان آزادی صورت گرفت، انتقاد کرد. همان‌گونه که در جلسه پنجم فتاپور، کیانوری و پیمان با اینکه در چینش نیروها در کنار آیت‌الله بهشتی قرار گرفته بود، از برخی رفتارها انتقاد کردند. به گونه‌یی که آیت‌الله بهشتی درباره اتفاقی که برای یک پزشک هوادار سازمان فداییان رخ داده بود، از رسیدگی به موضوع خبر داد. اما با ادامه وقایع پرتنش خرداد ۶۰ که منجر به عزل بنی‌صدر و قیام مسلحانه سازمان مجاهدین شد عملا باب مناظره‌های تلویزیونی نیز بسته شد و چند روز پس از آن نیز واقعه ۷ تیر ۱۳۶۰ رخ داد که منجر به شهادت آیت‌الله دکتر بهشتی شد اما همچنان مناظره‌های سال ۶۰ از جنجالی‌ترین و مهم‌ترین مناظره‌هایی به حساب می‌آید که در تاریخ صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران برگزار شده است.

توضیحات:

در این مقاله از خاطرات فرخ نگهدار و مهدی فتاپور و دکتر پیمان بسیار استفاده شده است.

همچنین از مقاله «چپ‌ها از مناظره با بهشتی می‌گویند» که در شماره ۱۳ نشریه مهرنامه منتشر شده استفاده فراوانی شده است.