چقدر در مورد «پام»ها می دانیم

«حالت بده اضطراب داری, شب ها خوابت نمی بره دیازپام بخور, لورازپام بخور, کلونازپام بخور و »

«حالت بده؟ اضطراب داری، شب‌ها خوابت نمی‌بره؟ دیازپام بخور، لورازپام بخور، کلونازپام بخور و... .» واقعا چند بار این جملات را شنیده‌اید، اصلا شاید خودتان این پیشنهاد را به کسی داده باشید! اما واقعا از این قرص‌‌های ریزی که مثل نقل و نبات مصرف می‌شوند، چیزی می‌دانیم؟ این قرص‌ها که در واقع معروف‌ترین خانواده دارویی آرام‌بخش و خواب‌آور در ایران هستند، چقدر بی‌خطر و کم‌عارضه هستند؟!

برای پاسخ به این سوالات گفت‌وگویی داشتیم با آقای دکتر آرمان ابراهیمی، داروساز، تا اطلاعاتی در زمینه قرص‌های آرام‌بخش و خواب‌آور کسب کنیم.

● مصرف دیازپام در دوران شیردهی و بارداری ممنوع

پزشکان، داروی دیازپام را برای بیمارانی که اضطراب یا التهاب دارند، تجویز می‌کنند و گاه در موارد تشنج و خواب‌آوری هم استفاده می‌شود. نکته مهم در مورد دیازپام این است که نباید آن را با هیچ داروی ضعیف‌کننده دیگر مغز از جمله داروهای بیهوشی و داروهای پایین‌آورنده فشارخون مصرف کرد.

اگر فردی به این دارو حساسیت دارد، یا کبد و کلیه‌اش مشکل دارد یا در افراد معتاد، بهتر است این دارو مصرف نشود. استفاده این دارو برای سالمندان و کودکان و همچنین مصرف آن در دوران بارداری و شیردهی هم ممنوع است، زیرا این دارو در شیر مادر ترشح می‌شود و مشکلاتی را برای نوزاد به وجود خواهد آورد مگر در شرایط خاص و به دستور پزشک متخصص. این را هم بدانید که بعد از استفاده از هر دارو آن دارو جدا از اثرات مثبتی که در درمان هر فرد می‌گذارد، ممکن است عوارضی داشته باشد که گاهی سریعا این عوارض خود را نشان می‌دهد و گاهی در درازمدت. دیازپام هم مانند تمام داروها عوارضی دارند که حتما تمام این عوارض در یک فرد دیده نمی‌شود. فرد ممکن است بعد از مصرف دیازپام خواب‌آلوده، گیج، بی‌حس و سست باشد و گاه ممکن است حواس‌پرت یا دچار اختلال در صحبت کردن شود.

موارد خاصی هم در عوارض دیازپام وجود دارد که به ندرت پیش می‌آیند و بهتر است به محض به وجود آمدن این نوع عوارض مصرف‌کننده دیازپام سریعا به پزشک خود مراجعه کند و آن موارد عبارتند از: اسهال، یبوست، دردگرفتگی عضلات شکم، اختلال در دید، خشکی دهان، حالت تهوع، اشکال در دفع ادرار، لرزش و خستگی غیرعادی. وقتی بیمار از دیازپام استفاده می‌کند، نباید سیگار بکشد زیرا کشیدن سیگار متابولیسم دیازپام را سرعت می‌دهد و اثربخشی بالینی آن را کم می‌کند.

● دیازپام وابسته‌ات می‌کند

کسانی که دیازپام مصرف می‌کنند، باید بدانند که این دارو موجب وابستگی جسمی و روانی می‌شود. گاهی ممکن است که بعد از مصرف دیازپام دچار سرگیجه شوید، در این‌گونه موارد باید از افتادن و آسیب‌دیدگی فرد جلوگیری شود و بهتر است قبل از خارج شدن از تختخواب یا مبلی که روی آن نشسته‌اید چند لحظه‌ای نیم‌خیز بمانید.

وقتی خانمی دیازپام مصرف می‌کند و در حین مصرف متوجه شود که باردار است، باید بلافاصله با پزشک خود مشورت کند تا پزشک تشخیص دهد که آیا خوردن دارو را ادامه دهد یا آن را قطع کند.

کسی که ناخواسته و غیرعمد یا در بعضی از مواقع به قصد خودکشی مقدار زیادی از دیازپام را مصرف کند، دچار علایمی مانند خواب‌آلودگی زیاد، کمبود هوشیاری، نشان ندادن عکس‌العمل، تنگی‌نفس، فشارخون، ناتوانی در صحبت کردن و به سختی راه رفتن و نداشتن تعادل بدن می‌شود که در این موارد تا از بین رفتن اثر دارو باید فشارخون و تنفس بیمار کنترل و علایم حیاتی او پیگیری شود. در صورت هوشیار بودن بیمار را باید وادار به استفراغ کرد و در موارد وخیم‌تر بیمار به وسیله پزشک شست‌وشوی معده شود.

