ماهی ها در آب هم می میرند

سالانه تنها یك میلیارد تن انواع آلاینده ها به دریای مازندران سرازیر می شود كه ۶۸۰ میلیون تن آن از رود ولگا سرچشمه می گیرد تا جایی كه حتی آلودگی آب های شمالی و جنوبی ایران كه بیشتر مربوط به آلاینده های نفت و جیوه ای است, طعم آبزیان خوراكی را نیز تغییر داده است

سالانه تنها یك میلیارد تن انواع آلاینده ها به دریای مازندران سرازیر می شود كه ۶۸۰ میلیون تن آن از رود ولگا سرچشمه می گیرد. تا جایی كه حتی آلودگی آب های شمالی و جنوبی ایران كه بیشتر مربوط به آلاینده های نفت و جیوه ای است، طعم آبزیان خوراكی را نیز تغییر داده است.

در این میان آب های دریای مازندران از سال ها پیش به دلیل ورود بی رویه مواد آ لاینده به ویژه آلاینده های نفتی دچار آلودگی فیزیكی، شیمیایی و بیولوژیك شده است، تا جایی كه حتی طعم برخی ماهی های صید شده از برخی رودخانه های شمالی ایران نیز با بوی ناخوشایند نفت همراه است. پژوهش های سازمان های ذی ربط و پایان نامه ها و تحقیقات دانشگاهی با موضوع بررسی كیفیت آب های ساحلی ایران، آلودگی آب های ساحلی دریاچه مازندران و خلیج فارس را به خصوص در فصل گرما تأیید می كند. آلودگی این آب ها كه در اثر ورود آب رودخانه های حاوی پساب های صنعتی به وجود آمده تا اندازه ای جدی است و با نگاه غیركارشناسانه نیز قابل لمس است. مهمترین دلیل اصلی آلودگی آب های ایران، ورود پساب ها و فاضلاب های گوناگون به آن عنوان شده است.

دكتر مهران یاسمی، دبیر هسته مطالعاتی و برنامه ریزی آموزشی شیلات ایران، درباره آلودگی آب های ساحلی ایران می گوید: سهم ایران در آلودگی دریای مازندران حدود ۳ میلیون تن در سال است كه در مقایسه با دیگر كشورهای حاشیه این دریا، رقم پایینی است. این در حالی است كه سالانه تنها یك میلیارد تن انواع آلاینده ها به دریای مازندران سرازیر می شود كه ۶۸۰ میلیون تن آن از رود ولگا سرچشمه می گیرد.

رود ولگا ۸۵ درصد آب دریای خزر را تأمین می كند و ۶۰ شهر بزرگ اروپایی و آسیایی در كنار آن قرار دارند.

این رودخانه مهمترین محل تخم ریزی ماهیان به ویژه ماهیان خاویاری است. به گفته یاسمی، میزان صید ماهیان خاویاری در ۴۰ سال پیش ۲۷هزار و ۴۰۰ تن در سال بود كه این رقم به ۲۰۰۰ تن در حال حاضر كاهش یافته است.

با احداث سد ولگا حدود ۹۵درصد مناطق تخم ریزی فیل ماهی ها از بین رفته است و در كنار آلودگی های آبی، صید بی رویه و قاچاق نیز لطمات بسیاری به استحصال آبزیان خوراكی زده است. كشورهای حاشیه دریای مازندران، فاضلاب های شهری، صنعتی و كشاورزی خود را به این دریا می ریزند و سبب آلودگی آب می شوند. در این میان ایران كه كمترین تولیدات صنعتی را دارد، آلودگی صنعتی كمتری نیز ایجاد می كند.

با توجه به این گونه اظهارنظرها باید همكاری مشترك بین كشورهای حاشیه دریای مازندران، خلیج فارس و دریای عمان با تدوین رژیم حقوقی به طور جدی دنبال شود؛ چیزی كه همواره با سهل انگاری همراه بوده است. كشورهای ساحلی باید به این موضوع توجه داشته باشند كه آلوده كردن آب ها، دیر یا زود گریبان خودشان را نیز خواهد گرفت.

