میکلوس روژا

اهمیت موسیقی فیلم در ساختار سینمایی یک اثر از جایگاه ویژه ای برخوردار است بدین معنا که تاثیر نمادین قطعات ساخته شده موسیقی می تواند فیلم را به یک اثر ماندگار نزدیک سازد

اهمیت موسیقی فیلم در ساختار سینمایی یک اثر از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. بدین معنا که تاثیر نمادین قطعات ساخته شده موسیقی می‌تواند فیلم را به یک اثر ماندگار نزدیک سازد. به عبارت دیگر معنا و نقش‌های نمادین قادرند که رویدادهای یک داستان را تعیین و تفسیر نماید، بیننده را بگریاند، شادمان نماید، همچنین مضطرب، بیمناک و هشداردهنده باشند. این تاثیرات را می‌توان در موارد ذیل خلاصه نمود: ۱) انتقال احساس به بیننده

۲) پر نمودن بخش‌هایی که دیالوگ ندارد

۳۰ ایجاد ارتباط بین ذهن بیننده و جو فیلم.

بی‌دلیل نیست که در بسیاری از فیلم‌های مهمی که از نیم قرن گذشته تاکنون ساخته شده‌اند، برای آنکه پس زمینه موسیقیایی در ذهن بیننده حک شود، در ابتدای فیلم بدون اینکه تصویری روی پرده نمایان شود تم اصلی آن فیلم پخش می‌گردد تا بدین گونه تمرکز تماشاچی به موسیقی آن فیلم موجب نزدیکی تماتیک با موضوع فیلم گردد. لذا متوجه می شویم که چرا تحلیل و تفسیر سینمایی پیرامون یک فیلم، گذشته از بازی هنرپیشگان، کارگردانی، فیلم‌برداری و سایر عوامل سازنده، شامل موسیقی آن فیلم نیز می‌گردد. در معرفی تعدادی از آهنگسازان شاخص تاریخ سینما به شرح زندگی آن‌هایی اشاره می‌کنیم که نامشان برای علاقمندان واقعی «هنر هفتم» نامی آشناست. آثار این آهنگسازان بخش قابل توجهی از ارزش فیلم‌هایشان را تشکیل داده است. در اینجا به خلاصه‌ای از زندگی یکی از همین آهنگسازان می‌پردازیم که در طی سال‌های اخیر آثار متعددش در زمینه های مختلف موسیقی فیلم از اهمیت خاصی برخوردار بوده است.

میکلوس روژا را می‌توان یکی از بزرگترین آهنگسازان نسل دوم موسیقی فیلم دانست. نسل اول آن‌هایی بودند که از دوران صامت شروع کردند به علاوه تعدادی دیگر که تا یک دهه بعد از پیدایش ناطق در سینما به ساختن موسیقی برای فیلم‌ها مشغول بودند.

میکلوس روژا در سال ۱۹۰۷ در بوداپست چشم به جهان گشود. پدرش زمین‌دار بود و املاک ییلاقی پهناوری در شمال مجارستان داشت. مادرش یک پیانیست ماهر بود و روژا را در تحصیل موسیقی تشویق می‌نمود. رشد نمودن روژا در مناطق شمالی مجارستان موجب گردید که بعدها آثار وی به نوعی مدیون و مرتبط با موسیقی محلی مجار باشد.

روژا سال‌های نهایی تحصیلاتش را در ارکستر سمفونی آلمان گذراند. سپس مدتی را در پاریس ماند و سرانجام در سال ۱۹۳۴ به انگلستان رفت.

بعد از موفقیت در نگارش تعدادی از باله‌های مجاری در لندن، با «ژاک فدر» کارگردان مشهور تئاتر و سینما آشنا شد. اولین فیلمی که روژا موسیقی‌اش را ساخت «شوالیه بی زره» نام داشت که کارگردان آن «ژاک فدر» بود و دومین فیلم وی «رعد در شهر» از همین کارگردان بود. موسیقی این دو فیلم مورد توجه «آلکساندر کوردا» فیلمساز بزرگ انگلیسی قرار گرفت و موجب شد تا وی را به استخدام کمپانی خود درآورد. اولین اثر روژا برای «آلکساندر کوردا» فیلم «چهار پر» بود که موسیقی آن، روژا را به یک آهنگساز حرفه‌ای سینما تبدیل کرد. کار بعدی وی برای «آلکساندر کوردا» موسیقی فیلم «دزد بغداد» بود که شروع جنگ جهانی دوم باعث ایجاد وقفه در تهیه این فیلم گردید. در نهایت «دزد بغداد» جهت تکمیل شدن به کمپانی یونایتد آرتیستز در هالیوود منتقل شد و بدین ترتیب روژا به هالیوود مرکز فیلمسازی آمریکا آمد و در آنجا ساکن گردید. موسیقی «دزد بغداد»، روژا را به نامزدی جایزه اسکار رسانید. پس از آن موسیقی فیلم‌های «کتاب جنگل»، «لیدیا» و «جاکار» را انجام داد. در سال‌های ۱۹۴۰، روژا در مقام یک آهنگساز مستقل فعالیت می‌نمود. در سال ۱۹۵۴ موسیقی فیلم «طلسم شده» به کارگردانی «آلفرد هیچکاک» و در سال ۱۹۴۶ موسیقی «تعطیلات از دست رفته» به کارگردانی «بیلی وایلدر» را ساخت که برای هر دو فیلم موفق به دریافت جایزه اسکار گردید. به دنبال این‌ها، برای فیلم «آدمکش‌ها» باز هم به نامزدی اسکار رسید.