● لورازپام، در کودکان و افراد مسن ممنوع

لورازپام دارویی است که برای موارد ضداضطراب، تسکین‌بخش و خواب‌آور تجویز می‌شود.

لورازپام هم مانند تمام داروهای دیگر عوارضی دارد از قبیل: بی‌قراری، فراموشی، آگاهی نداشتن نسبت به زمان و مکان، افسردگی، خواب‌آلودگی، سرگیجه، اشکال در صحبت کردن، لرزش ضعف و سردرد که در بعضی از موارد با عوارض دیازپام یکسان است.

کسی که به طور مداوم لورازپام مصرف می‌کند برایش وابستگی به وجود می‌آید به همین علت مصرف لورازپام خارج از دوره درمانی و بدون تجویز پزشک توصیه نمی‌شود.

عوارض جانبی لورازپام در کودکان که حساس‌تر از بزرگسالان هستند و همچنین سالخوردگان که از جوانان حساس‌ترند ممکن است بیشتر بروز کند. مصرف لورازپام که به عنوان رفع مشکل بی‌خوابی در اکثر سالخوردگان تجویز می‌شود بیشتر از جوانان باعث بروز خواب‌آلودگی در طول روز می‌شود و عوارضی مثل از دست دادن تعادل در سالخوردگان بیشتر از جوانان دیده می‌شود.

عوارضی وجود دارد که به صورت ناشایع ممکن است بعد از مصرف لورازپام به وجود بیاید این عوارض کم و نادر است اما اگر شخصی بعد از مصرف دچار این عوارض شد باید هرچه سریع‌تر به پزشک متخصص مراجعه کند. عوارضی مانند: عصبانیت و تحریک‌پذیری، احساسات دور از واقعیت، عرق کردن زیاد، تهوع و استفراغ، اختلال در حواس پنجگانه، تشنج و هذیان.

● بعد از مصرف لورازپام کافئین نخورید

وقتی که لورازپام مصرف می‌کنید باید دقت کنید تا از مصرف مقدار زیاد فرآورده‌های حاوی کافئین خودداری کنید برای اینکه کافئین‌ها در اثربخشی لورازپام تداخل ایجاد می‌کنند. اگر مدتی طولانی ‌این دارو را مصرف کنید به آن وابسته می‌شوید، در زمان مصرف لورازپام برای اینکه صدمه نبینید بهتر است به آهستگی تغییر وضعیت دهید و به آرامی قدم بردارید.

داروی لورازپام را نباید در دوران شیردهی استفاده کرد، زیرا اثرات بسیار منفی روی نوزاد خواهد گذاشت.

● کلردیازپوکساید

پزشکان این دارو را برای رفع اضطراب تجویز می‌کنند. اگر بیماری‌های ریوی همراه با انسداد و تنگی مجاری تنفسی وجود داشته باشد، باید مصرف کلردیازپوکساید را قطع کرد، زیرا مصرف این دارو در بیماران ریوی و خردسالان موجب توقف تنفس می‌شود.

مصرف این دارو در دوران بارداری و شیردهی بسیار خطرناک است. کلردیازپوکساید از جفت عبور می‌کند و عوارض خطرناکی روی جنین می‌گذارد، به همین علت پزشکان مصرف این دارو را خصوصا در سه‌ماهه اول بارداری ممنوع می‌کنند مگر به تشخیص و تجویز پزشک متخصص؛ یکی دیگر از مشکلاتی که این دارو به وجود می‌آورد، این است که در شیر مادر ترشح و موجب بی‌حالی، بروز مشکلات تغذیه‌ای یا کاهش وزن نوزاد می‌شود.

هشدارهایی در مورد مصرف کلردیازپوکساید وجود دارد. دارو را باید به مقدار تجویزشده پزشک مصرف کنید، زیرا در صورت مصرف مقدار اضافی ایجاد عادت به دارو به وجود می‌آید، باید توجه داشته باشید تنها در مواقعی که امکان خواب کامل شبانه برای شما وجود داشت از این دارو به عنوان خواب‌آور استفاده کنید تا بتوانید از این طریق از بروز فراموشی و خواب‌آلودگی طی روز آینده پیشگیری کنید. احتمال بروز مجدد بی‌خوابی بعد از قطع دارو وجود دارد. اگر چنانچه بعد از مصرف به هرگونه علایم جسمی یا روانی و مشکوک به عادت به این دارو شدید سریعا با پزشک متخصص مشورت کنید.