●قصور تلخ

آلودگی آبزیان به انسان نیز سرایت می كند، در نتیجه باید از سال ها پیش از ورود هرگونه مواد آلاینده به آب های خلیج فارس و دریای مازندران جلوگیری می شد؛ راه حل های پیشگیرانه ای كه سال ها ست در بسیاری از كشورهای در حال توسعه به اجرا درآمده است، چرا كه كیفیت آب در امر پرورش آبزیان تأثیر مستقیم دارد. چنانچه فاضلاب وارد قسمتی از دریا شود و آن را آلوده كند، دیگر بخش های دریا نیز آلوده می شوند. همچنین ورود فاضلاب به یك بخش از آب دریا فاكتورهای شیمیایی و پیرو آن فاكتورهای فیزیكی آب را تغییر می دهد و این تغییرات سبب تحولات زیستی آب می شوند. در واقع محیط دریاها به دلیل برخورداری از ویژگی های اكولوژیكی محل مناسبی برای تخلیه فاضلاب پساب نیستند، در حالی كه خاك می تواند فاضلاب را در خود جای دهد و با انواع باكتری های تجزیه كننده، آنها را به سرعت تجزیه كند. در پایان تجزیه نیز عناصر و مواد غیرآلی تولید می شود كه بستر گیاهی خاك از آنها تغذیه می كند.

حاجی زاده، رئیس مركز ملی اقیانوس شناسی با اعتقاد به اینكه قضاوت در مورد مسائل زیست محیطی و میزان آلودگی دریاها تنها با تعریف یك پروژه خاص و متمركز امكان پذیر خواهد بود، به ما می گوید: همه كشورها با استفاده از استانداردهای بین المللی مانند (E.COLI) باكتری های بیماری زا را در هر میلی گرم آب دریا اندازه گیری می كنند و زمانی كه برآیند میزان آلودگی به مرحله خطرناك برسد به صورت شفاف و در كوتاه ترین زمان ممكن به عموم مردم اطلاع داده می شود. این در حالی است كه تحقیقات جدی از سوی ارگان های مسئول سنجش دقیق و فراگیر میزان آلودگی نفتی آب های ایران صورت نمی گیرد.

●آرزوی آب های پاك

بر اساس اصل ۵۰ قانون اساسی ایران، حفاظت از محیط زیست یك وظیفه ملی و عمومی تلقی می شود، بنا بر این هرگونه فعالیت اقتصادی و غیره كه با آلودگی محیط زیست یا تخریب غیرقابل جبران آن همراه باشد، ممنوع است. با این وجود آ لودگی ها و پساب های كشاورزی، صنعتی، شهری و نیز برداشت شن و ماسه از رودخانه ها، ساخت پل و سدها در مسیر مهاجرت ماهیان در رودخانه ها، آلودگی های نفتی، تخلیه نفتكش ها و سایر موارد، از معضلات بزرگ در روند كاهش ذخایر آبزیان ایران محسوب می شود.

بسیاری از سازمان ها در خصوص مبارزه با ادامه روند آلودگی آب های شمالی و جنوبی ایران مسئول هستند. یكی از آنها سازمان حفاظت از محیط زیست به عنوان مرجع ملی مقابله با آلودگی هاست. همچنین موضوع شناسایی آلودگی های آبی با شناخت منابع آن در دریای شمالی و جنوبی ایران از مهمترین بخش های اساسنامه تأسیس مركز ملی اقیانوس شناسی كشور و از مباحث بنیادی راه اندازی این مركز است. همین طور اداره كل بهداشت محیط ، شهرداری های شهرهای ساحلی، مراكز پژوهش و آكادمیك هر یك مسئول شناسایی و جلوگیری از آلودگی آب های شمالی و جنوبی ایران هستند كه باید در یك رابطه منسجم و ارگانیك با یكدیگر به مقابله با این معضل زیست محیطی بپردازند. از این گذشته به نظر می رسد كه در خصوص برخورد با موضوع آلودگی آب های شمالی و جنوبی كشور باید نگاه تك بعدی و مثبت گرایانه مسئولان جای خود را به یك نگرش دقیق و منطقی نسبت به برخورد با این گونه آلودگی های زیست محیطی بدهد تا ماهی ها تنها در خاك بمیرند نه در آب.

بنیامین صدر