سیاره ای از جنس الماس

ما در دنیای شگفت انگیزی زندگی می کنیم و علم هر روز دریچه های جدیدی به سوی این جهان شگفت انگیز به روی ما باز می کند

ما در دنیای شگفت‌انگیزی زندگی می‌کنیم و علم هر روز دریچه‌های جدیدی به سوی این جهان شگفت‌انگیز به روی ما باز می‌کند.

وقتی به آسمان شب نگاه می‌کنیم شاید منظره‌ای که مقابل چشمان‌مان مشاهده می‌شود فرق چندانی با منظره‌ای نداشته باشد که اجداد اولیه ما در شب‌های تاریک در آسمان می‌دیده‌اند، اما این منظره به ظاهر ثابت هر روز تغییر می‌کند و هرقدر که دقیق‌تر و علمی‌تر به آن نگاه می‌کنیم، چهره جدیدی از آن آشکار می‌شود. یکی از آخرین نمونه‌های این شگفتی‌ها، سیاره‌ای زمین سان است که بخش عمده‌ای از آن را کربن فشرده یا به عبارتی نوعی از الماس تشکیل داده است.

سیارات فراخورشیدی یکی از داغ‌ترین موضوع علم نجوم به شمار می‌رود. مدت‌هاست بشر به فکر سیاراتی است که به دور ستاره‌هایی غیر از خورشید می‌چرخند. تاریخ این ایده حتی به پیش از دورانی بر‌می‌گردد که نظام خورشید مرکزی جایگزین جهان ساده زمین مرکزی شد. در دوران رنسانس جوردانو برونو، ستاره‌شناسی بود که عقیده به وجود سیاراتی در اطراف ستاره‌های دیگر داشت و حتی معتقد بود ممکن است در برخی از این دنیاهای دوردست حیات وجود داشته باشد. البته این نظریه در زمان خود به قدری تندرو و خلاف جریان رایج تفکر بود که برونو هزینه این اعتقاد خود را با جانش داد و توسط کلیسا زنده در آتش سوزانده شد.

در دهه ۹۰ میلادی بود که برای اولین‌بار سیارات فراخورشیدی قدم از قلمروی داستان‌های علمی ـ تخیلی بیرون گذاشتند و برای اولین بار انسان توانست شواهدی از وجود سیاره‌ای در اطراف ستاره‌ای دیگر به دست آورد. سیاره‌ای که به دور ستاره ۵۱- فرس اعظم می‌چرخید اولین نام در فهرست سیارت فراخورشیدی بود، اما از آن زمان تاکنون تعداد این سیارات بسرعت افزایش یافته است و اینک بیش از چند صد سیاره و منظومه فراخورشیدی شناسایی شده و تعداد بسیار زیادی از نامزدهای چنین سیاراتی منتظر بررسی بیشتری هستند تا وجود آنها تائید شود.

به دلیل فاصله‌ای که ما با این سیارات داریم امکان رویت مستقیم آنها بسیار دشوار و در بسیاری از موارد غیرممکن است. به همین دلیل ستاره‌شناسان باید دست به روش‌های جایگزینی بزنند تا بتوانند نشانه‌های وجود چنین سیاره‌هایی را پیدا کنند. بررسی تاثیر گرانشی آنها بر ستاره مادر یا بررسی سرعت شعاعی آنها یا استفاده از تکنیکی به نام ریز عدسی‌ها و البته کارآمدتر از همه استفاده از تکنیکی به نام گذر سیاره‌ای روش‌هایی است که این شکارچیان دنیاهای دوردست برای به دام انداختن این سیارات از آن استفاده می‌کنند.

● شکار سیارات فراخورشیدی با روش گذر

ایده استفاده از پدیده گذر، روشی است که تاکنون بیشتر سیارات به کمک آن به دام افتاده‌اند. این روش به طور خلاصه بر این اساس بنا شده است که اگر ما آنقدر خوش‌شانس باشیم که سیاره‌ای فراخورشیدی در مداری به دور ستاره مادرش بگردد که از روی زمین در راستای خط دید ما قرار داشته باشد، هر بار که این سیاره ستاره مادر خود را دور می‌زند برای مدتی نوعی کسوف کوچک به وجود می‌آورد، اگر ما با دقت نور دریافتی از آن ستاره را بررسی کنیم هر بار که این سیاره، ستاره مادرش را دور می‌زند افتی در منحنی نوری یا مقدار نوری که از ستاره مادر به ما می‌رسد اتفاق می‌افتد و با بررسی این تغییرات می‌توانیم وجود سیاره در اطراف آن ستاره را تشخیص دهیم.

با اعزام تلسکوپ فضایی کپلر به مدار زمین، تعداد سیاره‌هایی که به این طریق کشف شدند به طور چشمگیری افزایش پیدا کرد و باعث شد دید ما از دنیاهای بیگانه بهتر شود، اما هر بار که سیاره‌ای چه به کمک این روش و چه به کمک روش‌های دیگر به دام می‌افتد به همراه خود، سوال‌های جدیدی را نیز مطرح می‌کند.