در مواقعی که افراد افسرده‌ای در اطراف شما هستند که تمایلات خودکشی دارند، باید از قرار دادن مقدار زیاد کلردیازپوکساید در دسترس این بیماران جلوگیری کنید.

کلردیازپوکساید مانند داروهای دیازپام و لورازپام و دیگر داروهای آرام‌بخش موجب خواب‌آلودگی می‌شود. به همین علت باید تا وقتی که عوارض این دارو را کاملا نشناخته‌اید و از برطرف شدن کامل آن اطمینان پیدا نکرده‌اید از رانندگی، دوچرخه‌سواری یا کار با ماشین‌آلاتی که نیاز به هوشیاری دارند، پرهیز کنید، رعایت این مساله در افراد سالمند بیشتر باید مورد توجه قرار گیرد.

مصرف کلردیازپوکساید موجب پاسخ کاذب مثبت در آزمودن بارداری می‌شود

کلردیازپوکساید عوارضی دارد که با شیوع کم عبارتند‌از ناهماهنگی حرکات، سرگیجه و خواب‌آلودگی در روز (این مساله در بیماران مسن بیشتر دیده می‌شود) نامفهوم سخن گفتن، درد شکم، تاری دید، خشکی دهان، یبوست و کاهش میل‌جنسی. این دارو در سالمندان، بیماران ناتوان، کودکان و به‌ویژه خردسالان و بیمارانی که نقص عملکرد کبدی یا کلیوی دارند، عوارض بیشتری دارد زیرا این افراد در سیستم اعصاب مرکزی حساس‌ترند و به همین دلیل توصیه می‌شود این دارو در این افراد با دوز کمتری آغاز شود.

داروهایی که برای جلوگیری از بارداری استفاده می‌شود موجب اختلال در حذف کلردیازپوکساید می‌شود پزشکان توصیه می‌کنند از مصرف این دو دارو با هم خودداری شود.

خانم‌ها باید توجه داشته باشند آنهایی که کلردیازپوکساید مصرف می‌کنند، ممکن است پاسخ کاذب مثبت در آزمون بارداری داشته باشند و همچنین باید بدانند که این دارو را در زمان بارداری و شیردهی مصرف نکنند.

● کلونازپام

بدون تجویز پزشک: هرگز

پزشکان این دارو را برای کسانی تجویز می‌کنند که دچار تشنج و اضطراب زیاد هستند. پزشکان توصیه می‌کنند افرادی که کلونازپام را به مدت طولانی و به مقدار زیاد مصرف می‌کنند و تصمیم دارند مصرف این دارو را قطع کنند حتما با پزشک خود مشورت کنند، به دلیل اینکه قطع ناگهانی این دارو باعث بروز حملات شدید تشنج می‌شود و در زمان قطع مصرف کلونازپام ممکن است لازم شود از داروهای ضدتشنج دیگری استفاده شود.

هنگام مصرف کلونازپام نباید آب گریپ‌فروت مصرف کرد و باید دانست که این دارو از جفت عبور می‌کند و برای مصرف در سه ماهه اول بارداری باید ابتدا منافع آن را در مقابل مضرات آن سنجید و حتی‌الامکان توصیه می‌شود از مصرف آن در طول بارداری به خصوص سه ماهه اول خودداری کرد.

این دارو باید در کسانی با سابقه بیماری‌هایی مثل کما، شوک و بیماری‌های کبدی و کودکان بسیار با‌احتیاط مصرف شود. کلونازپام اثرات مثبت و درمان‌گری دارد، اما در مواردی هم باعث بروز برخی عوارض می‌شود که ممکن است این عوارض در تمام افراد دیده نشود، اما بعضی افراد بعد از مصرف کلونازپام دچار سرگیجه، منگی، خواب‌آلودگی و از دست دادن مهارت در انجام کارها می‌شوند.

در بعضی افراد به‌ندرت دیده می‌شود که پس از مصرف دچار تاری دید، یبوست، اسهال و سردرد، تهوع و استفراغ، اختلال در تکلم و خشکی غیرعادی دهان، کاهش فشارخون، ضربان نامنظم قلب، اختلال در حواس و رفتار و ضعف عضلانی می‌شوند که در هر حالت پزشکان توصیه می‌کنند که بعد از دیدن این عوارض سریعا به آنها مراجعه کنیم. بیماران سالمند به دلیل اینکه دچار کاهش عملکرد کلیه هستند ممکن است به مقدار مصرف کمتری از این دارو احتیاج داشته باشند و این افراد در معرض خطر بیشتر رخوت بیش از حد ناشی از مصرف داروهای ضعیف‌کننده هستند.

نسیم چراغلو