در همین سال‌ها، روژا در ساخت موسیقی برای فیلم‌هایی با ژانرهای متفاوت تبحر خود را به اثبات رسانید. در سال ۱۹۴۹ در بخش موسیقی کمپانی مترو گلدوین مایر رسما استخدام شد و موسیقی تعدادی از فیلم‌های رومانتیک این کمپانی از جمله: «مادام بواری» و «داستان سه عشق» را ساخت اما اوج درخشش هنری آثار روژا فیلم‌های تاریخی کمپانی مترو مانند «کجا می‌روی؟»، «آیوانهو»، «جولیوس سزار» و «دلاوران میزگرد» است که تماما از شاهکارهای موسیقی در زمینه تاریخی محسوب می‌شوند.

در سال ۱۹۵۹، روژا یکی از غنی‌ترین آثارش را که دارای ده تم متفاوت است برای فیلم عظیم «بن‌هور» ساخت که به خاطر آن به همراه گروه سازنده فیلم به مدت نه ماه در ایتالیا اقامت نمود. وی با برداشت از موسیقی سنتی ایتالیا و با توجه به نوع موسیقی یمنی و بحری این اثر را خلق کرد که نتیجتا سومین جایزه اسکار را نصیب وی نمود.

پس از دو فیلم در سبک‌های مختلف، روژا بار دیگر به ژانر مورد علاقه‌اش یعنی تاریخی ـ مذهبی بازگشت و موسیقی فیلم «شاه‌شاهان» (در ایران: فروغ بی‌پایان) محصول ۱۹۶۱ را ساخت که از نظر منتقدین سینمایی یکی از بهترین آثاری می‌باشد که هالیوود از زندگی عیسی مسیح (ع) تهیه نموده است.

کار بعدی نامبرده در همان سال، موسیقی «اِل‌سید» بود که موجب گردید تا وی به همراه گروه تهیه‌کننده فیلم مدت پنج ماه در اسپانیا به مطالعه درباره فرهنگ و موسیقی سنتی اسپانیا بپردازد که نتیجه آن یک اثر برجسته دیگر در کارنامه او است.

ساخت موسیقی برای «سودوم و گومورا» که یک اپیک ایتالیایی بود مجموعه آثار تاریخی ـ مذهبی روژا را کامل کرد. او که قراردادش با کمپانی مترو تمام شده بود، زمستان‌ها را در هالیوود و تابستان‌ها را در ایتالیا می‌گذرانید و آثار غیرسینمایی‌اش را در این کشور می‌ساخت.

در دهه هفتاد، روژا با اینکه اکثر اوقات هنری‌اش را صرف ساختن آثار شخصی خود که ماحصل آن تعدادی کنسرتو سونات بوده است می‌نمود، برای فیلم‌های «زندگی خصوصی شرلوک هلمز»، «مشیت الهی» و تعدادی دیگر موسیقی ساخت. در مواردی موسیقی روژا بر فیلم مربوطه برتری داشته که «سفرهای سندباد ۱۹۷۲» از آن جمله است.

در طی بیش از چهار دهه فعالیت، کارنامه روژا هم برای موسیقی فیلم و هم برای تالارهای کنسرت، از لحاظ ارزش و کیفیت در سطح بالایی قرار داشته است.

کار او در مقام یک هنرمند صاحب نام به فیلم‌هایش اعتباری خاص می‌بخشید به طوری‌که آثارش در گذر زمان همچنان طراوت و تازگی خود را حفظ کرده‌‌اند.

روژا جزء تعداد قلیل آهنگسازانی است که در مرحله اول، اثر ساخته شده توسط آن‌ها برای یک فیلم، توسط فیلمساز مربوطه رد نشده است. به قول بیلی وایلدر (کارگردان): «کار روژا همیشه فراتر از انتظار کارگردان بوده است».

«میکلوس روژا» به سال ۱۹۹۵ در سن ۸۷ سالگی در شهر لس‌آنجلس از دنیا رفت اما علاقمندان به موسیقی فیلم، نام و یاد وی را هرگز فراموش نمی‌کنند.

محسن گلتاش