بررسی این سیاره‌ها برای دانشمندان به این دلیل مهم است که با بررسی آنها می‌توانند به سوالاتی درباره منشأ و چگونگی تحول منظومه شمسی خودمان پاسخ دهند و البته آنها هدف جاه‌طلبانه دیگری را نیز دنبال می‌کنند. آنها به دنبال سیاره‌ای هستند که شبیه زمین باشد و در گام بعدی آنچه آن را جام مقدس خود می‌دانند پیدا کردن سیاره‌ای فراخورشیدی است که امکان حمایت از حیات به شکلی که ما می‌شناسیم را داشته باشد. در این جستجو دانشمندان تاکنون موفق به کشف سیاره‌های شگفت‌انگیزی شدند که با تجربه‌های ما در خانواده خودمان در منظومه شمسی تطابق ندارد. سیارات غول‌پیکر و گازی شبیه مشتری که در فاصله بسیار نزدیکی از ستاره مادر خود در حال گردش هستند یا سیاراتی که ساختار داخلی آنها متفاوت از نمونه‌های محلی است.

نکته: آسمان شب میزبان شگفتی‌های بسیار است. اگر زمانی و در برخی از تشبیهات ادبی، ستاره‌ها را به دانه‌های الماس تشبیه می‌کردند، اینک می‌توانید مطمئن باشید برخی از این نقاط درخشان آسمان، میزبان سیاره‌هایی از جنس الماس واقعی هستند

یکی از خورشید‌های دوردستی که مشخص شده است میزبان خانواده‌ای از سیارات در اطراف خود است، ستاره‌ای به نام ۵۵- سرطان الف است. این ستاره در صورت فلکی سرطان قرار دارد و در یک شب تاریک و به دور از آلودگی نوری و در محلی بسیار تاریک می‌توان حتی با چشم غیر مسلح آن را در آسمان رصد کرد. در اطراف این ستاره تاکنون ۵ سیاره کشف شده‌اند و سیاره‌ای که به نام سیاره۵۵e -سرطان الف شناخته می‌شود این روزها توجه زیادی را به خود جلب کرده است.

براساس تحقیق جدیدی که گروهی از محققان دانشگاه ییل انجام داده‌اند، مشخص شده است این سیاره که شعاعی تقریبا دو برابر زمین و جرمی تقریبا معادل هشت و نیم برابر زمین دارد بیشتر از کربن ساخته شده است. این سیاره که در فاصله ۴۰ سال نوری از ما به دور ستاره مادرش که اتفاقا شبیه به خورشید ماست، در حال چرخش است متفاوت از چیزی است که از یک سیاره زمین مانند انتظار داریم. تحقیقات جدید نه‌تنها نشان داده است این سیاره بیشتر از کربن ساخته شده، بلکه مشخص شده هر ۱۸ ساعت یکبار ستاره مادرش را دور می‌زند.

براساس این بررسی‌ها مشخص شده است احتمالا بخش عمده‌ای از سیلیکون و کربن باقی‌مانده در فرآیند تولد ستاره مادر، در این سیاره جمع شده است. وقتی محققان شرایط درونی این سیاره را بررسی کردند متوجه شدند به دلیل فشار درونی سیاره احتمالا بخش عمده‌ای از کربن به گرافیت و الماس بدل شده‌اند و بنابراین این سیاره منبعی از الماس دارد که معادل ۳ برابر کل جرم سیاره زمین تخمین زده می‌شود.

به نظر می‌رسد این خبر خوشایندی برای افراد آینده‌نگری مانند سرمایه‌گذاران شرکت منابع سیاره‌ای باشد که مدتی پیش برای بهره‌برداری تجاری از منابع فضایی اعلام موجودیت کرد، گرچه واقعیت این است که این شرکت و نمونه‌های آینده آن فعلا باید خود را به منابع اطراف زمین راضی کنند، چراکه با فناوری موجود سفر به این سیاره چیزی حدود نیم میلیون سال طول می‌کشد. اما ارزش علمی این کشف برای دانشمندان دست کمی از ارزش‌های مادی آن برای ماجراجویان آینده ندارد.

این روزها دانشمندان می‌کوشند طبیعت شگفت‌انگیز و مملو از الماس این سیاره را توضیح دهند. البته باید در نظر داشت احتمالا آنچه امروز از این سیاره می‌بینیم بازمانده شرایط آشوبناک دوران شکل‌گیری آن است. احتمال بالایی وجود دارد که این سیاره در ابتدای شکل‌گیری از لایه‌های سبک‌تر و جوی ضخیم بهره‌مند بوده که به دلیل نزدیکی بیش از اندازه به ستاره مادری و تحت تابش‌های آن، این جو و این لایه‌ها را از دست داده و شاید آنچه امروز می‌بینیم به نوعی فسیل ساختار اولیه آن باشد، اما باز هم گزینه جدید و امکان جدیدی به دنیای متنوع سیارات فراخورشیدی اضافه شده است. امکان وجود سیاره‌ای از الماس!

آسمان شب میزبان شگفتی‌های بسیار است. اگر زمانی و در برخی از تشبیهات ادبی، ستاره‌ها را به دانه‌های الماس تشبیه می‌کردند، اینک می‌توانید مطمئن باشید برخی از این نقاط درخشان آسمان، میزبان سیاره‌هایی از جنس الماس واقعی هستند.

پوریا ناظمی